Deze zomer heeft de inspectie aan alle bekostigde en particuliere hogescholen en universiteiten vragen gesteld over afstudeertrajecten voor vertraagde studenten: ‘Dit heeft niet in alle gevallen voldoende duidelijkheid geboden. Ook zijn er punten van zorg.’ Er zijn zestien instellingen die antwoorden hebben gegeven waar de inspectie vraagtekens bij zet, ‘bijvoorbeeld omdat men aangeeft nooit langstuderende studenten te hebben of geen verantwoording af te leggen over maatregelen voor langstuderende studenten.’ Afgezien van InHolland noemt de inspectie geen namen. Voor Profielen, de enige onafhankelijke interne waakhond van de Hogeschool Rotterdam, was dat reden om te gaan zoeken naar vergelijkbare trajecten binnen de HR.

Geen fraude
En nee, Profielen heeft op de Hogeschool Rotterdam geen tekenen van afstudeerfraude gevonden. Of, om het heel precies te zeggen: We hebben geen signalen ontvangen die wijzen op het bestaan van alternatieve afstudeerroutes die in strijd zijn met de onderwijs- en examenregeling (OER) op de Hogeschool Rotterdam.
Dat we de OER erbij halen is niet voor niets. We zijn namelijk wel alternatieve afstudeerroutes tegengekomen, zoals die van de opleiding vastgoed & makelaardij (v&m). Daar deden deze zomer twaalf langstudeerders mee aan een pilot waarbij ze voor maximaal drie openstaande vakken een vervangende opdracht kregen, om op die manier toch hun diploma te kunnen halen. Dat gebeurde bij InHolland ook. Het verschil is alleen dat bij v&m alles via de examencommissie liep die de trajecten van alle studenten aan de OER toetste.

Controle buitenspel
Bij de opleiding media & entertainment management (MEM) van InHolland studeerden vanaf schooljaar 2007- 2008 ongeveer 150 studenten op een bijzondere manier af. Dankzij Gerd Leers weten we nu ook hoe bijzonder: Het afstudeertraject omzeilde de examencommissie. Het was ook bijzonder omdat niet-vakdocenten het werk van studenten voor een vak beoordeelden en aftekenden, soms pas nadat een student zijn diploma had gehaald. Bovendien werd de afstudeercommissie buitenspel gezet. Dat bij één opleiding alle kwaliteitswaarborgen voor 150 diploma’s aan de kant worden geschoven, is al tamelijk schokkend. Maar daarmee is de vraag of de studenten ook inhoudelijk zijn gematst nog niet beantwoord. Leers kón die vraag niet beantwoorden, deels omdat hij zag dat er heel weinig werk van studenten bewaard is gebleven. Leers moest dan ook concluderen dat er alles bij elkaar een ‘fraudegevoelige situatie’ was ontstaan. Hoe kon dat gebeuren? Leers verwijst naar de snelle groei van de bewuste opleiding. Daardoor ontstond niet alleen een ‘stuwmeer’ aan langstudeerders, maar was men wellicht meer bezig met basale huisvestingsproblemen dan met kwaliteitszorg.

Examencommissies
Ook de Hogeschool Rotterdam doet haar best om langstudeerders te laten afstuderen. De opleiding international business and languages (IBL) bijvoorbeeld, heeft een aparte coach op de langstudeerders gezet, vertelt Erik Berghuis, voorzitter van de examencommissie van die opleiding. ‘Omdat modules soms niet meer bestaan moet er voor die studenten een vervangende module worden aangeboden. Maar dat traject is voor de studenten absoluut niet soepel.’
Examencommissies zijn een belangrijke wettelijke kwaliteitsborg en de nieuwe Wet op het Hoger Onderwijs versterkt hun positie nog verder. Vanaf september is het officieel de examencommissie die bepaalt of een studietraject voldoet aan de OER. Daarnaast moeten examencommissies de kwaliteit van examens en tentamens borgen.

De leden die Profielen sprak, leken zich daarvan bewust. Ze zijn bovendien vaak goed op de hoogte van het reilen en zeilen binnen hun opleiding. Zó goed dat commissielid Ton van der Linden vindt dat hij kan zeggen dat er ‘absoluut geen fraude’ is op zijn Instituut voor Engineering en Applied Science (EAS). Hij noemt nog een extra borg in zijn examencommissie: de aanwezigheid van de coördinator studentzaken. Die weet van alle individuele zaken, waardoor de commissie nooit buitenspel kan worden gezet. En zeker niet voor grote groepen zoals bij InHolland. Er zijn nog meer zekeringen, vertelt Raquel Lopes, commissielid namens de opleiding management, economie en recht (MER). ‘Wij controleren alle cijfers, alle lijsten. Het is onmogelijk om een diploma te krijgen zonder de handtekening van de examencommissie.’

Rendement
In het algemeen geven commissieleden aan geen druk te voelen van het management om het studenten makkelijker te maken, iets wat je zou kunnen verwachten als opleidingen niet genoeg rendement halen. Cindy Polet, voorzitter van de pabo-examencommissie, vertelt dat het lage rendement van de pabo wel ‘bespreekbaar wordt gemaakt, maar er wordt zeker geen druk uitgeoefend. Het beleid is stimuleren, niet vergemakkelijken.’ Polet was ‘geschokt’ toen ze hoorde van de fraude bij InHolland. Hoe kom je nog aan een baan met zo’n diploma, vroeg ze zich af. ‘Studenten die niet geschikt zijn als docent, hebben wij liever zo snel mogelijk weg.’

Betere mensen?
Het college van bestuur van de HR heeft na ‘InHolland’ de directeuren van de instituten gevraagd of er tekenen zijn van fraude, vertelt de secretaris van het cvb, Herman Veenema. Het verbaast hem niet dat Profielen niets heeft gevonden. ‘Ook wij hebben gevraagd om signalen, eventueel anoniem, te melden maar dat is niet gebeurd en ook verder hebben we er geen enkele aanwijzing voor gevonden.’ Alhoewel Veenema stelt dat de hogeschool ‘maximale waarborgen’ heeft ingesteld om fraude te voorkomen, ‘betekent dat natuurlijk niet dat fraude volledig is uit te sluiten’. ‘Als mensen echt willen frauderen, kan dat altijd. Het is natuurlijk niet zo dat hier “betere mensen” rondlopen dan bij InHolland. Wel lijkt het erop dat wij onze bureaucratie, de statuten en reglementen, beter op orde hebben.’

Olmo Linthorst

Rectificatie:
Een eerdere versie van dit artikel stelde ten onrechte dat studenten van de opleiding v&m voor vijf vakken een vervangende opdracht konden maken. Dit waren in werkelijkheid maar drie vakken.