Zestien studenten uit de bewuste klas werden door de examencommissie gehoord omdat er vermoed werd dat zij betrokken waren bij het uitwisselen van informatie tijdens de toets. Eén student kreeg naast de groepssanctie – het ongeldig verklaren van het tentamen – ook een individuele straf die bestond uit een tijdelijke uitsluiting van het maken van tentamens. Bij deze student werd een foto van een tentamen gevonden. Daardoor kon bewezen worden dat de student voorkennis had.

Het college van bestuur en de directie van het Instituut voor Lerarenopleidingen vonden deze tentamenfraude zo ernstig dat de onafhankelijke interne auditafdeling amc werd gevraagd onderzoek te doen naar de fraudebestendigheid van de lerarenopleiding. Dat onderzoek is nu afgerond en gepresenteerd. Vanwege privacygevoelige informatie is het rapport niet openbaar, maar de directeuren van IvL, Rob Elgershuizen (voorzitter) en Han Biemans (lid), waren bereid de uitkomsten toe te lichten.

Wat was de onderzoeksvraag?
Biemans: ‘Door de fraude bij het ongeldig verklaarde tentamen wilden we dieper onderzoeken of dit elders ook gebeurde of kon gebeuren. Verder wilden we weten of er sprake is van georganiseerde fraude bij de lerarenopleidingen. Dat laatste heeft amc niet kunnen constateren. Wel is het zo dat in de eerstejaarsgroep uit deze zaak een groep studenten een systematische werkwijze van frauderen had bedacht. Ze spraken bijvoorbeeld af wie waar zou gaan zitten of wie de surveillant zou afleiden. Maar instituutsbreed heeft amc dit niet aangetroffen.’

Wat vond amc verder van de fraudebestendigheid van het instituut?
Elgershuizen: ‘Het rapport laat zien dat we als instituut risico hebben gelopen op tentamenfraude. Dat heeft te maken met de cultuur rondom toetsen. Er zijn genoeg regels, alleen werden die niet altijd nageleefd. Neem het inschrijven voor een tentamen. De OER (onderwijs- en examenregeling, red.) bepaalt dat studenten zich vooraf moeten inschrijven. Sommige docenten zijn dan – met de beste bedoelingen – geneigd de hand over het hart te strijken en te zeggen dat zo’n niet-ingeschreven student toch mag meedoen.
‘Dat lijkt onschuldig, maar als het bedrijfsbureau op basis van de inschrijvingen denkt dat er 25 studenten komen, en er komen er 30, dan begint zo’n tentamen gelijk met onrust, onvrede en rommeligheid. Gebleken is dat dit de kwetsbare momenten zijn. De kans op spieken en ander ongeoorloofd gedrag is dan groter. De studentgerichtheid is in deze gevallen doorgeschoten.’

Biemans: ‘Het rapport laat ook zien dat de logistiek rondom toetsen uit beeld is geraakt bij het onderwijsgevend personeel. Daardoor is het toetsbewustzijn weggezakt. Dat is een serieuze constatering die wij ons zeer aantrekken.’

Toetsen moeten weer een gedeelde verantwoordelijkheid van het onderwijs en bedrijfsbureau worden.

Hoe ging dat dan in de praktijk?
Elgershuizen: ‘De docent leverde bijvoorbeeld zijn toets in bij het bedrijfsbureau en kwam pas weer in beeld als hij de envelop met gemaakte toetsen kreeg. Het bedrijfsbureau stelde zich dienstverlenend op en regelde de logistiek. Maar een ondersteunend medewerker of externe surveillant kan natuurlijk niet inschatten of het wel handig is als Jantje en Pietje naast elkaar zitten tijdens een tentamen. Een docent weet dat wel. Een van de aanbevelingen uit het rapport is dat de logistiek rond toetsen weer een gedeelde verantwoordelijkheid moet worden van het onderwijzend en ondersteunend personeel.’

Hoe dan?
Biemans: ‘Heel belangrijk daarin is de inzet van surveillanten via Randstad. Het zal niet meer gebeuren dat een Randstad-surveillant in zijn eentje op een groep staat. Er zal een aantal supervisor-surveillanten komen. Dat zijn IvL-docenten die de studenten kennen. Zij zijn samen met de permanente surveillant aanwezig als de toets van start gaat en houden toezicht op een aantal toetsen die gelijktijdig plaatsvinden. Mocht er rumoer ontstaan, dan blijft de supervisor tot de toets klaar is. Verder hebben we een projectleider toetsing en examinering aangesteld die de komende periode het toezicht op tentaminering gaat verbeteren. Hij zal een lijst met to do’s maken waardoor voor iedereen duidelijk is waar we ons aan moeten houden bij de tentaminering. Ook zal het onderwerp worden meegenomen in de gesprekscyclus.’

Elgershuizen: ‘We willen dat het duidelijk is waarom we dit zo’n belangrijk onderwerp vinden. We leiden hier leraren op die straks verantwoordelijk zijn voor een goed pedagogisch klimaat. Integriteit is dan een vereiste en niet iets wat pas later komt, in de beroepspraktijk. Je kunt er als student geen andere normen op nahouden dan later als docent.’

Nog even praktisch: zijn de huidige lokalen op Museumpark wel geschikt voor tentaminering?
Biemans: ‘Het is een gegeven dat de huidige lokalen klein zijn. Daardoor staan de tafels vrij dicht naast elkaar. Ook helpt het niet dat studenten zich kunnen verstoppen achter pilaren die we in sommige lokalen hebben. Voor de landelijke kennisbasistoetsen wijken we uit naar de toetsruimte op locatie Academieplein, maar we hebben te veel toetsen om dat standaard te kunnen doen. Een groot, centraal toetslokaal op Museumpark zou ons heel blij maken. Het zou ook kostenbesparend zijn wat betreft surveillance, maar we moeten reëel zijn. Het is lastig te realiseren in dit oude gebouw. Het heeft de aandacht, ook van het cvb.’

Hoe gaat het verder met de klas waar is gespiekt?
Elgershuizen: ‘De studenten uit die groep moeten verder met elkaar; dat is ons uitgangspunt. Want in deze groep zitten zowel studenten die hebben gespiekt als klokkenluiders. Om het proces in de klas goed te begeleiden, hebben we er extra studieloopbaancoaching op gezet. Een docent van het Instituut voor Sociale Opleidingen heeft dat op zich genomen. We hebben hem gevraagd omdat hij ervaring heeft met straatcultuur, iets wat ook een rol heeft gespeeld bij de manier waarop is gespiekt. We hebben net een rapportage teruggekregen en de docent is tevreden over het proces in de klas.’

Biemans: ‘Op zich verbaast ons dat niet, want voordat dit gebeurde, stond de klas bij docenten juist bekend als leuke groep.’

Esmé van der Molen