Hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, en tevens voorzitter van het domein maatschappij en recht aan de Hogeschool van Amsterdam, Jean Tillie, onderzoekt radicalisme en extremisme. Halima Maakoul is docent maatschappelijk werk en dienstverlening aan de HvA en lid van de vakgroep van Tillie.

Waarom radicaliseren mensen?
Professor Tillie: ‘Dat heeft te maken met hoe gelukkig je je voelt. Bij geradicaliseerden is altijd sprake van een trauma, bijvoorbeeld een heftige scheiding of huiselijk geweld, en van sociaal isolement: mensen, vaak jongeren, die er ten diepste van overtuigd zijn dat zij er alleen voor staan als het leven moeilijk wordt.’
Maakoul: ‘Uiteindelijk heeft het te maken met liefde, of beter gezegd: met een ervaren gebrek daaraan. Jongens die naar Syrië of Irak uitreizen, worden geronseld door wat ik religieuze loverboys noem. Ze beloven het paradijs, ze beloven liefde. De jongens die uitreizen zijn ook slachtoffer.’

Wanneer wordt geweld voor hen aanvaardbaar?
Tillie: ‘Bij sommige mensen gaat geweld gepaard met eenzelfde roes als dronkenschap of seks. Voor hen is geweld aantrekkelijk, is het een vorm van zelfverlies. Ik adviseer het boek How It All Began: The Personal Account of a West German Urban Guerrilla van Bommi Baumann, een van de grondleggers van de 2 junibeweging, een West-Duitse anarchistische, gewapende beweging uit de jaren zeventig. Er zijn twee pagina’s in dit boek die dit proces perfect beschrijven.’

Is te voorspellen wanneer mensen overgaan tot geweld?
Tillie: ‘Nee, die stap is niet te voorspellen. Dat is het moeilijke aan de hele zaak.’

Wat te doen?
Maakoul: ‘Ik ben ook vertrouwenspersoon bij de hulplijn radicalisering van SMN, het Samenwerkingsverband van Marokkaanse Nederlanders. Een paar van ‘mijn’ jongens zitten nu in een gesloten inrichting, begeleid door een psycholoog, psychiater, gezinsvoogd en gedragswetenschappers. Ik denk weleens dat die jongens gewoon een vader nodig hebben, of een vaderfiguur. Dan zijn al die professionals overbodig.’
Tillie: ‘Ik pleit voor een consequent debat over radicalisering en extremisme want dat voeren we niet. Islamitisch radicalisme wordt in één adem genoemd met bedreiging van de democratische waarden, terwijl – als we de kenmerken van radicalisering erbij pakken – we niet anders kunnen dan de PVV als een radicale partij te bestempelen. Een partij die gewoon meedraait in het democratisch bestel. De Maagdenhuisbezetting was ook radicalisme. Maar daar gingen de politieke partijen op bezoek en soep brengen. Het gebruikte geweld werd gelegitimeerd. Dat is niet uit te leggen. Hoe dat komt? Te weinig andersdenkenden mengen zich in het publieke debat. Politici en de intellectuele elite laten het hier liggen.’

Wat is radicalisering?
Volgens hoogleraar Jean Tillie zijn radicalisme en extremisme niet gekoppeld aan één religie of ideologie. Alle radicale bewegingen hebben deze zes kenmerken gemeen:
• De eigen groep ligt onder vuur en wordt bedreigd.
• Verzet tegen autoriteiten is gerechtvaardigd.
• De eigen elite wordt gezien als verrader.
• Er is een orthodoxe interpretatie van het gedachtegoed.
• Het eigen gedachtegoed is superieur.
• Het echte lid van een groep moet activistisch zijn.
Nog drie elementen extra beschrijven extremisme:
• De creatie van een ideale samenleving is het hoogste goed.
• De ander is Het Absolute Kwaad.
• En: geweld is geoorloofd.

Rotterdams beleid
De gemeente Rotterdam zet vooral in op preventie. Denk aan trajecten voor moeders en gesprekken met moskeeën. Ahmed Harika van de directie Veiligheid: ‘We kennen alle imams.’
Daarnaast organiseert de gemeente deskundigheidsbevordering voor professionals en sleutelfiguren, en breidt zij het netwerk van vertrouwenspersonen uit van 12 naar ongeveer 30. Deze mensen worden ingezet voor individuele begeleiding van jongeren die in de gevarenzone zitten.
Het aantal meldingen van Rotterdamse professionals die zich zorgen maken over radicaal gedrag van jongeren is gestegen van 20 in 2013 naar 30 in 2014.
Naar schatting zijn er tussen de 150 en 200 jongeren uit Nederland naar Syrië en Irak uitgereisd.
Harika: ‘De meeste uitreizigers komen uit de regio Delft-Zoetermeer. Het aantal uitreizigers uit Rotterdam ligt lager.’

Tekst: Dorine van Namen
Illustratie: Farhad Foroutanian