Rond 2010 lieten inspectieonderzoeken naar de kwaliteit van hoger onderwijs steeds vaker zien dat hbo-studenten zich ‘onvoldoende uitgedaagd’ voelden. Het was in die tijd dat Balkenende ‘de zesjescultuur’ op de agenda zette. Hij vond dat we af moesten van de mentaliteit van de middelmatigheid, Nederland moest ‘de beste willen zijn’. In dit klimaat gingen elf hogescholen, ook de HR, onderwijs optuigen voor een groep studenten die een stapje extra wilde zetten, het zogenaamde honoursonderwijs.

Josephine Lappia was daar vanaf het prille begin bij betrokken. Zij is arbeids- en organisatiepsycholoog en onderwijskundige en maakt deel uit van het honoursprogrammateam. Daarnaast is zij parttime docent praktijkonderzoek aan het instituut voor Lerarenopleidingen.

‘We wisten voor wie we dit onderwijs wilden ontwikkelen: voor studenten zonder studieachterstand. Want als je in het middelmatige onderwijssysteem zoals wij dat hebben geen studievertraging had opgelopen, dan was de kans groot dat we een groep te pakken hadden die er een tandje bij wilde en kon zetten.’

‘Vanaf de bovenkant kan je het niveau van het hele onderwijs omhoogtrekken.’

Lappia en haar collega’s wisten ook al snel hoe dit type onderwijs eruit moest gaan zien: uitdagende complexe opdrachten die geworteld waren in de praktijk en door studenten van verschillende opleidingen (multidisciplinair dus) zouden worden uitgevoerd. Ze was geïnspireerd geraakt door mooie verhalen in de krant over ‘lerend bouwen’. Verkrotte woningen waren er in overvloed en om verkoopbare wijken te maken mochten studenten van verschillende opleidingen daar een bijdrage aan leveren. De vraag uit de praktijk was leidend en daarmee werd het studenten snel duidelijk waarom je ook theorie nodig hebt. Dit onderwijsmodel stimuleerde ook de studenten die niet zo gemotiveerd met hun studie bezig waren. Ze gingen overnachten in een wijk om die beter te leren kennen bijvoorbeeld; ook zij gingen dus een stapje harder lopen. ‘Ik vond dit een sterk en krachtig model. Maar ik realiseerde me ook: Ga daar maar aanstaan als docent. Ik was onderwijsadviseur en zou daarbij moeten ondersteunen maar ik had geen idee hoe dat dan moest.’

Onderzoek naar onderwijs op de HR

Over de leeropbrengsten van het hbo-onderwijs was in die tijd sowieso nog weinig bekend. Vanaf 2001 – de tijd dat het hbo lectoraten kreeg – veranderde dat wel, maar toen richtte de kennis die daar ontwikkeld werd zich vooral op het mbo en voortgezet onderwijs (bijvoorbeeld in het lectoraat Versterking Beroepsonderwijs) en niet op het eigen hbo-onderwijs.

Lappia besloot zelf in dit hbo-gat te stappen en ging promotieonderzoek doen naar onderwijs dat de hogeschool aanbood. Haar onderzoek richtte zich op het honoursonderwijs, meer specifiek op de rol van de docent daarin. En nog specifieker: op de samenhang tussen het trainen van docenten en de ontwikkeling van studenten.

Tijd en team

Als we multidisciplinair onderwijs willen aanbieden dat geworteld is in de praktijk, excellent onderwijs, hoe kan je docenten daarbij dan concreet ondersteunen? Dat was de vraag die Lappia zichzelf stelde. Een van de antwoorden was: docenten meer tijd geven.

‘Wij belonen en bekostigen docenten grotendeels voor het uitvoeren van onderwijs, terwijl het bij complexe nieuwe dingen wel heel handig is om vóóraf langer na te denken.’

Ooit studeerde Lappia een jaar theaterwetenschappen. Daar leerde ze dat acteurs maar tien procent van hun tijd bezig zijn met optreden. Negentig procent zit in de voorbereiding. ‘Daar kan het honoursonderwijs wel wat van leren, ja.’ Meer tijd om na te denken over een aantrekkelijk curriculum, de opdrachten die je wilt geven, de manier waarop je (erg) gemotiveerde studenten uitdaagt en de rol van de docent als begeleider maakt het onderwijs beter, is de overtuiging van Lappia.

Een honoursdocent moet niet alleen excellent honoursonderwijs ontwerpen, individuele studenten begeleiden en uiteindelijk kunnen onderzoeken of de beoogde leeropbrengsten zijn gerealiseerd, maar ook groepsprocessen managen, samenwerken met partijen buiten de hogeschool en het een en ander afweten van het onderwijs dat bij andere instituten wordt aangeboden.

‘Om samenhang in het honoursonderwijs te bereiken, propageren wij teamteaching. Een voorbeeld hiervan is het honourskeuzevak voor studenten in jaar 1 en 2 dat dit collegejaar voor het eerst wordt aangeboden. Projectleiders van verschillende instituten hebben hiervoor de handen ineengeslagen.’ Een doorlopende leerlijn voor honoursonderwijs is er overigens nog niet. ‘Dat is een concrete uitdaging voor de nabije toekomst.’

Docent moet zich blijven ontwikkelen

Inmiddels weten we dat een student niet alleen tot het honoursniveau komt door intrinsieke motivatie, zegt Lappia. ‘Studenten die excellente prestaties leveren, hebben een uitdagende leeromgeving nodig en daar moet een docent heel veel voor doen. Het is niet waar dat de ‘betere’ studenten er op eigen kracht wel komen.’ Uit haar onderzoek blijkt dat excellente studenten gebaat zijn bij docenten die zich blijven ontwikkelen. Dit blijkt ook uit ander onderzoek, van Van Veen en Van der Lans: Leerlingen die excellent presteren, zijn gevoeliger voor de beheersing door de docent van vakinhoud, vakdidactiek en omgang met leerlingen. Zij stellen aan deze docentvaardigheden hogere eisen dan leerlingen die minder hoog presteren (Omgaan met excellente leerlingen in reguliere klassen. 2011).

‘Docenten hebben meer tijd nodig om hun onderwijs voor te bereiden.’

Tijdens het onderzoek van Lappia volgde een deel van de honoursdocenten een intern, en een ander deel een extern professionaliseringstraject gericht op honoursonderwijs. Een derde groep nam geen deel aan professionalisering. Het onderzoek van Lappia toont aan dat zowel de interne als de externe vorm van professionalisering significant bijdragen aan de competentieontwikkeling van studenten. Docenten die intern waren geprofessionaliseerd gaven het ‘vernieuwingsgericht kunnen werken’ en ‘interactief leervermogen’ van studenten een boost. Docenten die extern waren geprofessionaliseerd hadden een positieve invloed op het ‘vraaggericht kunnen werken’ en ‘kenniscreatie’ van studenten. Docenten die niet deelnamen aan professionaliseringsactiviteiten, bleken geen enkel effect te hebben op deze vormen van competentieontwikkeling van studenten.

Lappia: ‘Dat was voor de hogeschool aanleiding om het aanbod aan opleidingen en cursussen voor honoursdocenten uit te breiden en te professionaliseren. Op de HR Academie zijn er nu wel tien cursussen die je als docent kunt volgen. De assessorentraining is de belangrijkste voor de beginnende honoursdocent.’

Meer aandacht voor het individu

Meer tijd voor docenten, een teaminspanning om honoursonderwijs vorm te geven en de professionalisering van docenten zijn noodzakelijke voorwaarden voor goed honoursonderwijs. Lappia voegt er nog twee aan toe: de instelling heeft een stabiele beleids- en managementomgeving nodig en er moet meer maatwerk komen. ‘Ik vraag me oprecht af: Waarom wordt studieloopbaancoaching bij bijna alle opleidingen in groepsverband gegeven? Hoe leer je je studenten dan kennen? Hoe weet je wat zij nodig hebben?’

‘Waarom wordt studieloopbaancoaching bij bijna alle opleidingen in groepsverband gegeven?’

Lappia zou zelfs zo ver willen gaan dat de hogeschool 34.000 opleidingsprogramma’s gaat aanbieden. ‘In de ideale wereld zouden wij een aantal studiepaden bedenken en aanbieden. Ik verwacht dat de helft van de studenten zo’n pad waarschijnlijk braaf gaat volgen. De andere helft geef je maximale vrijheid om zijn eigen programma samen te stellen. Dat zorgt ervoor dat het onderwijsmodel achter het honoursonderwijs van marge naar mainstream kan gaan. Op die manier kan je het hele onderwijs vanaf de bovenkant omhoogtrekken. Dát zal onze hogeschool aan de top brengen.’

Tekst: Dorine van Namen
Illustratie:  Jarek van Dalsen