De theorie van een paar wetenschappers uit Cambridge is dat het maken van nepnieuws helpt tegen het geloven ervan. Nepnieuws maken als vaccin. ‘Wij willen jullie vaccineren tegen nepnieuws’, zegt Ruurd Oosterwoud tegen de studenten. Hij is een Ruslandkundige die afstudeerde op Russische desinformatie en gaf afgelopen woensdag een workshop over nepnieuws aan studenten van de Hogeschool Rotterdam.

In een klaslokaal op locatie WTC zitten zo’n vijftien honoursstudenten bij elkaar. Ze volgen veelal economische opleidingen als bedrijfseconomie, accountancy en international business. Waarschijnlijk geen politici, lobbyisten of journalisten in spe. Waarom zouden zij nepnieuws bestuderen? ‘We nemen straks economische beslissingen op basis van het nieuws. Je moet wel weten wat je kunt vertrouwen’, vertelt één van de studenten. ‘Nieuws heeft werkelijk invloed’, zegt een tweede. ‘Als mensen op het nieuws zien dat er deflatie is, stellen ze hun aankopen uit, omdat ze denken dat ze dezelfde dingen later voor minder geld kunnen kopen. Dan heeft nieuws gevolgen voor de echte economie.’

Filterbubbel versterkt invloed nepnieuws

Nepnieuws is oud nieuws, weten studenten desgevraagd wel te vertellen. Het verdraaien en verspreiden van valse informatie voor politiek gewin werd vroeger gewoon propaganda genoemd. Wel nieuw is natuurlijk het gemak waarmee je het tegenwoordig produceert en verspreidt. Tel daarbij op de filterbubbel waarin mensen zitten, zegt Oosterwoud. ‘Mensen die nepnieuws uit hun eigen bubbel halen, zullen dat sneller geloven.’

Eerst schrijven, dan trollen

Oosterwoud heeft een nieuwssite voor de studenten opgezet, waarop ze zelf nepnieuws kunnen publiceren: de New Amsterdam Times. ‘Reliable by tradition’, is de ironische ondertitel. In tweetallen gaan de studenten aan de slag. Ze krijgen een inlogcode voor de nieuwssite en kunnen direct gaan publiceren. Dit is namelijk een échte workshop, geen vermomd college. ‘We gaan eerst vijftig minuten schrijven, dan dertig minuten trollen en dan bespreken we nog even na’, stelt Oosterwoud voor.

Het doel van de studenten is om zoveel mogelijk unieke bezoekers op de website van de New Amsterdam Times te krijgen. ‘Maar zorg ervoor dat je je niet schaamt voor de artikelen die je bedenkt, zodat je moeder niet meteen boos op je wordt’, tipt Oosterwoud de studenten nog.

Emotie aanwakkeren werkt altijd

Terwijl de studenten zitten te brainstormen over lekkere larie of kapitale kletskoek, verspreidt Oosterwoud her en der nog wat trucs. ‘Als je een vraag stelt in de kop, klikken mensen daar sneller op. En emotie aanwakkeren werkt ook heel goed, vooral angst en boosheid.’

Nadat de studenten nepnieuws gemaakt hebben, moeten ze het ook ‘geloofwaardig’ gaan verspreiden. Trollen, dus. Met valse accounts op het artikel reageren, discussie opstoken, mensen naar de site lokken: alles is toegestaan. Oosterwoud: ‘Dus als mensen tegen je zeggen: “Dit is helemaal niet waar”, dan schrijf je bijvoorbeeld terug: “Dat dacht ik eerst ook, maar hier is toch echt het bewijs dat…”’

Rihanna op de HR

Bewijs dat: Rihanna de Hogeschool Rotterdam bezoekt. Trump de democraten uitscheldt tijdens zijn State of the Union. HET AANTAL HBO- EN WO-STUDIES WORDT GELIMITEERD. (‘Hoofdletters in de kop kunnen ook goed werken’, zegt Oosterwoud hierop.) De studenten gaan los op hun eigen Amsterdam Times.

Wat is nou een goed scheldwoord om democraten mee uit te jouwen, vragen twee studenten zich af. Shithead? Maar dan moeten we dat scheldwoord nog niet in de kop weggeven, concluderen ze daarna.

‘Bekertopper omgekocht door Amsterdamse club’, hebben twee bedrijfseconomie-studenten bedacht. De bekertopper in kwestie is vanavond al, tussen Feyenoord en PSV. Moet die kop niet wat urgenter? De studenten komen uit op ‘Matchfixing in kwartfinale beker – topper mogelijk uitgesteld’. Ze kunnen niet wachten om een link naar het bericht op het Feyenoord forum te delen.

Is dit wel zo’n goed idee?

Ruurd Oosterwoud vertelt ondertussen aan Profielen dat journalisten vaak niet zo’n goed gevoel hebben bij zijn nepnieuws-methode. Met zijn organisatie, Drog, trekt hij van school naar school om met studenten nepnieuws te maken en dat daadwerkelijk op een nepnieuwssite te publiceren. Hij zet scholieren en studenten aan dat nepnieuws in hun netwerk te verspreiden. Toch denkt hij dat het een goed idee is. ‘Wetenschappers uit Cambridge hebben een theorie ontwikkeld die zegt dat zelf nepnieuws maken mensen resistent maakt tegen nepnieuws.’

Deze theorie over ‘inoculation’ (Engels voor ‘inenten’) tegen desinformatie is decennia oud. In een analyse van alle wetenschappelijke literatuur hierover uit 2010* concluderen onderzoekers dat mensen aan het denken worden gezet als ze een kleine dosis desinformatie wordt gevoerd en dat ze daardoor daadwerkelijk dagen tot weken (en misschien zelfs langer) zijn beschermd tegen een brede vorm van desinformatie, als ware het een soort vaccin. Of het zelf maken van desinformatie dezelfde preventieve werking heeft, is niet onderzocht.

Nu worden de berichten op de New Amsterdam Times na 24 uur automatisch verwijderd. En mensen die op een nieuwsbericht klikken, krijgen na acht seconden een pop-up in beeld met de mededeling dat ze mee hebben gedaan aan een experiment. ‘This is totally fake news!’, staat er. De maatschappelijke schade van nepnieuws wordt beperkt, terwijl de studenten ondertussen wel het gevoel krijgen met nepnieuws te kunnen experimenteren. Het lijkt niet meer dan logisch dat ze meer leren van nepnieuws maken dan er een college over volgen.

Marktmanipulatie

Twee studenten hebben een bericht geschreven over een Chinees verbod op cryptomunten. Als mensen dat geloven, kunnen ze geneigd zijn hun Bitcoins snel te verkopen voordat het nieuws de brede massa bereikt. ‘Is dit niet verboden marktmanipulatie?’, vraagt een student uit de klas zich af. Ruurd Oosterwoud weet dat ook niet precies. Ondertussen gaat het bericht als een trein, mede dankzij het enthousiasme van de studenten. ‘Ik ben peercoach, zal ik het ook in die app-groep zetten?’ Ze krijgen per app ook reacties van studenten die het bericht lijken te geloven. ‘Whoo! Hij denkt dat het echt is!’, roept één van de cryptostudenten uit, als hij een appje binnenkrijgt.

De studenten typen ook als een malle reacties onder hun eigen artikelen, waarbij ze ook Chinese namen bedenken voor de reaguurders. En er staat een valse ‘share count’ bij de nepnieuwtjes. De studenten vullen gewoon zelf een getal in dat aangeeft hoe vaak het artikel al door mensen op Facebook gedeeld zou zijn. Alles om het belang van het artikel op te blazen.

Oosterwoud vertelt dat het nepnieuws over cryptomunten ‘bizarre’ vormen aanneemt op het web. ‘Als je honderden mensen berichten over Bitcoin laat schrijven en daarmee de koers laat manipuleren, kun je daar gewoon geld mee verdienen.’

Ruim tweeduizend bezoekers

Als aan het eind van de les de eerste statistieken eindelijk zichtbaar worden, blijkt dat het Chinese Bitcoinverbod al honderd clicks heeft opgeleverd. Alle berichten bij elkaar zijn al door tweehonderd unieke bezoekers bekeken. ‘Dat is heel goed’, zegt Oosterwoud. ‘Er zijn groepen die deze aantallen pas na 24 uur halen.’ Het record staat op 3500 unieke bezoekers in 24 uur, na een workshop op een middelbare school waar veel meer leerlingen aan meededen.

Gistermiddag, maandag, hebben de studenten de uiteindelijke statistieken gekregen. In 24 uur, van afgelopen woensdagmiddag tot donderdagmiddag, hebben de studenten 2.241 unieke bezoekers naar zes nepnieuwsberichten gelokt. Het cryptobericht staat fier bovenaan de lijst: ruim tweeduizend clicks (het aantal unieke bezoekers wordt alleen van de totale site bijgehouden).

Bijbaantje?

Misschien moeten de cryptostudenten er een bijbaan van maken? ‘Ik vind het wel leuk, fake news maken’, reageert één van de twee. ‘En dan hebben jullie alleen nog maar je eigen netwerk ingezet’, zegt Oosterwoud. ‘Als je ook nep-Facebook-accounts en botnets inzet, en als vervolgens ook media als RussiaToday of Breitbart je nieuws overnemen, dan is je impact nog vele malen groter.’

Tekst: Olmo Linthorst
Beeld: Katja Hermann

* Banas & Raines 2010 – A meta-analysis of research on inoculation theory (pdf), Communication Monographs, vol. 77, No. 3, September 2010, pp. 281 – 311.