HR- docent en onderwijsadviseur Pamela den Heijer promoveert binnenkort aan de Hogeschool Windesheim en de Universiteit van Amsterdam op affectieve leerervaringen die studenten voorbereiden op waardenconflicten: momenten dat je overtuigingen botsen.

‘Studenten van nu moeten de waardedragers van de toekomst worden. Dat heeft het Ministerie van OCW gezegd. Om dat te worden, moet je je eigen waarden wel kennen. En weten wat voor jou écht belangrijk is. In het huidige onderwijs, wordt daar te weinig aandacht aan besteed.

‘Dat er weinig aandacht is voor het ontdekken van je eigen waarden, van binnenuit, is echt een hiaat in het onderwijs.’

‘Op het hbo heb je te maken met studenten die net van de middelbare school komen. Veelal jonge mensen dus, die nog helemaal niet zo goed hebben nagedacht over hun eigen waarden. Die waarden neem je mee vanuit je gezin en dat wat je op school hebt geleerd. Maar hoe onderzoek je waar je zelf voor staat en wat jij echt belangrijk vindt als het erop aankomt?

‘Op de hogeschool gaat het in het onderwijs wel vaak over “professionele identiteitsontwikkeling”, en dan doe je een testje over wat jouw waarden zijn. Maar die antwoorden komen dan toch van extern en niet van binnenuit. Niet vanuit jezelf. Je maakt een keuze op basis van wat je hoort of ziet. Dat er weinig aandacht is voor het ontdekken van je eigen waarden, van binnenuit, is echt een hiaat in het onderwijs. Mijn proefschrift gaat over hoe je daar, door je eigen gevoelens mee te nemen, achter komt. En over waarom het zo belangrijk is om dit in het onderwijs aan te bieden en studenten er bewust van te maken.

‘In het hbo ontbreekt aandacht voor gevoelens en emoties die meespelen bij waardenconflicten.’

‘Studenten hebben niet alleen cognitieve maar ook affectieve leerervaringen nodig: niet alleen denken maar ook voelen. In het hbo ontbreekt aandacht voor gevoelens en emoties die meespelen bij waardenconflicten. We leren studenten in het onderwijs wel om na te denken over waardenconflicten en daar reiken we ze ook verschillende theorieën voor aan. Denk bijvoorbeeld aan het onderwijs waarin “morele ontwikkeling” centraal staat. Maar het gevoel zelf, daar doen we niet zo veel mee in het onderwijs. Terwijl vanuit de literatuur bekend is dat gevoelens onbewust doorslaggevend zijn bij de keuzes die je maakt in een situatie waarin een waardenconflict speelt.

‘Mijn proefschrift gaat over hoe we studenten kunnen stimuleren om meer innerlijk betrokken te raken bij waardenconflicten, hoe we die gevoelslaag mee kunnen krijgen in het onderwijs. Dat is best lastig want in de onderwijskunde is daar nog nauwelijks wat over geschreven.

‘Vaak wordt in het onderwijs onderscheid gemaakt in drie domeinen: het cognitieve, het psychomotorische en het affectieve domein. Dat laatste, daar vallen gevoelens onder. Alleen is dat niet goed gedefinieerd: niet in onderzoek maar ook niet in het onderwijs, en daardoor dus ook niet op de werkvloer.

‘Met mijn proefschrift probeer ik in feite de “taal” aan te leveren om het met elkaar in het onderwijs over gevoelens te kunnen hebben.’

‘Met mijn proefschrift probeer ik in feite de “taal” aan te leveren om het met elkaar in het onderwijs over gevoelens te kunnen hebben en onderzoekers handvatten te geven om hier verder onderzoek naar te doen.

‘Waardenconflicten doen zich bijna op ieder moment op de dag voor. Zelfs nu. Jij interviewt mij en stelt mij vragen. Ik geef antwoord en dat doe ik vanuit bepaalde waarden. Stel, ik vind loyaliteit belangrijk maar ook authenticiteit. Die twee zouden met elkaar kunnen schuren. Ik wil bijvoorbeeld loyaal zijn aan de organisatie en zorgen dat die goed naar voren komt. Maar ik wil ook trouw zijn aan de inhoud van mijn onderzoek en ook aan wat ik zelf vind, vanuit mijn ervaring. Dan zou ik de ene waarde boven de andere moeten stellen als ik antwoord geef.

‘Loyaal zijn aan je gevoelens is natuurlijk mooi maar het kan niet altijd.’

‘Loyaal zijn aan je gevoel is natuurlijk mooi maar het kan niet altijd. Je zit altijd in een bepaalde context waar tegengestelde belangen spelen. In het onderwijs, zeker als je studenten opleidt, heb je altijd te maken met de onderwijscontext maar ook met de praktijk waar ze straks in terechtkomen. Daar gelden ook weer bepaalde waarden en normen, en die moeten ze ook leren kennen om te kunnen socialiseren in hun toekomstige vakgebied. Best ingewikkeld dus. Toch is het belangrijk dat die student steeds bij zich zelf te rade blijft gaan – wat is voor mij belangrijk – en niet alles klakkeloos overneemt.

‘Ik ben van huis uit fysiotherapeut. In de fysiotherapie zijn richtlijnen en je leert om die op te volgen. Maar soms heb je een patiënt voor je waarbij het net wat anders is. Je onderbuikgevoel geeft dan een ander signaal. Dit signaal serieus nemen, geeft je informatie over hoe te handelen in die situatie. Vaak heeft dat ten diepste met je eigen waarden te maken en dan is het dus belangrijk dat je je persoonlijke waarden, en natuurlijk die van de patiënt, laat meespelen in de afweging die je maakt. Hoe meer je die afweging kan maken, hoe beter je de patiënt kunt dienen.

‘Gevoelens serieus nemen is niet alleen helpend voor een individu maar waardevol voor de gehele maatschappij.’

‘Een ander voorbeeld. Stel, transparantie en integriteit zijn voor jou belangrijke waarden, maar op je werk vind je die twee te weinig terug. Blijf je dan voor die organisatie werken omdat je nu eenmaal geld moet verdienen? Of schuurt dat te veel en zoek je een andere baan, omdat jouw waarden niet overeenkomen met die van de organisatie? Als je dat doet, ben je uiteindelijk zelf gelukkiger, meer op je plek en dat komt je werk, de organisatie en eigenlijk de hele maatschappij alleen maar ten goede. Gevoelens serieus nemen is dus niet alleen helpend voor een individu maar waardevol voor de gehele maatschappij. En dat begint in het onderwijs bij de docent die de student leert diens gevoelens serieus te nemen.’  

Tekst en foto: Sanne van der Most

Volg ons op Instagram