Je kan in Rotterdam wonen of naar school gaan zonder dat je iets meekrijgt van de haven. Oké, er meert weleens een cruiseschip aan op de Kop van Zuid en je hebt de Wereldhavendagen in september, maar de échte haven – waar 6,2 procent van het bruto binnenlands product wordt verdiend – strekt zich uit van de grens van de stad tot de Noordzee, 40 kilometer verderop. Je moet een uur rijden voor je er bent en dan ligt het haven- en industriecomplex verscholen achter hekken.

Ondertussen verdienen wel 180.000 mensen hun brood in de haven en de dienstverlening eromheen. Als je het achterland meeneemt, biedt de haven zelfs (indirecte) werkgelegenheid aan 385.000 mensen.

Van kade naar kantoor

‘Van oudsher is de haven een mbo-arbeidsmarkt’, vertelt Hans Maas, directeur van het aan de hogeschool verbonden RDM Centre of Expertise (CoE). ‘Maar de laatste jaren is dat aan het veranderen en zoekt de haven meer mensen met een hbo- of universitaire opleiding. Een deel van de activiteit is van de kade naar kantoor verschoven. Neem een bedrijf als Mammoet. Het onderhoud van schepen is naar lagelonenlanden verplaatst, maar het ontwerp en onderhoud van hun nieuwe, slimme kranen gebeurt hier, in de haven van Rotterdam.’

‘De meerwaarde van de Rotterdamse haven is het feit dat we dicht bij grote onderwijsinstellingen zitten.’

Die kentering van manuele arbeid naar (deels) kenniswerk kwam aan het begin van deze eeuw toen Rotterdam zijn positie als grootste haven ter wereld verloor aan Shanghai. Tineke Muller, werkzaam bij bureau havenstages van RDM CoE: ‘Toen ontstond het besef: Als we niet meer de grootste kunnen zijn, moeten we de slimste worden. Bovendien zorgde ook de automatisering voor een grotere behoefte aan hoger opgeleid personeel.’

Een derde is hoger opgeleid

Waar de verhouding mbo-hbo-opgeleid voorheen op 75-25 lag, is inmiddels al een derde van de havenwerknemers hoger opgeleid. En er is ruimte voor groei, vertelt Cees Alderliesten van Deltalinqs, de ondernemersorganisatie voor haven en industrie. ‘Op de korte termijn hebben we in de haven een tekort aan personeel, mede door de vergrijzing. Dat geldt niet alleen voor hbo’ers, maar voor alle niveaus. Bedrijven geven aan dat ze in hun groei belemmerd worden door het tekort aan goede mensen.’

Daarnaast liggen er twee grote uitdagingen voor de Rotterdamse haven op de langere termijn: de energietransitie – de haven moet CO2-neutraal worden – en de digitalisering. Alderliesten: ‘Hoe groot die innovatiesprong zal zijn en hoe snel het zal gaan, weten we niet. Maar dat er iets gaat veranderen, is zeker. Willen wij als Rotterdamse haven onze positie behouden, dan zal de arbeidsmarkt ons unique selling point moeten zijn. Onze meerwaarde is niet alleen die diepe vaargeul voor grote containerschepen, maar juist het feit dat we dicht bij de stad en dicht bij grote onderwijsinstellingen zitten.’

Kansen voor techneuten en ICT’ers

Er liggen daarom veel kansen voor hbo’ers in de haven, zowel bij grote bedrijven als Vopak, Damen, Mammoet en Van Oord als in het midden- en kleinbedrijf. Vooral technici, ICT’ers en mensen met een logistieke achtergrond zijn gewild. Behalve voor de opleidingen die bij het haveninstituut Rotterdam Mainport Institute zijn ondergebracht, geldt dat voor technische bacheloropleidingen in brede zin; van werktuigbouwkunde en elektrotechniek tot de technische associate degrees, zoals maintenance & mechanics.

Die engineers zijn nodig om handen en voeten te geven aan de energietransitie. De grotendeels op kolen gebaseerde haven moet overstappen op duurzame energiebronnen. Een thema, denkt Alderliesten, waar studenten van nu zich graag aan willen verbinden.

‘Havenwerkgevers zitten niet als enigen te springen om ICT’ers, dus de war on talent wordt hard gestreden.’

Daarnaast zijn ook studenten van CMI (onder meer ICT-opleidingen) zeer gewild. Volgens Lisette van der Pijl, eigenaar van Port-able en voorzitter van de Jong Havenvereniging, is er in de haven grote behoefte aan ICT-oplossingen: ‘Een simpel voorbeeld: Als ik online iets koop, kan ik mijn bestelling haast realtime volgen. Maar bij een zeecontainer kan dat nog steeds niet. Als je dat met ICT zou kunnen realiseren, kun je miljoenen euro’s besparen op transport doordat je niet onnodig vrachtwagens met chauffeurs hoeft te laten wachten.’

De havenwerkgevers zitten natuurlijk niet als enigen om ICT’ers te springen, dus de war on talent wordt hard gestreden. Muller, van bureau havenstages: ‘Voor elke student informatica en technische informatica heb ik zo vijf plaatsen. Niet alleen stageplekken, maar ook banen. Laatst was er zelfs een recruiter in de kantine van CMI op zoek naar studenten.’

Ook commerciëlen en bedrijfskundigen gewild

Studenten met een economische achtergrond kunnen ook aan de slag bij start-ups en scale-ups. Muller: ‘Er zijn veel innovatieve, jonge bedrijven die nog niet alle kennis over wetgeving, accountancy, bedrijfsvoering en dergelijke in huis hebben. Die zitten te springen om dat soort kennis.’

Mannenwereld?

‘Vrouwen zijn heel welkom in de haven.’

In een overspannen arbeidsmarkt telt elke afgestudeerde. Nu is de haven van oorsprong een mannenwereld. Hoe open staan werkgevers voor vrouwen of werknemers die op een andere manier niet aan het clichébeeld van de havenwerknemer voldoen?

Van der Pijl, van de Jong Havenvereniging: ‘Onze bijna 500 leden komen overal vandaan en veel van hen zijn vrouw. Ik denk dat zij heel welkom zijn in de haven. Het is wel een bepaald type dat hier aardt; je moet weten wat je wilt en niet snel onder de indruk zijn. Je moet kunnen aanpakken en het niet erg vinden als er een vlek op je jurk komt.’

Volgens Tineke Muller van bureau havenstages zijn de grote bedrijven in de haven in ieder geval druk bezig met het thema diversiteit. ‘Ik heb het diversiteitsplan van een groot chemiebedrijf gezien en dat besloeg maar liefst honderd pagina’s. Dus ja, men is ermee bezig.’ Cees Alderliesten, die vanuit Deltalinqs de havenondernemers vertegenwoordigt, beaamt dat: ‘Er zijn zeker nog plekken in de haven waar een monocultuur heerst en je als vrouw je mannetje moet staan. Maar bedrijven beginnen zich hiervan bewust te worden. Ik denk dat je als vrouw anno 2019 heel goede kansen hebt in de haven.’

‘De logistieke post-brexit-infrastructuur ligt al klaar’

‘Alsof ik in de voetstappen van de havenarbeiders van vroeger loop’