Gaat het onderwijs na de lockdown op de schop? Cmr bedenkt scenario’s
Gepubliceerd: 7 May 2020 • Leestijd: 2 minuten en 52 seconden • Nieuws Dit artikel is meer dan een jaar oud.Gaan we straks terug naar ‘normaal’ op de hogeschool of wordt het hoger onderwijs fundamenteel anders? Door de coronapandemie is er van alles in beweging gekomen, alleen al op het gebied van digitalisering. De centrale medezeggenschapsraad (cmr) bedacht vier scenario’s om het gesprek over de toekomst op gang te brengen.
Bij zo’n scenario moet je niet denken aan een filmscenario, een soort storyboard of draaiboek waarin alles zeker is en vastgelegd, legt Kees Machielse uit. Hij is lector transitie van de haven, cmr-lid en een van de bedenkers van de vergezichten. ‘De scenario’s waar wij mee werken gaan uit van allerlei onzekerheden, en bestaan voor een deel uit “georganiseerde fantasie”: wat er zou kunnen gebeuren, gedacht vanuit een bepaalde logica.’
Om de gedachten en ideeën aan te scherpen en te organiseren, werken de makers van dergelijke scenario’s met een assenstelsel: de ene as gaat over de mate van verandering, de andere gaat over de duur van de pandemie. Met die assen ontstaan vier kwadranten en in elk kwadrant is een scenario bedacht.
Die vier scenario’s zijn, kort samengevat:
1. Reset Hogeschool (korte duur pandemie, terug naar het bestaande): De hogeschool maakt een snelle digitaliseringsslag maar hoofdzakelijk blijven we de dingen doen zoals we ze gewend waren.
2. Fort Hogeschool (lange duur pandemie, terug naar het bestaande): In dit scenario is het anderhalve meter onderwijs het nieuwe normaal. Dat lijkt veel op het ‘oude normaal’, maar is veel kleinschaliger.
3. Wijk Hogeschool (korte duur pandemie, fundamenteel herontwerp): Hierbij gaat het onderwijs flink op de schop, we gaan meer de wijk en de praktijk in.
4. Platform Hogeschool (lange duur pandemie, fundamenteel herontwerp): Hierbij wordt het onderwijs grotendeels digitaal, er kunnen zelfs gebouwen worden verkocht.
Scenario’s om bewust te worden van de mogelijkheden
Het is niet zo dat er een ‘oplopende onwaarschijnlijkheid’ zit in de scenario’s, zegt Machielse. ‘Scenario 1, “Reset Hogeschool” lijkt misschien dichterbij of realistischer, maar dat is omdat het past bij wat wij “normaal” vinden. Maar is dat normaal? Je maakt scenario’s om jezelf bewust te maken van de mogelijkheden. Zo kun je ook sneller reageren op een nieuwe situatie, want je hebt er al eens over nagedacht. Eigenlijk zou een organisatie als de hogeschool dat regelmatig moeten doen.’
‘Zo kun je ook sneller reageren op een nieuwe situatie.’
De scenario’s zijn niet droog opgeschreven maar uitgewerkt alsof het blogs zijn van collegevoorzitter Ron Bormans, zoals hij ze zelf regelmatig schrijft. De schrijvers laten hem als het ware terugkijken op de verschillende mogelijke veranderingen.
Backcasting als belangrijk leerpunt
In de scenario’s houden de makers zich bezig met forecasting – voorspellen – maar een belangrijke winst van deze manier van denken zit ook in de backcasting, nadenken over wat je nu al kunt doen om te anticiperen op veranderingen die je voorziet.
Machielse: ‘Daaruit komt bijvoorbeeld het punt van de massaliteit van het hoger onderwijs. Is die houdbaar? Wat zijn de alternatieven? Wat ook overduidelijk is, is dat digitalisering iets is waar verder mee moeten. Nu is het in korte tijd een andere manier geworden om “voor de klas te staan”, maar dit moet verder ontwikkeld worden. Een ander aanknopingspunt is het vastgoedbeleid. Moeten er misschien meer satellietlocaties en minder kernlocaties komen? En moet de hogeschool een grotere rol pakken in de stad met alle mensen die straks ongetwijfeld hulp en steun nodig hebben?’
‘Bijeenkomsten hierover nu een beetje moeilijk’
De cmr hoopt dat de scenario’s aanleiding zijn voor een goede inhoudelijke discussie binnen de hogeschoolgemeenschap. ‘We willen liefst bijeenkomsten organiseren, maar dat gaat nu een beetje moeilijk’, lacht Machielse. ‘We roepen iedereen op om mee te denken en mee te praten, collega’s en studenten. Kevin Leentfaar (voorzitter cmr, red.) en ik zijn het uithangbord van dit project, maar je kunt iedereen van de cmr aanspreken, per e-mail of telefoon.’
‘We roepen iedereen op om mee te denken en mee te praten.’
Ook landelijk hoopt Machielse op discussie. ‘Voor zover ik weet zijn wij de eerste hogeschool die dit doet’, aldus Machielse. De cmr heeft hun vergezichten daarom ook naar Science Guide gestuurd, een medium voor het hoger onderwijs. Vandaag overhandigt de cmr boekje ook aan minister Van Engelshoven bij haar bezoek aan de Hogeschool Rotterdam.
Tekst: Edith van Gameren
Fotobewerking: cmr
Profielen, het onafhankelijke nieuwsmedium van de Hogeschool Rotterdam, deelt wekelijks artikelen op Linkedin. Ben jij onze nieuwe connectie? 
Wil je op donderdag (rond lunchtijd) het heetste nieuws van afgelopen week in je mailbox ontvangen? Meld je aan voor onze nieuwsbrief. 
Interessant om deze toekomstige vergezichten te zien. Maar deze vier scenarios zijn naar idee wat te beperkt.
En ja, het natuurlijk het leukst om met scenarios te komen die extreem zijn, en de “fundamenteel” herontwerp vereisen.
Maar deze scenario methode is niet alleen bedoeld om leuk “out of the box” te denken, maar een organisatie te bereiden op wat er kan gebeuren. Niet zozeer op basis “forecasting”, zoals in het artikel gesuggereerd wordt, maar op basis van “foresight” – dat is een wezenlijk verschil, want de toekomst voorspellen (“forecasting”) is nagenoeg onmogelijk, zeker in tijden van crisis.
Wat zijn toekomstige vergezichten zijn plausible? Hoe ziet onderwijs eruit bij een tweede of derde golf? Wat als het virus niet zal weggaan?
Ikzelf denk dat we meer rekening moeten houden met het laatste, dat het virus niet meer zal verdwijnen en dat we ermee moeten leren leven. Op den duur zal het één van de infectie ziektes zijn waar we ons op moeten aanpassen, zoals we ook hebben leren omgaan met de griep, HIV, etc. Behoeft dat een fundamenteel herontwerp, zoals hier gesteld wordt? Ik geloof meer in voortbouwen op huidige mechanismes en structuren dan het concept van een hogeschool of onderwijs volledig te her ontwerpen. Hoe ziet dat eruit?
Scenariodenken vergroot de intelligentie van een organisatie. Ik ben dan ook blij dat ook jullie als CMR hier een steentje aan bijdragen.
Na het lezen van de vier scenario’s bekruipt me toch het gevoel dat er iets niet helemaal in de haak is. Laat ik proberen mijn scepsis met twee voorbeelden te verduidelijken:
. De uitwerking van een toekomstbeeld is (zeker in het begin) een creatief, bijna intuïtief proces. De solide verankering in een assenstelsel doet het fluide karakter van dit proces geen goed. Hoe hebben jullie dit aangepakt?
. Organisaties zijn zich vaak niet bewust van hun beperkte waarnemingsvermogen. “Meer langstudeerders, hogere werkdruk personeel en aantal weeffouten in organisatie worden scherper.” Het beeld van een CMR-confirmation bias komt me voor de geest. Zeker omdat ‘onderzoek toon aan’, niet onderbouwd wordt door bronnen. Hoe wapenen jullie hiertegen?
Tot slot. Ga door met jullie werk. Het leidt tot meer inzicht en een betere besluitvorming binnen onze organisatie. De toekomst is onzeker en het denken in alternatieve toekomstbeelden heeft meerwaarde, maar vermijdt achter deterministisch, vastomlijnd wereldbeelden aan te lopen,
Niek Ploegman
Ondernemerschap & Retail management
Beste Niek, Ten eerste dank voor je reactie en dat je mee wilt denken. De bias waarover je spreekt is terecht. Ook wij als opstellers hebben onze blinde vlekken en onbewuste aannames. Reden om juist met meerderen zo’n project te starten. Dit creëert altijd meer zienswijzen. Wij hebben overigens niet de illusie dat we alles hebben gedekt met ons discussiestuk. Dat was ook niet de bedoeling en we hebben het ook in behoorlijk korte termijn gerealiseerd. Ook niet om veel extremere scenario’s te ontwikkelen. Die zijn zeker denkbaar, echter als je een discussie wilt met CvB/directeuren/managers/docenten/studenten en je schetst heel vergaande vergezichten dan wordt de kans dat mensen mee willen denken kleiner. Het schrikt af en het is meestal lastiger om zich er iets bij voor te stellen. Wij hebben liever dat meer mensen zich wel iets kunnen voorstellen bij de door ons geschetste scenario’s en op basis van discussie mogelijk verdergaande opties verkennen. Sommigen vinden het al ver gaan, zo krijgen wij terug. We zijn nu aan het bekijken op welke wijze we de discussie breder kunnen maken en meer mensen erbij betrekken. In deze tijd best een uitdaging om dat breed te doen.
Kees Machielse
lid CMR
Beste MC,
Zie onder meer de reactie op Niek Ploegman hierboven. Persoonlijk heb ik uiteraard ook voorkeuren voor een bepaalde ontwikkeling of maak ik inschattingen, net zoals jij bepaalde inschattingen hebt. Of die waar zijn weet ik niet. Dat is precies de essentie van werken met scenario’s. Je eigen inschattingen kunnen door de werkelijkheid worden ‘ingehaald’. Leuk of niet, je hebt er mee te dealen. Alleen al deze constatering maakt het waardevol om te werken met scenario’s. Het zet je aan het denken over andere opties dan waar jezelf, bewust en vaak ook onbewust, mee werkt. In deze tijd lijkt mij dat waardevol om met elkaar te delen. Dus dank voor je reactie en ik nodig je uit om meer commentaar te geven.
Kees Machielse
lid CMR