Onlangs sprak ik een manager van een groot bedrijf die haar mond vol had van vooruitgang en innovatie. Ze presteerde het om in enkele minuten veel jeukwoorden te gebruiken: ‘verandering’, ‘data’ en natuurlijk ‘disruptief’ kwamen voorbij. Ze vond haar eigen visie modern, maar ik schrok. Toen ze over onderwijs begon en het belang van parate kennis en historisch besef afdeed als ouderwets, kon ik mij niet langer inhouden en heb ik ter plekke een minicollege afgestoken over de balans van ouderwets en nieuwerwets. Die balans is cruciaal, voor instituties en voor individuen.

Ik kon mij niet langer inhouden en heb ter plekke een minicollege afgestoken over de balans van ouderwets en nieuwerwets

Hoe behouden we het goede en gaan we toch vooruit? Hoe het nieuwe in het oude te integreren? Deze vragen raken aan de kern van de ethiek en overigens ook aan onze veranderende maatschappij: van open naar begrensd. Denk alleen maar aan de stap van 130 naar 100 rijden op de snelweg.

Woorden als ‘ontwikkeling’, ‘modernisering’ en ‘vernieuwing’ roepen bij veel mensen nog steeds een positief gevoel op, maar al veel minder dan een tijdje geleden. Wie de database van de Nederlandse letteren raadpleegt, leert dat precies die woorden aan populariteit inboeten. Zo’n database zegt iets over woordgebruik in non-fictie boeken en dat zegt natuurlijk niet alles over onze samenleving en economie. Toch is woordgebruik wel een indicatie.

Wie goed om zich heen kijkt, ziet trouwens overal indicaties van vertraging. Veel mensen worstelen eerder met thema’s als stilstaan, evalueren, aarzelen, dan met innoveren of vernieuwing. Ik denk dat we deze behoefte serieus moeten nemen en ons niet gek moeten laten maken met clichés als ‘stilstaan is achteruitgaan’.

Over een stevig hoorcollege sprak ze geringschattend als ‘frontaal lesgeven in busopstelling’

Terug naar de manager waarmee ik begon: zij dacht dat klassiek onderwijs – een leraar met goed en gestructureerd verhaal, leerlingen die een schriftelijk tentamen afleggen, afstuderen op scriptie, enzovoort – ouderwets is. Over een stevig hoorcollege sprak ze geringschattend als ‘frontaal lesgeven in busopstelling’. Ik vond dat echt kort door de bocht. Er is niks mis met klassiek studeren: luisteren naar een docent, leren achter een bureau, bespreken met studiegenoten, oefenen op papier, schrijven op je computer, herschrijven, enzovoort.

Daarnaast is het hartstikke handig dat we digitale studieomgevingen hebben met filmpjes en discussie. Het is ook aardig dat je niet voor ieder college tentamen doet en altijd alleen moet werken. Maar laten we eerlijk blijven: tegenwoordig is het al snel andersom en zit je vrijwel dagelijks in projectonderwijs dat met gesprekken en niet met harde tentamens wordt afgesloten. Wellicht zijn we – kortom – doorgeschoten in onderwijsvernieuwing?

De socioloog Gabriel van den Brink heeft een kritiek van innovatie geschreven die me erg aanspreekt en dit verhaal theoretisch onderbouwt. Hij laat zien hoe de geschiedenis eigenlijk een opeenvolging is van verschillende lagen. Eerst was de mens een aap, toen een jager-verzamelaar, daarna een boer en uiteindelijk een inwoner van een modern land als het onze. Van den Brinks punt is even simpel als geniaal: de oudere lagen gaan nooit helemaal weg. De mens is zogezegd een stapeldier dat altijd iets dierlijks, jagends en landelijks heeft behouden. Dat noemen we geen innovatie, maar sedimentatie, stelt Van den Brink in zijn essay Heilige Geest.

Toegepast op onderwijs: het is goed dat studeren grotendeels een online en sociale bezigheid is geworden, maar een boek moet je toch kunnen lezen en samenvatten; het leert je streng en lineair nadenken. Iets vergelijkbaars geldt voor rekenen en staartdelingen: ouderwets én handig.

Als een student tijdens de studie laat blijken niet rijp te zijn voor het schrijven van een scriptie, dan moet hij of zij dringend bijgespijkerd worden

En neem tot slot het pièce de résistance van iedere hogere studie: de scriptie. Er gaan stemmen op om hem af te schaffen. Zo’n lange tekst schrijven, dat leer je toch in de rest van je studie ook niet? Daar gaat het toch niet om? In mijn ogen kun je het beter omdraaien: als een student tijdens de studie laat blijken niet rijp te zijn voor het schrijven van een scriptie, dan moet hij of zij dringend bijgespijkerd worden. Wie door z’n studie rolt zonder ooit zorgvuldig te leren schrijven en redeneren, verdient het niet af te studeren.

Wees als student blij met alle moderne projectgroepen, labs en brainstorms tijdens je studie. Maar vrees niet om als conservatief te worden versleten door te vragen om uitleg en oefening. Studeren is een vaardigheid die grotendeels teruggaat op oudere lagen in ons kennen en kunnen – letterlijk oudere lagen van het brein!

Studeren is stilstaan, onthouden, iets op een rijtje zetten, even opschrijven, hoofd- en bijzaken onderscheiden. Een YouTube-college kan helpen bij het studeren en voegt werkelijk iets toe. Het is echter een vergissing om te denken dat filmpjes iets vervangen; ze vormen veeleer een nieuwe laag. Echte innovatie is sedimentatie waarbij oude lagen worden gebruikt om nieuwe op te bouwen. Geslaagde innovatie is kortom gelaagde innovatie.

Wil je op donderdag (rond lunchtijd) het heetste nieuws van afgelopen week in je mailbox ontvangen? Meld je aan voor onze nieuwsbrief.

Profielen, het onafhankelijke nieuwsmedium van de Hogeschool Rotterdam, deelt wekelijks artikelen op Linkedin. Ben jij onze nieuwe connectie?