| 
|
Jelle van Baardewijk is lector bedrijfsethiek bij het onderzoekscentrum Business Innovation. Voor Profielen behandelt hij om de week een ethische kwestie. Zijn eerdere dilemma’s vind je hier.
Je kunt nauwelijks nog met duurzaamheid en klimaat bezig zijn zonder in een ideologisch debat terecht te komen, concludeert filosoof Jelle van Baardewijk. In dit Dilemma op Donderdag analyseert hij hoe we als hogeschool in dat mijnenveld kunnen opereren.
Ons klimaat verandert rap en wij veranderen langzaam mee. Dat gaat de Greta Thunbergs van deze wereld niet snel genoeg. Ook kwaliteitsmedia luiden inmiddels de noodklok. Journalist Eric Holthaus overschreed in The Correspondent de grens van journalistiek en activisme door klimaatverandering gelijk te stellen aan genocide. Aan de andere kant van het debat spreekt men van ‘klimaathysterie’ en ‘linkse indoctrinatie’ in het onderwijs. De situatie is dermate gepolariseerd dat het moeilijk is nog met duurzaamheid bezig te zijn zonder in een ideologisch debat terecht te komen. Het is lastig om je als hogeschool tot dit debat te verhouden. Is het ‘linkse indoctrinatie’ als je het voortouw neemt bij de verduurzaming? Is het ‘klimaatgenocide’ als je het niet doet?
Een panel van studenten en docenten dat door Profielen bevraagd werd over vleesconsumptie op de hogeschool, ziet beperking eerder als betutteling dan als vooruitgang.
De HR houdt zich tot nog toe ‘cool’ en verkleint stapje voor stapje de eigen ecologische voetafdruk. Dit jaar werden er 750 zonnepanelen geplaatst en is er geïnvesteerd in Tropicana. Het voormalige zwembad is nu een vrijplaats voor duurzaam ondernemen. Studenten kunnen er een minor volgen en experimenteren met een eigen bedrijf. Maar er zijn ook behoudender geluiden te horen. Een panel van studenten en docenten dat door Profielen bevraagd werd over vleesconsumptie op de hogeschool, ziet beperking eerder als betutteling dan als vooruitgang.
Kersverse lector Koen Dittrich, die zich bezig gaat houden met duurzaam ondernemen, koos in zijn openbare les voor een pragmatische aanpak. Zijn nuchterheid spreekt me erg aan: geen doemverhalen maar veel concrete en haalbare voorbeelden van hoe de kringloopeconomie kan worden bevorderd. Hij adviseert bewust consumentengedrag: koop margarine zonder palmolie, kies voor repareerbare elektrische tandenborstels en scheidt afval. Hij beschreef ook de noodzaak van een systeemverandering. Een voorbeeld daarvan is het bedrijf Kipster dat de eierenmarkt momenteel verovert met diervriendelijke en duurzame productieketens. Kipster zet forse druk op andere leveranciers om ook duurzamer te gaan produceren en veredelt daarmee de gehele markt. Zelfs stichting Wakker Dier prijst het bedrijfsmodel van Kipster.
Was dit verhaal nou linkse indoctrinatie? Dat lijkt mij niet. Er bestaat genoeg consensus over de schadelijke kanten van de vervuiling die onze economie veroorzaakt. Tegelijkertijd gaat de klimaatverandering die ons tot duurzaamheid noopt ons wetenschappelijke bevattingsvermogen te boven. De wetenschap heeft een aardig idee van hoe de klimaatverandering en menselijk handelen samenhangen, maar de materie is te complex voor eenduidige berekening. En daarmee zit er ook altijd een idealistische kant aan duurzaamheid. Het verhaal van Dittrich was dus wetenschappelijk én normatief. Dat is overtuigend wanneer die normativiteit goed geborgd is.
Er bestaat genoeg consensus over de schadelijke kanten van de vervuiling die onze economie veroorzaakt.
En dat is iets waar het in het debat over duurzaamheid weleens fout gaat. Juist als de feitelijke situatie onduidelijk is, mag van wetenschappers worden verwacht dat ze hun keuzes helder kunnen toelichten. Dat is echter alleen mogelijk als we geleerd hebben onze eigen vooronderstellingen onder woorden te brengen en op een afgewogen en eerlijke manier te presenteren.
Dit brengt me bij het stikstofonderzoek van de Rijksdienst voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), een voorbeeld van hoe goed onderzoek verkeerd kan worden gepresenteerd. Dit instituut concludeert dat het huidige stikstofbeleid problematisch is en dat de veestapel drastisch verkleind moet worden. Gevolg: de boeren klommen op hun trekkers en de bouwers haalden hun betonmolens van stal.
Hier was ruimte geweest voor interdisciplinair denken van een hogeschool. We weten heus wel dat ecologisch onderzoek niet louter door biologen moet worden uitgevoerd. Kennis over bestuur, bedrijf en communicatie moet in een plan van aanpak voor duurzaamheid betrokken worden. Daarmee voorkom je defaitisme (‘de overheid moet ons boeren ook altijd hebben!’) en zet je in op haalbaarheid en draagvlak. Het RIVM heeft echter een tamelijk eenzijdige analyse gegeven van het stikstofprobleem en zal in de toekomst hopelijk beter nadenken over de ‘vertaling’ van complex onderzoek naar maatschappij, bedrijf en beleid.
Hiermee komen we ook op de primaire taak van een hogeschool: het verwerven en verspreiden van kennis. Als we de kennis die we in huis hebben bundelen, kunnen we samen tot een prachtig multidisciplinair advies komen. En dat is activisme noch indoctrinatie, maar gewoon een van de kerntaken van een onderwijsinstelling in Nederland.
Wil je op donderdag (rond lunchtijd) het heetste nieuws van afgelopen week in je mailbox ontvangen? Meld je aan voor onze nieuwsbrief. De redactie waardeert het als je onder je eigen naam reageert.
Lees hier alle details over onze spelregels.
Ik denk dat er haast niemand is die geen betere en schonere wereld wil hebben. Natuurlijk is het belangrijk dat we onze rommel opruimen en er voor zorgen dat ons bestaan op deze planeet nog vele duizenden jaren verder kan gaan.
Waar het naar mijn mening vaak fout gaat is dat te snel en te krampachtig naar hele korte termijn ‘oplossingen’ wordt gegrepen die zowel inefficient als bekostelijk zijn.
Electrische auto’s zijn geweldig en ik kijk zeker uit naar de verdere ontwikkelingen die op dat gebied gemaakt kunnen worden, maar de productie van dergelijke auto’s is zwaar vervuilend en doet een zware greep op de geringe bronnen die daar voor nodig zijn. Echter hoor ik niemand praten over hoe relatief makkelijk het is dat de huidige bestaande ‘normale’ auto’s prima op waterstof kunnen rijden.
Daarnaast hoor ik ook niemand over de verre vooruitgang die kernergie heeft gemaakt sinds de jaren 90. Helaas zijn windmolens een van de minst efficiente vormen van duurzame energie terwijl deze ook klauwen met geld kosten, zonder dat daar een evenredige opbrengst voor bestaat.
Mijn grootste kritiek op de ‘klimaat deugders’ is dat de nadruk wordt gelegd op het demoniseren van de consument terwijl (grote, vervuilende) bedrijven de dans ontspringen, tezamen met het ontbreken van een discussie over oplossingen die effectief en efficient zijn zodat zelfs de minst ontwikkelde landen hier van kunnen genieten. Programma’s uit India en China waarbij duizenden burgers honderden bomen planten wordt onderbelicht, plastic zakken op basis van casave die in water oplossen is onbekend en andere dergelijke ontwikkelingen blijven volledig buiten de discussie. Dit wekt het beeld op dat de huidige disccusie erg selectief is en totaal niet gericht op een oplossing, maar algemeen verontwaardiging waarbij het zoeken naar een oplossing maar al te graag gedelegeerd wordt (het liefst bij/door de overheid).
Het punt wat ik wil maken is dat er op kleine details wordt gefocust, terwijl oplossingen met de mogelijkheid van schaalvergroting een veel grotere totaal over het hoofd wordt gezien. In plaats van krampachtig het hele land op slot te doen zonder dat dit ook maar marginaal effect zou hebben op de algemene uitstoot van schadelijke stoffen, nodig ik graag alle bezorgde activisten uit om een ecologische ‘nucleaire bom’ na te streven; welke oplossingen hebben de grootste impact op het gebied van klimaat welke door schaalvergroting toepasbaar zijn voor zelfs de minst ontwikkelde gebieden?
Wanneer we het daar over hebben, ben ik er van verzekerd dat het algemene draagvlak een stuk groter zal zijn.
“The good thing about science is that it’s true whether or not you believe in it.” (Neil de Grasse Tyson)
Het is niet de taak van het RIVM of welke wetenschapper dan ook, om hun resultaten te verwoorden op een wijze die mensen geruststelt, of aanspoort tot actie. Dit heeft geen zin want mensen geloven in wat ze uitkomt. Daarom denken boeren op trekkers dat ze sterke argumenten hebben tegen het rekenmodel van het RIVM, twijfelt Thierry Baudet aan klimaatverandering in het algemeen en sponsort Exxon sinds de jaren 80 van vorige eeuw campagnes om twijfel te zaaien over klimaatverandering.
De boeren willen niet terugschalen, Baudet wint er stemmen mee en Exxon wilde geen toename in regulering.
De taak van scholen is een werkwijze hanteren die haar basis heeft in de wetenschap. Dit betekent opleiden om kritisch te denken, zodat de professional van de toekomst niet in de praatjes van Baudet trapt. Dit betekent verduurzamen en het betekent mijns inziens een voorbeeld geven aan de rest van het land. De HR moet zich niet gaan mengen in het beleid van de overheid, de HR moet de professionals opleiden die zich gaan bemoeien met het beleid van de overheid. De HR moet zelf een eigen beleid samenstellen dat zich baseert op de wetenschap en kan dienen als voorbeeld voor beleid van de overheid, instanties, het zakenleven, Rotterdam en de studenten.
Much love,
Een klimaatsceptici-scepticus