Blog Corstin: De wereld beweegt
Blog van CorstinGepubliceerd: 3 hours ago
| 
|
Jonnick is student aan de docentenopleiding maatschappijleer en werkt bij ProDemos. Hij schrijft graag over problematiek die hij tegenkomt in het onderwijs, maar een lichter onderwerp op zijn tijd gaat hij niet uit de weg. Eerdere blogs van Jonnick lees je hier.
Foto: Paul van der Blom
Met één opmerking had hij het geflikt. Met een bloedserieuze uitwerking van zijn standpunt legde Mark Rutte iets bloot wat hij niet bedoelde bloot te leggen. Mark Rutte, parttime docent maatschappijleer, heeft deze docent in opleiding een gouden ei geschonken.
Ik heb het natuurlijk over de uitspraak die de premier deed op 12 juni, over het standbeeld van Jan Pieterszoon Coen in Hoorn. De premier beaamde dat bij een dergelijk beeld belangrijk was dat ‘beide’ kanten van de persoon belicht worden. Immers was Coen een ‘visionair bestuurder’, die tegelijkertijd ook verantwoordelijk was voor de moord op duizenden mensen die op de Banda-Eilanden woonden.
Het is een uitspraak die een gedachtegang verraad die ons is bijgebracht als kinderen en ingebakken is in onze blik op de geschiedenis: het uitmoorden en onderdrukken van zwarte en bruine volken weegt in onze collectieve gedachten zo weinig dat de verworven voordelen het geweld tot op zekere hoogte rechtvaardigen, terwijl een dergelijke afweging nooit gemaakt zou worden voor misdaden begaan op eigen bodem, tegen eigen volk.
Niemand die eenzelfde overweging zou maken als het aankomt op andere misdaden in de geschiedenis. Hoe bizar zou dat zijn? ‘Ja, aan de ene kant is het Naziregime verantwoordelijk voor een genocide waarbij miljoenen mensen om het leven zijn gebracht omdat zij hen niet mens genoeg achtten, maar anderzijds is Volkswagen natuurlijk wel een enorm succesvol bedrijf. Oh, en we hebben Fanta dankzij de Nazi’s! Ben je niet blij met Fanta? Je drinkt wel producten van de Coca Cola Company dus zo erg kan je de holocaust ook niet vinden.’
Standbeelden zijn niet per definitie slechte manieren om aspecten van de geschiedenis te belichten, en kunnen zeker een (kleine) educatieve functie hebben. Maar een standbeeld knalt niet van de ene op de andere dag uit de grond als twee tektonische platen onder het plein in het centrum van Hoorn tegen elkaar botsen. Standbeelden zijn door mensen neergezet, die hun waardering willen laten blijken of een gebeurtenis willen herdenken.
Niemand hoeft Coen anno 2020 te waarderen, want zijn handelingen staan haaks op Nederlandse normen en waarden. Daarentegen verdienen de Choctaw, die na de tocht der tranen toch nog geld wisten te doneren om het leed van de Ierse hongersnood te verlichten, zonder twijfel mijn waardering en hun standbeeld. Diezelfde hongersnood wordt overigens niet herdacht met standbeelden van John Russel, maar door meerdere, vrij grimmige beelden in Ierland, het Verenigd Koninkrijk , Canada, de VS en Australië. Niemand die daar meent dat je met een beeld van de premier die de hongersnood verergerd heeft ‘beide’ kanten van de geschiedenis belicht.
Als samenleving hebben wij besloten dat onrecht, racisme en discriminatie onacceptabel zijn. Dat die dingen in het verleden gebeurd zijn, kan niemand veranderen. Wat we wel kunnen veranderen is hoe we daar mee omgaan in ons onderwijs, in onze omgang met elkaar en in onze publieke ruimte.
Beelden van mensen als Coen laten staan is geen blijk van een neutrale visie op onze geschiedenis. Het is blijk van onverschilligheid jegens het leed en onrecht dat anderen is aangedaan, terwijl wij hoog en laag springen om dergelijke onrechtvaardigheid elders uit te bannen. Dat de handelingen van Coen lang geleden zijn gebeurd, is in dat opzicht niet relevant. Onrecht plus tijd maakt immers geen gerechtigheid.
Wil je op donderdag (rond lunchtijd) het heetste nieuws van afgelopen week in je mailbox ontvangen? Meld je aan voor onze nieuwsbrief. .
De redactie waardeert het als je onder je eigen naam reageert.
Lees hier alle details over onze spelregels.
Ik begrijp de recent ontstane afkeer tegen standbeelden die opgericht zijn om mensen te eren die in deze tijd als misdadigers veroordeeld zouden worden heel goed. Tegelijkertijd heb ik grote twijfels bij het daarom maar klakkeloos roepen dat deze beelden verwijderd dienen te worden. Sterker nog, ik vind dat deze standbeelden júist moeten blijven staan, zij het met een toegevoegde noot.
De vergelijking in dezen met de holocaust is een treffende: we zijn het allemaal eens met het feit dat de holocaust een verschrikking was. Een beeld oprichten om de misdadigers hiervan te eren wegens hun efficiëntie zou meer dan een dolk in het hart zijn. Tegelijkertijd bevestigen we ook allen dat we de holocaust niet mógen vergeten, teneinde ervoor te zorgen dat iets dergelijks nooit meer zal gebeuren, en hiertoe richten we monumenten op. Het verschil van deze monumenten met de standbeelden van mensen als Jan Pieterszoon Coen is dat dezen zijn opgericht in een tijd dat hun daden nog als heldhaftig en prijzenswaardig werden beschouwd. Dit is ook precies waar het schoentje wringt.
Ik pleit er voor dat we de destijds opgerichte standbeelden in tact laten, met een toegevoegde, aangepaste boodschap naar onze huidige maatstaven, omdat óók slavernij en uitbuiting van andere mensen níet vergeten mag worden, en ook nooit meer mag gebeuren. Het weghalen van de opgerichte beelden bereikt juist het tegenovergestelde: het stelt mensen in staat te negeren en te vergeten dat dergelijke misstanden ooit uit naam van ons koninkrijk zijn begaan.
Het zou goed zijn om iets van een inzicht te bieden wanneer gerechtigheid wel wordt bereikt. Als weghalen echt voldoende is voor de mensen die nog last hebben van het onrecht dat een standbeeld oproept, dan is weghalen een legitieme optie. Is dat niet voldoende, geef dan aan waar de werkelijke gerechtigheid kan worden gevonden. Hanteer bij onenigheid bijvoorbeeld het categorisch imperatief en onze grondrechten.
Een voorzetje met vragen voor inzicht: Wat doen we met de werkelijkheid die leidt tot daderprofilering die weer leidt tot ongewenste generalisatie van uiterlijke kenmerken? Hoe kun je politiegeweld voorkomen als criminaliteit niet zonder geweld kan worden bestreden? Wat doen we met materiële en immateriële (intergenerationele) ongelijkheid die onbetwist over assen van afkomst gaat? En bij uitstek een onderwerp voor verheffing via onderwijs: Wat doen we met de ongelijkheid die door meritocratische principes wordt veroorzaakt, maar waarbij die meritocratische principes zelf geen of onvoldoende oplossing (meer) bieden? Noot: ook meritocratie is gebaseerd op ongelijkheid, die ongelijkheid wordt niet of veel minder als problematisch gezien. Toch is dat principe een dominante oorzaak voor ongelijkheid in de meest brede zin. Moeten we het daar niet veel vaker over hebben?
Voor het onderwijs zijn er wel meer “gouden eieren”. Die waren er overigens al een tijdje, krijgen hoogstens meer urgentie door de gebeurtenissen; Waarom verheerlijken wij graag personen? Is beschrijving van geschiedenis via personen wel zo goed als dat we veronderstellen? Leidt de aandacht voor de culturele aspecten van ongelijkheid niet te veel af van de urgentie van de materiële ongelijkheid?
Ik snap je punt, maar waarom ik vind dat ze van die standbeelden moeten afblijven, is dat slechts een piepkleine groep zich daadwerkelijk ”gekwetst” voelt door dit beeld maar die provoceren zich alsof ze de meerderheid zijn. En dat zijn ze simpelweg niet. Het overgrote deel van de Nederlanders vinden hem een held, en zouden het vervelend vinden als hij wordt weggehaald.
@hogeschooldocent: jouw zin ‘Als weghalen echt voldoende is voor de mensen die nog last hebben van het onrecht dat een standbeeld oproept, dan is weghalen een legitieme optie’ is volgens mij een voorbeeld van wat Jonnink juist wil zeggen. Het gaat er niet alleen om dat groepen mensen zich bezeren aan een standbeeld. Maar het oprichten en laten staan van zo’n standbeeld weerspiegelt een maatschappelijke visie waarin met twee maten wordt gemeten, zie de uitspraak van Rutte. Jonnink zijn denkoefening over een standbeeld voor een nazi, laat de absurditeit van deze twee maten zien.
Zolang 99 procent van de bevolking het standbeeld van Coen. of welke andere figuur uit onze geschiedenis ook, passeert zonder te weten wie het is, zou tekst en uitleg bij zo’n beeld een uitkomst kunnen bieden. Beide kanten belichten. Los hiervan: onze geschiedenis was wreed. Kunnen we beter niet proberen de samenlevingen die wij NU als wreed aanduiden bestrijden (dictaturen, Sharia) bestrijden? De slavernij is in Saoedi Arabië pas in 1962 afgeschaft, in tientallen landen staat nog steeds de doodstraf op homoseksualiteit en Noord-Korea stuurt slaven naar het Midden-Oosten en Rusland om voetbalstadions en schepen te bouwen, salaris gaat naar Kim……
Het overgrote deel van de mensen in Nederland heeft geen idee wie de persoon is van het standbeeld zelf, laat staan wat ze wel of niet hebben gedaan.
Los daarvan worden die personen niet vereerd wegens moord of andere verwerpelijke daden, maar juist voor andere daden die het welzijn heeft vergroot of baanbrekende ontdekkingen hebben gedaan. Het feit dat ik dit moet opzoeken hoort de toon al te zetten met betrekking tot kennis over deze mensen.
Niemand is inherent goed of inherent slecht, zelfs mensen in het (verre) verleden. Als ik als persoon niet selectief trots mag zijn op wat de personen van die standbeelden hebben gedaan, vind ik het niet meer dan redelijke dat andere mensen niet selectief boos mogen zijn over diezelfde persoon.
Ik ontken wandaden niet, maar probeer dan ook niet te ontkennen dat die personen toch ook wel iets goeds hebben gedaan los van hun wandaden.
@Margo, die vergelijking met nazi standbeelden is interessant. Die standbeelden waren neergezet voor de persoonsverheerlijking in Duitsland en Italië en zijn weggehaald na omvallen van de facistische regimes. Vraag is of ze weg zouden zijn gehaald als die regimes niet waren omgevallen. En de beelden van nazi’s worden nog wel gebruikt om het kwaad een gezicht te geven. Het weghalen van die standbeelden heeft weer niet kunnen voorkomen dat er in de Balkan opnieuw Europese genocide werd gepleegd. Met andere woorden: dat je in onze samenleving een discussie kunt beginnen over weghalen vanuit een huidig moreel standpunt heeft ook historische aspecten die je wellicht juist wilt bewaren in het bewustzijn van de samenleving. Je kunt immers goed vergelijken wat wij anders doen dan toen, waar we in veranderd zijn en wat er juist nog aangepakt moet worden. Wellicht kun je de pijn van het bezeren aan standbeelden weg nemen, van het meten met twee maten ben je dan niet verlost
Het lijkt me goed om in kaart te brengen welke gerechtigheid we voor wie willen bereiken en wat daar dan voor nodig is.
”Het is een uitspraak die een gedachtegang verraad die ons is bijgebracht als kinderen en ingebakken is in onze blik op de geschiedenis: het uitmoorden en onderdrukken van zwarte en bruine volken weegt in onze collectieve gedachten zo weinig dat de verworven voordelen het geweld tot op zekere hoogte rechtvaardigen, terwijl een dergelijke afweging nooit gemaakt zou worden voor misdaden begaan op eigen bodem, tegen eigen volk.”
Dit is behoorlijk suggestief. De verworven voordelen wogen op tegen de onderdrukking? Ik denk dat mensen eerder vinden dat slavernij in die tijd ”normaal” was en dat we de daden van iemand binnen het kader van de tijd moeten plaatsen. Gaan we een tijd verder terug in de geschiedenis dan blijkt dat één op de drie inwoners van het Romeinse rijk in Italië slaaf was, over het gehele rijk was dit één op vijf. Moeten we het Romeinse Rijk dan ook maar gaan aanduiden als een perverse cultuur omdat het hele Romeinse apparaat gebouwd was op slaven?
En moeten we ook niet beelden van Spaanse vorsten en bestuursheren verwijderen omdat deze de inquisitie steunden, of wat dacht u van de talloze beelden van Napoleon? Misschien menig Amerikaans staatsman ook maar verwijderen van de sokkel, zij hielpen immers mee aan de genocide op indianen. Als we toch bezig zijn, Versailles ook maar opdoeken? Het Franse volk heeft flink moeten bloeden om dit paleisje te bekostigen. Taj Mahal? Weg ermee! Chinese Muur? Gebouwd door slaven, fout!
In het kort, waar trek je nou eigenlijk de grens? Want de kans is behoorlijk groot dat er nog genoeg minder prominente bevolkingsgroepen zijn die aanstoot nemen aan onze historische figuren. Het weghalen van beelden lijkt mij dan ook een glijdende schaal, en moet wat mij betreft koste wat het kost vermeden worden. Laten we liever stoppen met ”zwarte piet”, een traditie die regelrecht uit een 19e eeuws kinderboek lijkt te zijn overgenomen.
Als uitmoorden en onderdrukking de meetlat is waarlangs we historische figuren gaan leggen, dan kunnen we het overgrote deel van de standbeelden en schilderijen wel verwijderen. Onze wereldgeschiedenis is er namelijk één van onophoudelijk bloedvergieten.
@Abdoulay Konko,
Je maakt een goed punt maar als een standbeeld een beeld (letterlijk en figuurlijk) van een persoon is die in het kader van zijn tijd moet worden geinterpreteerd, dan is de weergave van het zwarte piet karakter dat ook. Je kan niet zeggen dat het ene niet langer van deze tijd is en het andere wel, zonder daarbij, net als ieder ander oordeel over het weghalen of laten staan van een bepaald beeld, in een subjectief gebied te vallen. Zwarte piet is ontworpen in een tijd waar een dergelijke weergave sociaal acceptabel was, dus we zouden dan dit beeld eigenlijk ook niet moeten beoordelen met de maatstaven van de huidige maatschappij.
De standbeelden-discussie kom je op deze manier ook nooit uit, je zal altijd moeten erkennen dat er subjectieve oordelen worden gemaakt en dat er geen harde consistente lijn te trekken valt. De beslissing of een standbeeld moet blijven staan of niet kan denk ik productiever gemaakt worden door niet de vraag te stellen wie of wat het weergeeft, maar waarom het standbeeld daar staat. Wat is de functie van het standbeeld, op deze plek, in deze tijd? Welke effecten heeft dit NU op onze samenleving, en zijn deze wenselijk of niet?
Het gevaar om de hoek, en sterk argument voor het laten staan, is het “reconstrueren” of het “verbergen” van geschiedenis. De vraag is of daar sprake van is als je een standbeeld verwijderd. Veel standbeelden zijn mijnsinziens niet primair bedoeld als historische les, maar als verering van de afgebeelde persoon. Geschiedenis leer uit diverse bronnen, lessen, de boeken die tot je beschikking staan in winkels en bibliotheken en ook op het Internet (hopelijk uit meerdere bronnen…). Context is belangrijk, en altijd deel van de interpretatie en beslissing. Historische reconstructie op basis van beter informatie gebeurt continu, dus waarom zou een standbeeld daarop uitzondering moeten zijn?
Een standbeeld geeft het geschiedkundige verhaal van een persoon weer op dezelfde manier dat een Internet meme een diepgaande discussie over een complex onderwerp is. Dit blijkt ook uit de discussie over de aard van de afgebeelde persoon die gevoerd wordt, deze kan geproblematiseerd worden. Dat verwijder je dus ook niet door een standbeeld te verwijderen, wat je verwijdert is de verering van de persoon in kwestie. Standbeelden in de openbare sfeer zijn niet neutraal, ze zijn idolen.
En ja hoor daar mogen gerust Amerikaanse staatsmannen, Spaanse koningen en Franse dictators onder vallen. We mogen best wat minder trots zijn op onze eigen westerse geschiedenissen en ons wat minder blind staren op de positieve contributies van mensen die dingen gedaan hebben die nu absoluut niet meer door de beugel kunnen.
@S. Heikamp
Je gaat hier wel volledig langs het feit heen dat Zwarte Piet een volledig fictief karakter is afkomstig uit een kinderboek (die trouwens niet zwart is omdat hij uit Afrika komt, maar omdat hij een Spaanse Moor zou zijn). De weergave van een fictief karakter is mijn inziens toch echt iets anders dan de fysieke representatie van een historisch figuur die daadwerkelijk geleefd heeft en zijn sporen heeft achtergelaten in de wereld.
Ik vind persoonlijk dat een standbeeld veel meer omvat dan enkel verering. Ik vind het bijvoorbeeld erg mooi om me te beseffen dat sommige van deze standbeelden er honderden jaren geleden net zo bij stonden, en soms zelfs op dezelfde plek. Sterker nog, het voegt wat mij betreft enorm veel toe aan een stad als Amsterdam. Een levensgroot beeld wekt ontzag in en soms kijk je de persoon op de sokkel recht in de ogen aan, wat een stuk persoonlijker is dan een schilderij of beschrijving uit een boek. Ook is het een toegankelijke manier om toch wat geschiedenis mee te krijgen voor de persoon die minder snel een boek openslaat. Het standbeeld staat er dus om veel meer redenen voor mij dan louter omwille van verering. Idolen? Dat niet, maar wel personen van statuur en invloed.
En u zegt hier mogen, maar als er standbeelden worden verwijdert komt dat op mij eerder over als moeten. Ik heb ook niet meer het gevoel dat het een kwestie van mogen is. En misschien is de achterliggende vraag wel, mag je iemand eren die naast goede dingen, ook veel slechte dingen heeft gedaan? Mag ik geen bewondering voelen voor Genghis Khan, de ongelooflijk wrede veroveraar die een bovenmenselijk tactisch vernuft tentoonspreidde? Mag ik geen schilderij van Alexander de Grote die Xerxes overwint bij Issus aan de muur hebben hangen? Of misschien zelfs wel een V.O.C. vlag, die voor mij meer te maken heeft met het ondernemingsvermogen en avonturisme van de Nederlander dan de slavenhandel.
Het is trouwens wel grappig om op te merken, dat de Nederlander aanvankelijk van mening was dat de slavenhandel immoreel was. Het zou in gaan tegen de christelijke normen en waarden. En zoals wel vaker werd ook bij ditzelfde geloof de rechtvaardiging gezocht voor de slavenhandel, namelijk in Bijbelboek Genesis 9. Hierna werd het dan ook als volstrekt rechtvaardig gezien om niet-christenen als slaaf te verhandelen. Pas aan het begin van de 19e eeuw kwam hier verandering in, en ironisch genoeg waren het toen vooral christelijke groeperingen die zich bekommerden om de slechte leefomstandigheden van de slaven. Er werden echter ook Nederlanders tot slaaf gemaakt in deze tijd, met name Noord-Afrikaanse kapers en handelaren die onder de vlag van het Osmaanse Rijk opereerden, hadden het gemunt op Europeanen voor onder andere bouwprojecten en als galeislaaf. Ook werden ze niet zelden gevangen gehouden met het oog op het verkrijgen van losgeld van familie of geloofsgenoten. Deze christenslaven werden zowel gevangengenomen bij het kapen van zeeschepen, alsook geroofd van de Europese kusten, waaronder de Nederlandse. Voor de introductie van de islam in de 7e eeuw kenden de Arabische landen al slavernij en omdat de koran het verbood islamieten tot slaaf te maken waren de Arabische slavenhandelaren genoodzaakt hun slaven uit niet-islamitische gebieden te halen.
Slavernij kwam in Afrika en Oost-Indië al sinds de oudste geschiedenis voor en was geen uitvinding van Nederlanders of andere Europeanen. In Afrika werd slavernij als een normaal verschijnsel beschouwd, een gevolg van vele oorlogen waarbij de overwinnaars hun krijgsgevangenen als slaven verkochten. Binnen Afrika was er dus van oudsher al slavenhandel.
Als mensen praten over dat we wel iets minder trots mogen zijn op onze westerse geschiedenis, dan bekruipt mij altijd het gevoel dat mensen het idee hebben dat wij de slavenhandel hebben uitgevonden en groot hebben gemaakt, iets wat pertinent onjuist is. In plaats van het verwijderen van standbeelden, lijkt het mij dan ook raadzamer om mensen te verplichten Zwartboek van Nederland te lezen, maar ook het zwartboek van andere landen, wat soms lastiger is gezien de politieke situatie op sommige van deze plekken. In verhouding met andere landen is de Nederlander ook helemaal niet zo trots op zijn of haar geschiedenis, niet zelden door een volledig gebrek aan historisch besef dat net zo welig tiert bij mensen die zich meer identificeren met het land van waar zij oorspronkelijk vandaan komen.
@Abdoulay
Ik begrijp dat je een onderscheid zou willen maken tussen een fictief en een historisch figuur, maar vergeet niet dat sommige fictieve figuren gebaseerd zijn op een realistisch idee, zoals je zelf al aangeeft over Zwarte Piet. Hetzelfde geldt voor historische figuren, waar de representatie van fictief is. Dit is zeker het geval van een standbeeld, welk slechts een beeld met evt. opschrift is en dus een sterk gesimplificeerde weergave van de persoon. Laat daar nu net het probleem zitten.
Zelfs wanneer we deze nuance vergeten en aanhouden dat het ene realistisch is en het andere fictief, ben ik een beetje verbaasd over je keuze. Ik zou het op positieve wijze van een beeld, in welke vorm dan ook, van een realistische figuur of gebeurtenis veel zwaarder wegen dan van een fictie. Een ooit bestaande slavenhandelaar een ereplek geven is helemaal OK, maar een verbeelding weergeven is schandalig? Hoe weegt het gebruik van het verzinsel zwaarder dan het eren van de realiteit?
Ik kan ook de charme inzien van een beeld wat al eeuwen op dezelfde plek staat, maar als we even je eigen voorbeeld van Amsterdam aanhouden denk ik dat dat een zeer geromantiseerd beeld is. Het standbeeld van Jan Pieterszoon Coen komt uit 1893. Piet Hein, 1870. Zo enorm oud zijn die beelden niet, sterker nog, er is een groter verschil tussen wanneer deze personen leefden (beide overleden 1629, dus 264 jaar na dood geplaatst, de beelden staan er dus ong. 127 en 150 jaar).
Ik vraag me af wat verschil hier moet zijn tussen “onzag”, “persoon van statuur en invloed” en het concept van “verering”. Deze vallen onder dezelfde noemer. Personen van statuur en invloed, kunnen ook personen zijn die deze statuur en invloed ontlenen aan een significante hoeveelheid bloedvergieten in naam van eigen volk en vaderland (en eigen portemonnee). De vraag is dus niet of dit personen waren van statuur en invloed, maar of gezien we de methoden waarmee deze statuur vergaard is we deze personen een ereplek moeten geven. Er zijn genoeg alternatieven van mensen die niet letterlijk over lijken zijn gegaan.
En ja, het is ook een manier van geschiedenis leren, vandaar dat ik aangaf dat het primair verering is, niet slechts verering. Gezien de vele methoden die er zijn om geschiedenis tot je te nemen is dit echter geen doel an sich, en wederom, er zijn alternatieve historische personen die je zou kunnen verbeelden.
Mag je iemand eren die naast goede dingen slechte dingen heeft gedaan, in pricipe ja want perfecte personen bestaand niet. Als je een Genghis Khan beeld in je huis wilt zetten, of een schilderij van Alexander de Grote, of een V.O.C. vlag op wilt hangen, ga je gang. We praten hier over de publieke sfeer, niet over je privé leefomgeving. Wederom, de vraag is wat de betekenis en het effect is van dit specifieke standbeeld op dit moment op de samenleving nu.
Deze vraag is ook niet nieuw, kijk naar Nazi-gerelateerde WOII symboliek. Je mag ze verzamelen als privé verzamelaar. Je mag ze weergeven in historische verbeeldingen. Maar ga buiten marcheren met een Nazi-vlag, en er gaat een probleem ontstaan. Context is belangrijk.
Het stukje geschiedenis over slavernij ben ik het prima mee eens, daar ging mijn opmerking ook niet over. Ik denk dat er geen plek in de wereld is geweest waar geen geschiedenis van slavernij is geweest, ondanks de neiging van sommige culturen om anders te beweren. De Griekse democratieën en het Romeinse republiek, om de lijst voorbeelden aan te vullen, hadden slaven.
Wanneer ik zeg dat we iets minder trots mogen zijn op onze westerse geschiedenis, bedoel ik dat grote historische figuren hun statuur te danken hebben aan overwinningen ten koste van anderen, binnen en buiten Europa. Deze figuren hebben wel iets gemeen met de slavernij: de hele rethoriek van hun grootsheid is gebaseerd op het onderscheid maken tussen “zij” en “wij”, om vervolgens dit onderscheid te gebruiken als verantwoording om “de ander” iets te ontnemen. Figuren als Napoleon of Amerikaanse staatsmannen die vanwege de geschiedenis geëerd worden zijn de winnaars van deze conflicten, hebben bijgedragen aan westerse rijkdom, maar ergens wordt ondergeschoffeld wie de prijs heeft betaald want als we gaan beseffen dat die mensen ook meetelden, zou ons wel eens een gevoel van schaamte en schuld kunnen bekruipen.