Verbeter je wereld, doe iets!

Als je momenteel aan de Hogeschool Rotterdam studeert ben je zeer waarschijnlijk een pechstudent. De generaties voor je kregen een basisbeurs en de generaties na je ook, maar jij niet. De gemiddelde studieschuld voor studenten die lenen is volgens de Monitor beleidsmaatregelen hoger onderwijs opgelopen tot 24 duizend euro. Met die schuld krijg je straks een lagere hypotheek en betreed je bovendien een oververhitte woningmarkt, waardoor je tijdens het aflossen minder te besteden hebt. En als je dan je schuld hebt afbetaald en een woning hebt gevonden, kan je alleen maar hopen dat klimaatverandering geen roet of water in je toekomstplannen gooit.

Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar Sociale Verandering en Conflict aan de Vrije Universiteit herkent de donkere dreiging die veel studenten voelen: ‘Er wordt wel eens gezegd dat dit de eerste generatie studenten is die misschien niet het welvaartsniveau van hun ouders haalt. En dat is een juk dat ze met zich meedragen. De sociale mobiliteit (de mogelijkheden om de maatschappelijke ladder te beklimmen) lijkt vastgelopen terwijl de klimaat- en woningcrisis stevig oprukken. Dit zijn aspecten die langdurig op de schouders van de jeugd gaan rusten.’

Meer en meer protesten

Niet zo’n vrolijk plaatje hè? Het is dan ook geen verrassing dat steeds meer mensen van zich laten horen tijdens (online) protesten, demonstraties en andere samenkomsten. De afgelopen twee jaar schreef Profielen over het Black Lives Matter-protest, het woonprotest, het klimaatprotest, het (uit de hand gelopen) coronaprotest op de Coolsingel en het compensatieprotest van pechstudenten. En dat is slechts een fractie van alle protesten van de afgelopen twee jaar. In Amsterdam waren in 2020 meer dan 1500 bij de gemeente aangemelde protesten. Bij de gemeente Rotterdam werden in 2020 minimaal 155 protesten of protestreeksen aangemeld, in 2021 liep dat aantal op tot 208.

Van Stekelenburg ziet een golfbeweging in het aantal protesten. Er was een protest-hoogtepunt in de roerige jaren ’60 waarna het aantal daalde. Toen in 2007 de Amerikaanse kredietcrisis in Europa voelbaar werd, liep vanaf 2009 ook in Nederland het aantal demonstraties snel op. Er kwamen occupy-protesten waarin demonstranten in verschillende steden tentenkampen opzetten, uit protest tegen economische ongelijkheid en de manier van handelen in de financiële sector in de VS en wereldwijd.

‘Tijdens zo’n demonstratie wordt er een enorm wij-gevoel gecreëerd.’

In 2009 waren er ongeveer evenveel demonstraties als in de jaren ’60. Daarna liep het alleen maar op en nu zitten we in een demonstratie-explosie die al ruim voor de corona-lockdowns is ingezet. De hoogleraar heeft wel een verklaring voor het groeiende aantal demonstraties: ‘Demonstreren is een van de meest prototypische vormen van protest en ook een zeer effectieve. Het is veel zichtbaarder dan doneren of een petitie tekenen. Een zichtbaar protest zorgt ervoor dat je in de media komt en awareness creëert. Dat zag je bijvoorbeeld met de klimaatstakers die in 2019 ineens in een heel grote groep door Den Haag liepen en zeiden: kijk, dit gaat over onze aardbol, onze toekomst’.

‘Politici laten hun oren hangen naar wat het publiek wil’

Die grote groep jongeren maakte indruk en de media stonden er vol van. Volgens Van Stekelenburg is dat ook een goede manier om invloed op de politiek te krijgen: ‘Politici willen herkozen worden en laten hun oren hangen naar wat het publiek wil. Via de publieke opinie kan je dus politici beïnvloeden. Daarnaast is het een mooie manier om je beweging te laten groeien. Tijdens zo’n demonstratie wordt er een enorm wij-gevoel gecreëerd. Je hebt heel erg het gevoel dat je met z’n allen voor de goede zaak staat. Als iemand eenmaal begint met demonstreren, groeit de kans dat hij vaker gaat.’

Demonstreren heeft dus zin, maar hoe organiseer je een protest? Joppe Hoekstra weet dat maar al te goed. De oud-Erasmusstudent is mede-oprichter en projectcoördinator van Activist Handbook, een open source platform waarop vrijwilligers die de wereld willen veranderen hun tips en tricks kunnen delen en informatie kunnen vinden. Op de site vind je handvatten om zowel in Nederland als in het buitenland effectieve protesten te organiseren maar bijvoorbeeld ook informatie over hoe je iemand verzorgt die slachtoffer is geworden van politiegeweld.

‘Er is heel veel kut in deze maatschappij’

Dat mensen demonstreren snapt hij maar al te goed: ‘Er is heel veel kut in deze maatschappij. We hebben een klimaatcrisis en een rechtse regering die studenten de schulden in helpt.’ Demonstreren is volgens hem slechts één stap die je kan nemen als je verandering wilt organiseren. Hoekstra: ‘Je kan de straat op gaan, jezelf kandidaat stellen voor een politieke partij die je aanspreekt, een rechtszaak beginnen, financiële druk uitoefenen of iets bezetten. Wij zien activisme heel breed en welke strategie je inzet, hangt af van wat je wil bereiken.’

Als professionele rebellenopleider weet Hoekstra dat er een heel arsenaal aan mogelijkheden ligt: ‘Als je iets wilt veranderen kan je beginnen met een vriendelijk verzoek, als daar geen antwoord op komt organiseer je een protestmars om te laten zien dat je niet alleen staat en als je daar nog het nieuws niet mee haalt kan je overgaan tot burgerlijke ongehoorzaamheidsacties. Zie bijvoorbeeld Extinction Rebellion dat vreedzame maar disruptieve acties organiseert omdat politici na jarenlang vriendelijk vragen nog steeds niet luisteren. Andere internationale actiegroepen zoals het Duitse Ende Gelände bezetten bijvoorbeeld mijnen om die te laten sluiten.’

Met één demonstratie verander je de wereld niet: wie echt wat wil bereiken, heeft een lange adem nodig. Vaan Droogh studeert aan de Willem de Kooning Academie en is ook vrijwilliger bij Activist Handbook. Droogh helpt mensen hun acties te coördineren en vertelt: ‘Kijk naar klimaatactivist Greta Thunberg.

‘Wij zien activisme heel breed en welke strategie je inzet, hangt af van wat je wil bereiken.’

Zij zette zichzelf op de kaart door aan te kondigen dat ze van 9 september 2018 tot aan de Zweedse verkiezingen iedere dag buiten het parlement zou demonstreren. En ze zou pas ophouden als de regering het klimaatakkoord – waarin de uitstoot van CO2 beperkt wordt – zou naleven. Thunberg had in haar eentje waarschijnlijk niet veel impact gehad, maar andere scholieren sloten zich bij haar aan. Hieruit ontstond de wereldwijde ‘Fridays for Future‘-beweging waarin jongeren zich organiseren en staken voor het klimaat.’

‘Activisten moeten zichzelf trainen’

Als je eenmaal aandacht hebt gegenereerd moet je die vasthouden en laten groeien om een volgende stap te kunnen zetten. Hoe je dat doet, leren Droogh en Hoekstra aan anderen. Droogh: ‘Het is een kwestie van trainen. Je moet mensen niet alleen mobiliseren, maar ook leren hoe ze effectief hun boodschap communiceren. Met die kennis word je niet geboren. Het is belangrijk dat je een groep gemobiliseerde mensen aan je bindt en samen een stap verder gaat. Je moet dus echt nadenken over vervolggesprekken en stappen om impact te maken.’

Verandering teweegbrengen is hard werken en dat is waarom je vaak veel jongeren op protesten ziet. Hoekstra: ‘Ik denk dat oudere mensen vaak minder activistisch worden omdat ze eerder in hun leven keer op keer teleurgesteld zijn. Ze deden mee aan een actie en werden daarna genegeerd of ze hebben op een partij gestemd die beloofde dingen te veranderen, maar dat niet deed. Je leert op school niet hoe je verandering teweegbrengt. Activisten moeten zichzelf trainen en dan maak je in het begin logischerwijs fouten waardoor je je doelen niet bereikt. Daardoor kan je teleurgesteld raken en haak je af. Juist daarom zijn wij Activist Handbook begonnen.’

Wie meer wil leren over activisme, kan terecht op activisthandbook.org