Ik weet niet of het altijd en overal zo is, maar ik heb de indruk dat we in het onderwijs inmiddels zo ver afstaan van wat we studenten willen leren (‘de inhoud’), dat we van de wanhopige weeromstuit ons heil zoeken in de vorm.

Als ik een cursus ga bedenken, dan krijg ik steeds twee dingen te horen: de cursus moet van achter naar voren ontworpen worden (backward design) en de verschillende onderdelen (leerdoelen, leeractiviteiten, enzovoort) moeten logisch op elkaar aansluiten (‘constructieve uitlijning’). Je bepaalt dus eerst de leerdoelen (wat moet de student kennen en kunnen) en daar stem je vervolgens alles op af.

Zoals je ziet is dit pure vorm. En het is bovendien een universele vorm, want het wordt geacht bij elke inhoud te passen. Iedere cursus kan zo ontworpen worden: van een cursus waarin je leert hoe je een mitella moet aanleggen tot een cursus waarin je leert filosoferen. Misschien wordt er in de onderwijskunde veel genuanceerder over gedacht, maar in de praktijk wordt dat onderscheid niet gemaakt.

Het idee is dat het bij aanvang van de cursus al duidelijk is voor docenten en studenten wat de doelen zijn en welke stappen zij gaan nemen om die doelen te bereiken. Op die manier ben je transparant naar studenten toe en is het ook duidelijker wat zij qua toetsing kunnen verwachten. De belofte (soms hardop uitgesproken, maar meestal slechts impliciet aanwezig) is dat studenten zo meer gemotiveerd zullen zijn, omdat ze meer inzicht in en grip op hun leerproces krijgen. Dit draagt natuurlijk bij aan het studiesucces.

Backward design en constructieve uitlijning dragen een harmonieus en transparant wereldbeeld uit, waarin efficiëntie, voorspelbaarheid en beheersbaarheid de boventoon voeren. Hoe goed ik het ook vind om duidelijkheid te geven over wat een student mag verwachten te gaan leren in een cursus, we zijn nu aan het doorslaan.

Leren betekent volgens mij dat je geconfronteerd wordt met iets dat nog onbekend is voor je. En iets dat onbekend is, is niet transparant. Je kunt het niet begrijpen nog. Juist dat onbegrip zorgt ervoor dat je ervaart dat je in aanraking komt met iets anders, met iets nieuws. Als je dat al te veel uitstippelt, dan is je cursus misschien constructief uitgelijnd, maar zijn de mensen die iets moeten leren eerder destructief aangelijnd. Gevangen in een systeem wat hen alleen vertelt wat van tevoren al bekend is.

Dit is uiteindelijk destructief, omdat kennis in zo’n systeem niet wordt gezien als een verhouding tussen een mens en de wereld, maar als een ‘ding’ dat je kunt bezitten. We moeten zowel mens als wereld dan geweld aandoen om het ‘behapbaar’ te maken.

Wat ik net iets te vaak merk is dat studenten in paniek raken als ze iets niet meteen snappen. Het moet eigenlijk al duidelijk zijn wat er geleerd moet worden en met welk doel. Helemaal volgens de impliciete belofte die in ons cursusontwerp zit ingebakken. En ik denk ook volgens de eis die in onze samenleving steeds sterker opgeld doet dat alles onmiddellijk en frictieloos beschikbaar moet zijn. In onze samenleving geldt het gebod dat je vanuit intrinsieke motivatie (studie)succesvol en gelukkig moet zijn. Met die boodschap worden we dagelijks gebombardeerd. Het is dan ook niet gek dat studenten (én docenten!) er moeite mee hebben nieuwe verhoudingen te ontwikkelen tot wat nog onbekend voor hen is.

Leren is voor mij leren om een verhouding aan te gaan met de (grotendeels onbekende) werkelijkheid. Dat is hard nodig, want we kunnen in deze tijd echt niet meer volhouden dat we weten hoe de wereld in elkaar steekt en welke leerdoelen daar bij passen.

Volg ons op Instagram