Wat is er nog onbeschikbaar in onze tijd? Waar kunnen we niet bij? Wat zijn de dingen waarvan we nog vinden dat we er enige afstand van moeten bewaren? De dingen in ons leven die spannend zijn juist omdat we ze niet helemaal begrijpen. God? Seks? Kunst? Beoordelingsformulieren?

In zijn boek Onbeschikbaarheid beweert Hartmut Rosa dat we in onze moderne, laatkapitalistische samenlevingen de collectieve fantasie hebben dat we alles beschikbaar kunnen maken. We denken dat we alles kunnen beheersen: de geboorte van kinderen door voorbehoedsmiddelen en IVF, het klimaat door middel van zonnepanelen, ons denken door reflectietools en onze identiteit door middel van voornaamwoorden. Dat heeft ons veel opgeleverd, maar er gaat ook iets verloren.

Want als je iets teveel inzichtelijk en beschikbaar maakt, verlies je wat het spannend en interessant maakt. Er moet iets zijn waar je geen grip op hebt. Iets wat je nog kan overrompelen of op het verkeerde been zetten. Als je het spel doorhebt, dan hoeft het niet meer gespeeld te worden. Doordat we zoveel toegankelijk hebben gemaakt door wetenschap en technologie, wordt de wereld ook een beetje minder mysterieus.

Doordat we op elk moment met bijna alles in aanraking kunnen komen, voelen we gek genoeg minder verbinding. We worden niet meer zo geraakt door de wereld om ons heen. Dat is ergens wel comfortabel, maar het maakt emoties en ervaringen ook wat ‘grijzer’.

Dit is denk ik wat er gebeurt als docenten en studenten de technische, formele kant van het onderwijs te serieus nemen. Ik bedoel de rubrics, de toetsmatrijzen, de formele leerdoelen, de beoordelingsformulieren. Het verslag dat precies volgens de beoordelingscriteria is geschreven, is vaak een saai verslag. En de student die net buiten de lijntjes kleurt, omdat die anders niet goed de eigen gedachten en ervaring kan verwoorden, doet dat soms met vrees en beven voor het oordeel van de docent die zich strikt aan de rubric houdt.

Beoordelingsformulieren, vooral de fijnmazige, zijn de papiergeworden fantasie van beschikbaarheid. We kunnen dat natuurlijk relativeren door te zeggen dat beoordelingsformulieren slechts een middel zijn en dat het eigenlijk om het leerproces van de student gaat. Maar kunnen we ons eigenlijk nog wel een leerproces voorstellen buiten de toetsen en leeruitkomsten om? Ik denk eigenlijk van niet. Want een leerproces in een beschikbare wereld moet nou eenmaal inzichtelijk gemaakt worden.

En hoe inzichtelijker we het proberen te maken, hoe meer ik voel dat die papiergeworden fantasie tussen ons in staat. Niet alleen kost het ontzettend veel tijd en energie, het reguleert het contact tussen mensen in het klaslokaal. De woorden die ik in overeenstemming met de toetsopdracht spreek, wegen iets zwaarder dan de andere woorden die ik met mijn studenten wil wisselen.

Misschien is het onze behoefte aan iets ongrijpbaars die maakt dat we zo massaal opgewonden raken va ChatGPT. Ineens is er iets dat we niet helemaal begrijpen en waar we geen vat op hebben. Er gebeurt weer even iets. We zijn even van ons stuk gebracht. Maar ChatGPT is niet echt iets waar je mee verbonden kunt zijn. Het heeft geen ‘tegemoetkomende relatie’ met ons, zoals Hartmut Rosa het zo mooi zegt.

Als we in het onderwijs verbinding willen maken met de wereld en met elkaar, dan moet het onderwijs minder beheersbaar en minder voorspelbaar worden.

Profielen, het onafhankelijke nieuwsmedium van de Hogeschool Rotterdam, deelt wekelijks artikelen op Linkedin. Ben jij onze nieuwe connectie?