| 
|
Corstin Dieterich is hogeschooldocent social work en (mede-)voorzitter van de medezeggenschap van ISO. Hij heeft zo zijn eigen gedachten over wat hij ziet en hoort op school. Die deelt hij in dit blog.
Foto: Paul van der Blom
Vorige week werden de resultaten van de Studentenwelzijnsmonitor 2024 bekendgemaakt. Het algemene welzijn was ietsjes gestegen ten opzichte van 2023: van een 6,2 naar een 6,3. Ik vind die krappe voldoende eigenlijk een prima cijfer voor welzijn. Want is meer welzijn beter?
Wat me fascineert is de nummer 1 zorg van studenten: kan ik voldoen aan verwachtingen? Over welke verwachtingen gaat het dan? En wie heeft die verwachtingen? En waarom denken studenten dat ze niet aan die verwachtingen kunnen voldoen? Zoals Ziyad Marar schrijft in zijn boek over oordelen, vinden mensen het belangrijk hoe anderen hen zien. Mensen streven daarbij naar een balans tussen competentie en reputatie. Je wil niet dat mensen je heel aardig vinden, maar denken dat je niks kan. En je wil ook niet dat mensen onder de indruk zijn van wat je kan, maar tegelijkertijd als een botte klootzak bekendstaan.
Eén ding staat in ieder geval vast en dat is dat die verwachtingen van anderen komen. We hebben natuurlijk wel verwachtingen van onszelf, maar ook die gaan uiteindelijk over wie wij zijn in de ogen van anderen. Ga eens een uurtje op een schoolplein zitten en dan zie je hoe dat sociale spel eruitziet. Alhoewel… wat zullen mensen ervan zeggen als ik op een schoolplein ga zitten?
Mensen zeggen soms stoer dat ze zich niets aantrekken van wat anderen van hen vinden. Maar ‘de anderen’ zijn van grote invloed op hoe we onszelf zien. En ze blijken dus belangrijk te zijn voor ons welzijn als we de studentenwelzijnsmonitor mogen geloven. Andere mensen kunnen een bron van steun zijn, maar zeker ook een bron van last. Zelfs (of juist!) als onze zorg om niet aan hun verwachtingen te kunnen voldoen alleen maar in ons hoofd bestaat. Die zorg is denk ik precies wat ons menselijk maakt en daarom is het niet zo’n probleem dat dit zorg nummer 1 is.
Het hoort er dus allemaal bij, maar hoe ga je met die zorgen om? Je kunt natuurlijk proberen net te doen alsof alles goed gaat. Want dat het goed moet gaan, dat is toch wel de boodschap die we elke dag opnieuw te horen krijgen. Geniet! Wees gelukkig! Voel je fantastisch! Ga in je kracht staan! Deze boodschappen zijn natuurlijk ook gewoon verwachtingen van anderen. Maar om een hoge mate van genot en geluk te kunnen volhouden, moet je wel zeggen dat je je niks aantrekt van die anderen, want die brengen allerlei verwachtingen – en dus zorgen – met zich mee.
Een focus op en streven naar een hogere mate van welzijn en geluk maken dat je negatieve gevoelens gaat onderdrukken – ook al houden we elkaar voor dat die ‘er mogen zijn’. Die komen vroeg of laat dan toch weer boven water in de vorm van een nog sterker ongenoegen.
Dit zie je goed in een voorbeeld dat de filosoof Slavoj Zizek geeft in zijn laatste boek Christian Atheism over het kleine staatje Bhutan (p. 64). Over dit koninkrijk in de Himalaya wordt vaak lovend geschreven, omdat welvaart niet alleen in economische zin wordt gemeten, maar ook in termen van geluk. Naast het bruto nationaal product, hanteren ze het bruto nationaal geluk. Klinkt mooi, nietwaar? Daar snappen ze waar het om gaat in het leven. Alleen wat er meestal niet bij wordt gezegd is dat het land zeer hard is tegen mensen met een andere etnische identiteit. Rond de 100.000 Nepalezen zijn bruut het land uitgezet, omdat het geen ‘echte’ Bhutanen zijn. Een duidelijker voorbeeld van hoe een focus op geluk ertoe kan leiden dat die lastige ‘ander’ ontkend en uitgewist wordt, heb je niet nodig.
Daarom is het wel goed om te weten waar studenten zich zorgen om maken en daar iets mee te doen, maar met wat minder focus op geluk en welzijn. We kunnen ons ook afvragen hoe het met de rechten van studenten is gesteld, of met hun vrijheid. Als we ons daar wat drukker om maken en die geluksverwachting wat temperen, misschien gaan we ons dan ook wat beter voelen.
De redactie waardeert het als je onder je eigen naam reageert.
Lees hier alle details over onze spelregels.
Dit betoog valt wel een beetje in een problematiek van terminologie. Is ‘meer welzijn is beter’ niet analytisch waar, omdat ‘wel’ ‘beter’ impliceert?
Als je je zorgen maakt over rechten en vrijheden, en daar ons druk over maken (wat ik lees als: stress), gaan we ons dan beter voelen of juist bedrukter? Is je zorgen maken over dergelijke zaken niet ook een factor die (o.a. bij studenten) hen somber stelt over de toekomst?
Nog een vraag trouwens, waarom geeft deze Ziyad Marar aan dat er een balans moet zijn tussen competentie en reputatie? Waarom is het niet mogelijk dat je competent *en* aardig bent? Ik weet dat er al sinds mensheugenis een vooroordeel rondzweeft dat je alleen iets gedaan krijgt als je een botte klootzak bent, maar ik dacht dat ook wel duidelijk geconcludeerd kon worden dat dit echt een illusie is. Deze verhouding kan alleen bestaan als je reeds de macht hebt om deze houding straffeloos aan te nemen.
Beste S. Heikamp, prima natuurlijk als je kritiek hebt op de terminologie die ik gebruik. Maar kondig dat dan wel aan met een grammaticaal juiste zin. Nu verwijt de pot de ketel…
‘Meer welzijn is beter’ is geen analytisch ware zin. Bedoelde je dit met dat de terminologie die ik gebruik problematisch is?
Welzijn is een vrij duidelijk gedefinieerd begrip. Kijk maar even in de studentenwelzijnsmonitor en dan zie je wat er allemaal onder kan vallen. Als welzijn zou betekenen ‘het gaat goed’ of iets dergelijks, dan had je zeker een punt. Maar met het begrip welzijn wordt iets meer specifieks bedoeld (zoals het in de studentenwelzijnsmonitor wordt gebruikt) en daar gaat mijn tekstje over.
Je opmerking over het je zorgen maken over rechten en vrijheden en dat je daar bedrukter door kan gaan voelen. Ja dat kan prima zo zijn! Maar wat ik in mijn blog wil zeggen is dat we ons (in de maatschappij en ook binnen onze hogeschool) te veel focussen op welzijn en geluk. Daar ontstaat vervolgens een tegenstrijdigheid (we worden ongelukkiger van het najagen van geluk) en er zit geen rem op (want dat geluk, dat bereiken we niet echt; het is het verkeerde doel). Een dergelijke kritiek is al vele malen beschreven (hedonisme-paradox, Viktor Frankl, Friedrich Nietzsche, Byung-Chul Han, Paul Verhaeghe, Slavoj Zizek, Hartmut Rosa, ezv).
Als je je bedrukt voelt omdat je vrijheid of je rechten minder worden, dan is dat niet zo erg! Dat is juist een adequaat gevoel dat hopelijk aanzet tot nadenken en handelen).
Dan je ‘nog een vraag trouwens’ over Marar. Het valt me op dat je soms vooral reageert op jouw eigen interpretatie van wat je denkt te lezen en niet van wat er daadwerkelijk staat. Nergens wordt gezegd dat je pas competent kunt zijn als je een botte klootzak bent. Dat zegt Marar niet en dat zeg ik ook niet. Het stuk gáát helemaal niet over wanneer je al dan niet competent bent. Het gaat over hoe we het beeld dat anderen van ons hebben proberen te managen en dat het daarin moeilijk is om én competent én geliefd (reputatie) gevonden te worden. Natuurlijk zou het fijn zijn als we als competent én geliefd ervaren worden door anderen, maar dat is vaak niet het geval. Zoals mijn reactie hier wel bewijst: jij zet vraagtekens bij mijn competentie door te zeggen dat ik verkeerde terminologie gebruik en in illusies geloof die ‘sinds mensenheugenis’ bestaan. Nou, daar trek ik me natuurlijk wel wat van aan. En ik doe dat met veel woorden, omdat ik ook graag gezien wil blijven worden als een aardige gozer.
Mijn blog gaat dus eigenlijk daar allemaal over. Want in deze tijd is het erg ingewikkeld wanneer je het nou ‘goed’ doet. Moet je nou meedoen aan die pro-palestina demonstraties? Ben je anders een collaborateur? Maar je wil ook niet zomaar meedoen zonder dat je goed begrijpt hoe de vork precies in de steel zit. En dat geldt ook voor al die andere grote maatschappelijke vraagstukken die spelen: klimaatverandering, racisme, gendergelijkheid, kansengelijkheid, technologische ontwikkelingen, armoede, problemen in de jeugdzorg en de ggz en noem maar op.
Ik denk niet dat het helpt om te focussen op welzijn.