Hoe papier verdween van de hogeschool
Profielen gaat van het papier af. Hoe zit dat eigenlijk met de rest van de hogeschool? We maakten een rondje langs opleidingsmanagers, vergadertijgers, printerleveranciers en bibliothecarissen en constateren dat papier zeldzamer wordt.
- 67% zegt: het is flink afgenomen (minimaal 20%)
- 11% zegt: het is enigszins afgenomen
- 19% zegt: het is ongeveer gelijk gebleven
- 5% zegt: het is een beetje toegenomen
- 0% zegt: het is flink toegenomen
Het onderwijs is het primaire proces van de Hogeschool Rotterdam, dus laten we daar beginnen. Met een kleine- wetenschappelijk totaal onverantwoorde – enquête deden we een eerste peiling, waar 27 docenten en managers van in totaal 26 opleidingen op reageerden. Twee derde van hen (18 respondenten) antwoordt dat het gebruik van papieren leermiddelen bij hen op de opleiding flink (met minimaal 20 procent) is verminderd in de laatste tien jaar. Drie respondenten kruisen aan dat het papiergebruik ’enigszins is verminderd’, bij 5 van de 27 is het ongeveer gelijk gebleven. Niemand kruist aan dat er veel meer papier wordt gebruikt dan voorheen, maar toch is er één respondent die een kleine toename rapporteert. Waar zit die afname dan in? Voor een deel in de kleinere boekenlijst, antwoordt 14 procenten voor een deel in minder gedrukte readers (19 procent). Het vaakst wordt de ‘grootste afname’ gerapporteerd in ‘ander papier’, zoals losse prints en kopieën; 43 procent van de respondenten geeft aan dat hier het meest bespaard wordt. 24 procent bespaart op ander papier.
- 15% zegt Verplichte Boeken
- 19% zegt Readers
- 43% zegt Losse prints & kopiëren
- 23% zegt Anders
Is de papierbesparing het gevolg van een bewuste keuze geweest? ‘Ja’ zegt 73 procent. Bij 14 procent is dat niet het geval, en eveneens 14 procent van de respondenten weet niet meer of er een keuze aan ten grondslag lag, of dat het toevallig zo gelopen is.
- 72% zegt Ja
- 14% zegt Nee
- 14% Weetniet
Als bewust is gekozen het papiergebruik te verminderen, dan zijn daar ook redenen voor. In een invul veld konden de respondenten opschrijven wat die redenen waren. We hebben de redenen geturfd en in categorieën verdeeld. Je ziet ze hieronder, met als winnaar: duurzaamheid.
- 11x Duurzaamheid, milieu, CO2-voetafdruk
- 5x Betere mogelijkheden om material online aan te bieden (Brightspace, Teams)
- 5x Toetsen zijn (vaker) digitaal
- 5x Past beter bij behoefte van studenten
- 3x Minder kosten voor studenten
- 2x Past beter bij, ons vakgebied
Elektrotechniek: duurzaamheid drijfveer voor besparing
Henriëtte Versprille, manager bij elektrotechniek, geeft in de enquête aan dat het papier gebruik op de opleiding flink verminderd is. Die afname zit vooral in ‘ander papier’. ‘De berg die erdoor ging tien jaar geleden’, verzucht ze. ‘Dat materiaal – presentaties, oefentoetsen, modulewijzers – zit nu allemaal in Brightspace en Teams. Het enige papier dat nog wordt uitgedeeld is tijdens labs; daar moeten studenten stap voor stap opdrachten uitvoeren, van alles berekenen en meten. Dat doen ze op papier. En de meeste theorietoetsen zijn nog wel op papier, met name wiskunde is digitaal lastig te doen, vanwege de berekening die de studenten moeten laten zien.’ Qua boeken is de situatie vrij stabiel: ‘De studenten gebruiken in het eerste jaar zes boeken, vier daarvan gebruiken ze ook in jaar 2 en 3. Sommige zijn ook digitaal beschikbaar en ik weet dat studenten het wel prettig vinden om ze op die manier te gebruiken’, vertelt ze. De coronaperiode gaf een grote push aan de papierbesparing, maar duurzaamheid is de belangrijkste drijfveer. ‘We kijken altijd of iets op een manier kan die papier bespaart’, zegt Versprille. ‘Alle docenten kregen bijvoorbeeld een vakblad; nu hebben we een digitaal abonnement, twee collega’s krijgen nog een papieren exemplaar en leggen dat in de docentenkamer. Ook vergaderstukken hebben we digitaal, iedereen zit met z’n laptop in het overleg. Het doet ook pijn aan onze ogen als er voor een evenement lunches staan in al die kartonnen dozen. Zoveel afval dat te voorkomen is.’
Marketing of social business: kleine come-back voor papier
Fernando Argüella Noguera is docent bij marketing of social business. Hij is de enige die in de enquête aangeeft dat het papiergebruik in de opleiding ‘enigszins is toegenomen’. ‘Ik werk hier sinds 2020 dus over de afgelopen tien jaar kan ik niet heel veel zeggen’, zegt hij er meteen bij. ‘Maar toen ik hier kwam hadden de meeste kennisvakken digitale artikelen, online bronnen, krantenartikelen. Toen ik zelf net begon vond ik dat onoverzichtelijk. Toen ik het met een pedagoog besprak zei die: Als jij het verwarrend vindt, dan denk ik dat de studenten dat ook vinden.’ Dat er met losse bronnen werd gewerkt is overigens verklaarbaar. ‘We hebben kort-cyclisch onderwijs, met blokken van vier weken, en dan voelt het niet helemaal nodig en eerlijk om studenten dure boeken te laten kopen. Maar ik ben de afgelopen vier jaar toch meer met papieren versies gaan werken, al blijven we heel kritisch op wat studenten moeten aanschaffen. Ik hoor trouwens ook van andere jongere collega’s dat ze juist wat meer gericht zijn op papieren boeken.’ Ook in de lessen gebruikt hij vaker papier, bewust: ‘Als je studenten papier en pennen geeft, zie je veel duidelijker wie er meedoet, en worden ze niet gestoord door allerlei notificaties die ze op hun laptop zouden krijgen. Om diezelfde reden geef ik ze ook soms printjes van korte teksten die we dan samen lezen in de klas.’ Wél helemaal digitaal zijn de toetsen, vertelt Argüella Noguera. ‘Dat biedt enorme voordelen met nakijken. Je kunt anoniem nakijken, en per vraag. Ik heb nog nooit een papieren toets afgenomen en gelukkig maar, want ik hoor altijd horrorverhalen over onleesbare handschriften.’
Ergotherapie: Boekenlijst 75 procent korter
‘We hebben vorig jaar een rigoureuze verandering doorgevoerd’, zegt opleidingsmanager Nikki Snijders-Kunto van ergotherapie. ‘We hadden altijd een vrij lange boekenlijst, die hebben we teruggebracht tot een kwart van wat het was.’ In de praktijk kochten of gebruikten studenten lang niet alle boeken. ‘De herziening van het eerste jaar was een mooi moment om heel kritisch te kijken, en we hebben daarin goed samengewerkt met de mediatheek. Wat is er digitaal beschikbaar? Wat biedt de mediatheek? Welke licenties moeten we uitbreiden? We willen dat de boeken die we verplicht stellen ook van A tot Z gebruikt worden. Dan weten studenten ook dat ze die écht moeten aanschaffen.’ Printjes uitdelen deden ze al nauwelijks, maar wel worden er in de les nog de nodige flipovervellen gebruikt. ‘Dat is wel papier dat daarna wordt weggegooid’, zegt Snijders-Kunto. ‘Maar we hebben ook kleine whiteboardjes aangeschaft om “even iets op te schrijven”, die gebruiken we in de klas en bij docentenvergaderingen.’ De papierbesparing bij ergotherapie kreeg een zetje toen iedere medewerker zijn eigen HR-laptop kreeg, in plaats van de vaste computer. ‘We zijn van nature niet heel digitaal ingesteld en je zag hier nog vaak mensen met multomappen. Docenten printten veel informatie uit, zoals studentenlijsten. Dat wordt nu veel minder gedaan, want je hebt toch altijd je laptop bij je.’
Informatica: nauwelijks papier
‘Enigszins afgenomen’ kruiste manager Albert Hofstede aan in de enquête over papiergebruik; bij navraag blijkt dat er bij informatica ook niet veel meer te besparen valt: ‘Boeken worden beperkt gebruikt, het gaat om een of twee verplichte boeken per jaar. De toetsen gaan meestal digitaal. Printjes doen we ook niet aan.’ Dat is niet iets van de laatste jaren, of iets dat door corona is ingezet: ‘Ik werk hier zelf nu zeven jaar, en zo is het al die tijd al’, zegt Hofstede. ‘Het is ook een beetje de aard van de opleiding: we doen gewoon veel op de computer. In dit vakgebied verouderen boeken ook snel. We werken veel in projecten, en dan is er eigenlijk geen boek te vinden dat precies bij zo’n project past. In het verleden maakten we wel readers, maar die waren ook alleen digitaal beschikbaar. ‘Ook de toetsen zijn dus overwegend digitaal. ‘Programmeren is een beetje lastig op papier’, zegt Hofstede droog. ‘Al werden er voorheen wel meer toetsen op papier afgenomen.’ De kleine besparing in papiergebruik die bij informatica nog te behalen was, zit voornamelijk daarin. De twee verplichte handboeken zijn ook online te raadplegen. ‘In jaar 1 leren ze het eerste half jaar Python, in het tweede half jaar C#, en voor beiden hebben ze een handboek. De meeste studenten schaffen die wel aan, ook omdat je ze er bij tentamens bij mag houden. Maar er zijn ook studenten die zeggen: Ik leer niet goed uit een boek, ik kijk liever Youtube-filmpjes. Dat is ook prima, programmeren is een doe-vak, een vaardigheid.’
Printjes en kopieerpapier meer dan gehalveerd sinds 2019
Al dat goeie gedrag zou je terug moeten zien in het papier dat er op de hogeschool doorheen gaat. Om te checken of dat zo is spreken we de print-leverancier van de HR, Canon. Naast het installeren en onderhouden van de printers, leveren ze ook het papier en maken ze bijvoorbeeld readers on demand. Die laatste categorie is niet meegerekend in onderstaande cijfers. En ja, de gerapporteerde papierbesparing wordt ondersteund door de cijfers. In 2019, het laatste ‘normale’ jaar voor corona, maakten we met z’n allen op de hogeschool 16,1 miljoen afdrukken. In 2023 waren dat 7,3 miljoen afdrukken hogeschoolbreed. In vier jaar tijd is het printvolume gedaald met 8,8 miljoen afdrukken per jaar, een daling van 54,6 procent, gemiddeld 13,7 procent per jaar. Canon heeft ook cijfers van andere onderwijsinstellingen en die laten een daling van tussen de 5 en10 procent per jaar zien; de HR doet het dus niet slecht. Maar het aantal printjes zegt nog niet alles over het papierverbruik, want het scheelt nogal of je papier aan twee kanten bedrukt. Bij 68 procent van de printjes is dat het geval. Dat percentage is al jaren ongeveer gelijk bij de HR, maar ook hier doen we het net iets beter dan gemiddeld in de markt (65 procent dubbelzijdig).Voor de gemaakte afdrukken samen zijn in 2023 4.950.000 vellen papier gebruikt. In 2019 waren dit nog 10.600.000 vellen papier. Ook het papierverbruik is dus meer dan gehalveerd. En dan gaat het ook nog om ‘black label’ papier, dat volledig CO2-neutraal is geproduceerd.
- Jaar 2019 – 10.600.000
- Jaar 2023 – 4.950.000
Een afname van 54%
Vergadertijgers zijn papierloos
Wie aan vergaderingen denkt van de medezeggenschap, het college van bestuur of de raad van toezicht, denkt aan loodgieters tassen vol vergaderstukken. Not anymore. Het secretariaat van de drie collegeleden laat weten dat de vergadertijgers in de hoogste regionen van de HR de laatste jaren hun vergaderingen alleen nog maar met digitale stukken voeren, eerst via IBABS (een digitaal platform voor vergaderingen) en tegenwoordig via Our Meeting (eveneens een vergaderapp). Hetzelfde geldt voor de centrale medezeggenschapsraad; ook daar hoeft niemand meer een halve dag door te brengen bij het kopieerapparaat. ‘Ik ben begonnen bij de HR in de coronatijd en werkte meteen al vanuit huis’, zegt Karen te Kiefte, ambtelijk secretaris van de cmr. ‘We moesten vanwege corona vergaderen via Teams, dus ook de vergaderstukken waren digitaal. In mijn vorige baan werkte ik ook al digitaal, dus heb er ook niet bij stilgestaan en tot nu vraagt niemand naar papieren stukken. Ik schat dat we nu vier jaar papierloos werken en denk dat het ‘normaal’ is geworden, zeker voor onze studenten.’
- 2018 – 46.866
- 2019 – 37.128
- 2020 – 12.219
- 2021 – 11.768
- 2022 – 15.678
- 2023 – 15.979
Mediatheek: fysieke collectie slinkt gestaag
Tot slot de mediatheek, dé hoeders van papierproducten zoals boeken en tijdschriften. Als ergens de verschuiving van papier naar digitaal merkbaar is, dan is het daar wel, blijkt uit hun analyse van papieren en digitale bronnen in de mediatheek, trends in digitaal en print, en readers binnen de HR. Om te beginnen de readers. Er zijn momenteel zo’n 44 ‘Print on Demand’ (PoD) readers te koop. Dat aantal als verplichte literatuur aangeboden readers is flink afgenomen op de HR ten opzichte van een aantal jaar geleden en dat heeft tweeduidelijke redenen, verklaart embedded librarian Annette Noordzij. ‘De Easy Accessregeling–deafkoopregeling auteursrecht – is in 2021 enorm verruimd waardoor docenten veel meer mogen delen via digitale leerplatforms zoals Brightspace. Daardoor is het aanbieden van readers op de boekenlijst minder vaak noodzakelijk. Bovendien is het makkelijker geworden om bronnen zoals literatuur en artikelen op het digitaleplatform te zetten, dan een reader te maken en aan te bieden.’De collectie van de mediatheek sluit aan bij actuele ontwikkelingen in een vakgebied en de relevante onderwerpen binnen de opleidingen. De collectie wordt dus voortdurend uitgebreid en opgeschoond. Voor boeken kiest men nu vaker voor de digitale versie en bij tijdschriften bijna altijd voor de e-journals. Dat zie je terug in de cijfers: het aantal papieren boeken in de mediatheek steeg tot en met 2020, toen waren het er ruim111.000. Vanaf dat jaar is het elk jaar met zo’n 10 procent gedaald. De mediatheek wordt steeds meer de toegangspoort naar relevante websites, kennisplatforms, databanken en open content bronnen, 24/7 beschikbaar en overal toegankelijk waar een internetverbinding is. Je ziet dan ook steeds minder studenten en medewerkers met een papieren boek de mediatheek uit lopen: in 2018 werden er nog bijna 47.000 boeken uitgeleend, in 2023 een krappe 16.000, met – niet verrassend – een enorme daling in coronatijd. Overigens schaft de mediatheek verplichte en aanbevolen literatuur nog steeds standaard ook op papier aan. ’Hiermee voorzien we in een grote behoefte van studenten, de mogelijkheid om boeken te lenen, in te zien en om te studeren in de fysieke mediatheek’, laat Noordzij weten. ‘We horen vaak van studenten dat zij liever studeren uit een papieren boek, omdat dit minder afleiding biedt dan digitaal lezen, en ze hebben de indruk dat ze de lesstof dan ook beter onthouden.’
Profielen Magazine zonder papier, wat scheelt dat?
Ons magazine wordt niet op de HR gekopieerd, maar bij een externe drukker gedrukt. Het verschijnt de laatste jaren drie keer per jaar, in een oplage van 4000 stuks, met zo’n 52 pagina’s, dubbelzijdig bedrukt (dus 26 vellen papier), plus een omslag (2 velletjes). Het formaat is iets kleiner dan A4, maar het papier dan weer wat zwaarder, dus laten we voor het gemak zeggen dat elk blad in het magazine een A4’tje is. Een snelle rekensom:4000 exemplaren x 28 vellen x 3 edities = 336.000 A4’tjes minder per jaar. Met de aanname dat er 60.000 vellen uit een boom komen, blijven er jaarlijks 5,6 bomen extra over om te knuffelen.
Tekst: Edith van Gameren
Infographics: Nataliia Bazaka
Laat een reactie achter
Spelregels
De redactie waardeert het als je onder je eigen naam reageert.
Lees hier alle details over onze spelregels.