Ik maak me zorgen. En ik ben geïrriteerd. Omdat AI onze school binnenkruipt en wij onze ogen lijken te sluiten voor waar we ons nu eigenlijk mee inlaten. Sterker nog, de overdreven beloften van de bedrijven die AI ontwikkelen en verkopen, worden vaak kritiekloos voor waarheid aangenomen. Het is niet meer weg te denken, hoor ik dan, maar misschien is dat gewoon lui en moeten we onze eigen gedachten over AI wat beter onder de loep nemen.

Ik denk dat de manier waarop AI nu wordt ingezet ons niet beter, sneller, slimmer of efficiënter maakt. Het maakt ons juist dommer, gehaaster en minder veerkrachtig. Het schaadt onze privacy, maakt onze sociale wereld kapot en stelt het onderwijs ten dienste van de bedrijven die er goed geld aan verdienen en steeds minder ten dienste van het publieke belang.

In maart 2020, nu bijna vijf jaar geleden, ging onze hogeschool dicht. Net als alle scholen en universiteiten in Nederland. We moesten vanuit huis lesgeven, studenten begeleiden en vergaderen. We deden dat vooral via Teams – een applicatie waar we de meesten van ons tot dan toe nog nooit van hadden gehoord.

Microsoft en andere big tech bedrijven hebben flink geprofiteerd in die tijd. We hebben het dan over zo’n 5.000 miljard dollar aan beurswaarde, meer dan het tienvoudige van de inkomsten op de rijksbegroting van Nederland. En dan te bedenken dat we in november nog op het Malieveld stonden om een bezuiniging van rond de 1 miljard euro tegen te houden. Het is wel duidelijk wie de lachende derde is.

In november 2022, nog maar iets meer dan twee jaar geleden, werd ChatGPT gelanceerd. Dat was ook al zo’n ogenschijnlijk plotselinge omslag waarbij iedereen het er ineens over had en je je bijna niet kon voorstellen dat we ooit zonder hebben geleefd. En ook hier worden weer miljarden dollars verdiend.

Maar hoe ziet de winst- en verliesrekening er aan onze kant eigenlijk uit? Wat levert het ons op en wat kost het ons?

Al vanaf het begin van de lancering van de Large Language Models (LLM’s) zoemen de hyperbolen door de gangen: dit gaat onze hele wereld veranderen! Het is on-ge-lo-fe-lijk wat ChatGPT allemaal kan! Het is niet van echt te onderscheiden! De ontwikkelingen gaan zó snel dat wij het niet bij kunnen houden! We moeten studenten geen verslagen meer laten schrijven, want dat heeft geen zin meer. De rol van docenten wordt hierdoor to-táál anders en misschien zelfs overbodig.

Dit verdienmodel van big tech roept een haast religieus aandoend ontzag op bij veel mensen. Alsof hier en nu dan eindelijk de hoop voor onze toekomst is gearriveerd op Aarde. Dat is ook niet zo gek als je de toestand van de wereld bekijkt. We kunnen wel wat hoop en misschien zelfs verlossing gebruiken. Het is alleen jammer dat wij niet diegenen zijn die er het meest van profiteren. Dat zijn de bedrijven die onze data én ons geld nemen. We worden wel verlost, zou je kunnen zeggen, maar toch vooral van ons geld, onze privacy en in het ergste geval ons eigen creatieve, menselijke denkvermogen.

Er zijn dus hoge verwachtingen van AI. Zoals bijvoorbeeld de verwachting dat het ons werk een stuk makkelijker en efficiënter zal maken. Of de verwachting dat het allerlei problemen zal oplossen, van ecologische tot politieke problemen. De big tech bedrijven zwengelen dat verhaal natuurlijk graag aan. Volgens onze eigen leverancier Microsoft: ‘Copilot will turn your words into the most powerful productivity tool on the planet’. En: ‘[this] will fundamentally change the way we work and unlock a new wave of productivity growth’. Of wat dacht je van deze: ‘With our new copilot for work, we’re giving people more agency…’

Deze citaten zijn overigens allemaal te vinden via een link in een artikel op de website van Profielen van 6 januari jl. waarin SURF ons ervoor waarschuwt dat onze privacy in gevaar is door het gebruik van Copilot. Hoe zuur wil je het hebben?

In werkelijkheid is het allemaal niet zo mooi. De minder fraaie ‘achterkant’ van LLM’s is inmiddels wel bekend: LLM’s worden intensief door onderbetaalde mensen in digitale sweatshops getraind, terwijl de illusie gewekt wordt dat ze een eigen intelligentie hebben. Of denk aan het idee dat AI onze ecologische problemen zal helpen oplossen, terwijl het een van de meest energieslurpende en CO2-uitstotende technologieën is.

Maar ook de andere beloften zijn nogal loos. Natuurlijk geven LLM’s ons niet meer ‘agency’, zoals Microsoft ons wil doen geloven. En het maakt ons ook niet per se productiever. Die belofte kregen we ook bij de smartphone en we lijken er nu alweer in te trappen. Alles gaat veel sneller, maar we hebben tóch minder tijd over. We kunnen alle kennis in een handomdraai naar voren halen, maar omdat we zelf geen verbanden meer hoeven te leggen, worden we er toch niet slimmer van.

In de klas worden boeken soms niet meer nodig gevonden, want je kunt alles toch aan ChatGPT vragen, zeggen sommige studenten. Ik maak dat nu echt mee! We laten het gewoon gebeuren, omdat we er blijkbaar in geloven. De antwoorden die ik opgedreund krijg als ik een verdiepende vraag stel, zijn in het beste geval oppervlakkig en in het slechtste geval gewoon fout.

Dus laten we eens beginnen met het terugpakken van onze ‘agency’ en stoppen met het geloven in al de sprookjes die big tech bedrijven ons willen doen geloven. En nog liever: laten we deze technologie minder gaan gebruiken. Dat kunnen we best.