Nog steeds geen spoor van de vermiste broers Ruben en Julian. Ondertussen vraagt heel Nederland zich af: wat bezielde die vader? En had dit voorkomen kunnen worden? Volgens de berichtgeving was het gebroken gezin reeds bekend bij Jeugdzorg, er zou sprake zijn van ‘vrijwillige hulp bij opvoeding’.

Wat is ‘vrijwillige hulp bij de opvoeding’ precies en wanneer wordt deze hulp geboden?

‘In het geval van een scheiding zijn de ouders zelf verantwoordelijk voor het bepalen van een goede omgangsregeling. Als blijkt dat dit niet lukt en er wordt gesignaleerd dat de kinderen de dupe dreigen te raken van de situatie, dan wordt er een bemiddelaar ingeschakeld wiens hulp mensen vrijwillig kunnen accepteren. Als ze dat weigeren, wordt er door de Raad voor de Kinderbescherming onderzocht of er sprake is van een onveilige of onwenselijke situatie. Pas als dat is vastgesteld, kunnen mensen gedwongen worden om mee te werken aan een hulpverleningstraject.

‘Er is vaak wantrouwen tussen ex-echtgenoten en er is heel veel ontevredenheid over omgangsregelingen bij gescheiden ouders. In ongeveer 25 procent van de gevallen moet er een rechter aan te pas komen om onder dwang een regeling te treffen.’

De moeder van Ruben en Julian schreef op haar Facebookpagina dat ze ‘er altijd al bang voor is geweest dat dit zou gebeuren’. Op basis waarvan kun je besluiten om kinderen niet toe te vertrouwen aan een labiele ouder?

‘In principe bij redelijke en aantoonbare vermoedens van onveiligheid voor het kind. Er zijn sporen van mishandeling, het kind wordt te laat of helemaal niet teruggebracht. Maar het blijft vaak een duivels dilemma. Wat is een gerechtvaardigd vermoeden, wat is wrok van de ex-partner? In het geval van Ruben en Julian is er nog te weinig bekend over wat er precies is gebeurd. Bij het Maasmeisje uit 2006 (het twaalfjarige meisje Géssica Gomes dat door haar vader werd vermoord en wiens lichaam in de Maas werd teruggevonden, red.) was al bekend dat haar vader licht gestoord was, maar weigerde zich te laten behandelen. Zonder iets af te doen aan de gruwelijkheid ervan is het natuurlijk wel zo dat het gaat om zeer uitzonderlijke incidenten. Ieder geval is er één te veel. Maar het is gevaarlijk om meteen te stellen dat het toezicht heeft gefaald.’

Ook in het nieuws: Jeugdzorg wordt overgeheveld naar gemeenten en er moet in 2017 450 miljoen euro bezuinigd zijn. Wat verwacht u van de veranderingen?

‘Het wordt een mega-operatie voor gemeenten. Niet alleen krijgen zij de regie over Jeugdzorg, maar ook over de stelselherziening voor passend onderwijs waarbij leerlingen met een beperking een plekje moeten krijgen in het reguliere onderwijs. Daarnaast gaan ze aan de slag met de herziening van de AWBZ en de Participatiewet die bepaalt dat mensen met een beperking meer de arbeidsmarkt op moeten. Met het uitbesteden van deze zaken aan gemeenten verwacht men goedkoper te kunnen werken, al betwijfel ik dat. Wat hiermee hopelijk wel wordt bereikt, is het tegengaan van versnippering. Dat is hard nodig. In een gezin met een kind met ADHD, een werkloze vader met een drankprobleem en een moeder met een handicap lopen soms wel tien of meer hulpverleners over de vloer, en niemand weet waar de ander mee bezig is. Dat is niet zozeer de schuld van die professionals, maar van het systeem én de opleidingen. Die zijn vreselijk verkokerd. Studenten worden veel te gespecialiseerd opgeleid. De sociale opleidingen, de gezondheidszorg en de lerarenopleidingen moeten een nieuw type professional gaan afleveren, anders mis je als hoger onderwijs aansluiting op processen die nu plaatsvinden.’

‘Ik voorzie twee problemen: ten eerste is het voor met name kleine gemeenten niet te doen om dit allemaal op korte termijn in goede banen te leiden. Ten tweede gaat het nieuwe systeem ervan uit dat mensen meer moeten leunen op hun eigen sociale netwerk. Maar in de praktijk zie je bij sociaal zwakke gezinnen vaak geen of een zwak netwerk van mensen die al genoeg aan hun eigen sores hebben. Er zullen dus altijd gezinnen tussen wal en schip blijven vallen en hoe treurig het ook is, er zullen altijd weer gevallen zoals het Maasmeisje of Ruben en Julian zijn.’

Sabine Schipper