Een van de meest interessante dingen in de psycho­logie vind ik de onlogisch lijkende onbewuste lo­gica van mensen.

Mensen overschatten zichzelf systematisch, denken bijna al­tijd dat ze leuker, slimmer en competenter zijn dan ze in wer­kelijkheid zijn. Het voordeel daarvan is dat je al snel begint aan een taak die te moeilijk is, maar die je je al doende eigen maakt. Waardoor het een self-fulfilling prophecy wordt: zie je nu wel dat ik het best aankon?

Een ander verschijnsel is dat mensen geneigd zijn tot ‘zelfhandicappen’. De week voor de toetsen starten, worden studentenhuizen gesopt, telefoontjes gepleegd en achterstallige klusjes gedaan die al tijden liggen te wachten op een geschikt moment. Het voordeel van zelfhandicappen is dat het altijd werkt. Als je de toets niet haalt, kun je de schuld geven aan het feit dat je er ook weinig aan hebt gedaan. Je zelfbeeld blijft intact, je bent niet dom, het is de schuld van de situatie. Haal je de toets wel, dan blijkt dat je gewoon slim bent en weinig tijd voor je studie nodig hebt.

Sowieso leggen de meeste mensen met een positief zelfbeeld de oorzaak van wat dan ook buiten zichzelf. Hebben ze de toets niet gehaald, dan was de toets te moeilijk, de vragen te gedetailleerd of de docent legde de stof niet goed uit. In de psychologie noemen we dat extern attribueren. Halen ze de toets wel, dan was de toets niet te makkelijk, nee, dan hebben ze hard geleerd, zijn ze intelligent en capabel. Successen schrijven ze toe aan zichzelf om hun eigen positieve zelfbeeld in stand te houden. En dit noemen we, je raadt het al, intern attribueren.

De meeste mensen zijn zich niet bewust van deze mechanismes. Gelukkig weet ik er nu alles van. Klagen de studenten dat de toets te moeilijk was, dan weet ik dat ze extern attribueren en moeten ze maar harder studeren voor de hertoets. Halen mijn studenten goede cijfers, dan prijs ik mezelf om mijn briljante lessen…

Anne-Marit Dannijs