Een in het oog springend kenmerk van onze samenleving is dat we de dingen die we wensen, het liefst onmiddellijk hebben. Dat betekent niet alleen dat we niet willen wachten, maar ook dat we graag in direct contact staan met de dingen.

Denk aan taxi’s. Waar je vroeger een tussenpersoon (een taxibedrijf) moest bellen voordat je taxi kwam voorrijden, kun je nu zelf meteen de taxichauffeur laten weten waar je op ‘m staat te wachten. Zo kun je ook zelf je huis verkopen (zonder makelaar), zelf je eigen filmpjes uitzenden (zonder televisiezender), of zelf crypto minen en verhandelen (zonder bank).

In haar pas verschenen boek Immediacy, or the style of too late capitalism legt Anna Kornbluh uit hoe ons leven steeds minder zichtbaar be-middeld wordt. Via technologie hebben we een directe toegang tot ervaringen die we op dat moment willen. Of vaak genoeg kun je ook zeggen: ervaringen die we steeds opgedrongen krijgen via onze smartphone, VR-bril of – binnenkort – onze Neuralink. Dat is een chip die direct op ons brein wordt geplaatst en waarmee ons brein in direct contact kan staan met computers en het internet.

We zijn inmiddels wel gewend dat er steeds nieuwe technologische toepassingen en nieuwe services op de markt komen. Ze beloven dat ze ons leven nóg een stukje makkelijker, efficiënter, leuker en productiever zullen maken. En we kunnen het allemaal direct zelf. We hebben directe inspraak (social media), directe onderdompeling in fantasieën (virtual reality) en directe toegang tot kennis (ChatGPT).

Maar wat betekent het dat alles er steeds onmiddellijker aan toegaat in de wereld? Is dat ‘gewoon’ een feature van de technologie die we nu hebben, of is er nog iets meer aan de hand?

Allereerst mag het duidelijk zijn dat een aantal grote bedrijven flink geld verdient aan ons gebruik van deze technologie. Zij hebben er baat bij dat we ons helemaal verliezen in hun technologie en hun content. Des te mooier voor hen dat we die content ook nog eens zelf ‘creëren’. Dat is toch het toppunt van onmiddellijkheid: dat we consumeren wat we zélf hebben gemaakt! De tussenkomst van een kunstenaar, een docent of een schrijver wordt steeds minder nodig gevonden.

Dit betekent, ten tweede, dat al die directe ervaringen en content steeds minder context en betekenis krijgen. Je kunt urenlang shorts kijken zonder dat het je echt iets oplevert aan nieuwe kennis of inzichten. We gaan steeds sneller, maar we verliezen in dat proces creativiteit, begrip en kwaliteit. Met andere woorden: we gaan steeds harder, maar we weten niet meer waarom en waarheen.

Om daarover te kunnen nadenken hebben we volgens Anna Kornbluh nou juist wél bemiddeling nodig: een tussenpersoon die niet alles ongefilterd doorlaat, maar in een bepaalde context (bijvoorbeeld een school) betekenis geeft, zodat er niet alleen een stroom informatie is, maar daar ook kennis en begrip uit kunnen ontstaan. Het is tekenend voor onze tijd dat we als docenten soms niet meer weten hoe we kennis moeten overbrengen en tegelijkertijd diep onder de indruk zijn van een technologie zoals ChatGPT die feitelijk niet veel anders doet dan data op een handige manier rondzingen.

Als laatste punt wil ik nog noemen dat al die onmiddellijkheid meestal samengaat met een verhaal over onafhankelijkheid en autonomie. Jij bepaalt. The world is at your fingertips! Je kunt nu kijken of luisteren wat jij zelf wil (en niet wat een of andere overheidszender, zoals de NPO, bepaalt wat jij moet zien).

Maar ondertussen maken we onszelf juist steeds meer afhankelijk van grote technologische bedrijven en hun platforms. We laten onze aandacht vangen door wat hun algoritmes ons opdringen, of door de nieuwste release met net iets betere specs dan de vorige. En we laten onze onderwijspraktijk ook koloniseren door big tech, omdat we aan willen blijven sluiten op de huidige samenleving … die in steeds grotere mate wordt beïnvloed door ‘onmiddellijke technologie’.

Het zou mooi zijn als we als hogeschool de ‘tussenruimte’ kunnen zijn waarin we door middel van vertraging en kritisch denken context en betekenis kunnen meegeven aan onze studenten. Een plek dus waar we zelf nadenken en dat niet overlaten aan technologie.   

Volg ons op Instagram