Blog Sterre: De finish is in zicht maar voelt onbereikbaar
Blog van SterreGepubliceerd: 2 days ago
| 
|
Okke de Jong is hogeschooldocent en coördinator van het Excellentieprogramma van de Rotterdam Academy. Daarnaast is hij startup coach voor de Startup Academy. Hij schrijft graag over zijn studenten, de vele facetten van het docentschap en zichzelf. Eerdere blogs van Okke vind je hier.
Foto: Paul van der Blom
Stiekem, heel stiekem, geniet ik van de huidige coronacrisis. Ik vind het geweldig om mee te maken hoe Moeder Natuur met een simpel virus mensen opsluit in hun huis, de economie volledig ontwricht en ons straft voor de roofbouw op onze planeet.
De huidige situatie lijkt op de apocalyps, en dat is niet per se iets slechts. De mensheid is namelijk toe aan bezinning. Zoals Churchill al zei: Never waste a good crisis.
Ja, natuurlijk is het naar dat er mensen sterven. Natuurlijk ben ik bezorgd over mijn ouders. En natuurlijk mis ik mijn studenten en collega’s. Tegelijk geniet ik van de saamhorigheid. Ik zat zelfs goedkeurend te knikken bij Ruttes toespraak, waar zeven miljoen mensen naar keken.
Rutger Bregman heeft gelijk als hij beweert dat een crisis het beste in mensen naar boven haalt. En ja, het klopt écht: ons docententeam zet de schouders eronder om ons onderwijs zoveel mogelijk door te laten gaan. Onze helden in de zorg krijgen eindelijk de waardering die ze allang verdiend hebben. Mensen helpen spontaan hun bejaarde buren, websites voor vrijwilligers bezwijken onder de aanmeldingen en we stellen het handen schudden uit om elkaar later in de armen te vallen. Met hopelijk een nieuw besef van eensgezindheid.
Er zijn nog meer voordelen. Eindelijk gebruiken we alle digitale mogelijkheden voor ons onderwijs. Studenten worden gedwongen tot meer zelfredzaamheid. We worden inventiever, we zijn uitgedaagd. Tegelijk is de ratrace knarsend tot stilstand gekomen. We zijn eindelijk aan het consuminderen (afgezien van wat vermakelijk gehamster). Eindelijk wordt duidelijk wat de cruciale beroepen zijn en wat de bullshitbanen zijn. Noodgedwongen thuiszitten leidt tot introspectie over wat nou écht belangrijk is: familie en vrienden. En toiletpapier.
Ik voel alleen maar leedvermaak als ik zie hoe de fortuinen van de 1 procent verdampen op de beurs. En is het echt zo erg als luchtvaartmaatschappijen failliet gaan? Dat de files zijn verdwenen? Dat we geen scheepsladingen plastic troep uit China invoeren? Ik denk dat er al meer dan genoeg CO2, fijnstof en stikstof in de atmosfeer zit. De mensen in Wuhan horen eindelijk weer de vogels fluiten. Het water in de grachten van Venetië is weer kristalhelder.
We komen als betere mensen uit deze crisis. Armer, maar met meer eenheid. Vol waardering voor de rust en stilte. Met een gekanteld perspectief op onze consumptie. Met een besef dat het geen tijd meer is voor groei, maar voor krimp.
Houd vol, wees lief voor elkaar. Andrà tutto bene.
Wil je op donderdag (rond lunchtijd) het heetste nieuws van afgelopen week in je mailbox ontvangen? Meld je aan voor onze nieuwsbrief. De redactie waardeert het als je onder je eigen naam reageert.
Lees hier alle details over onze spelregels.
De natuur is geen zelfbewust wezen hè. Het straft niemand voor wat dan ook.
Ik begrijp dat je nog niemand hebt verloren aan de crisis, en dat er nog niemand uit je naaste omgeving op de Intensive Care is beland. Dat is fijn, en ik hoop voor jou en alle andere studenten, docenten en medewerkers dat dat ook zo blijft. Ik kan me echter wel voorstellen wat een pijn zo’n kop moet doen als je wel al iemand bent kwijtgeraakt of kwijt dreigt te raken aan een virus.
Ik snap wat je bedoelt. Het virus dwingt ons om ons aan te passen en innovatief te worden. Er ontstaat een nieuwe bereidheid bij de mensen om elkaar te helpen en zelfs in de politiek wordt over grenzen heen gekeken. Dat is mooi.
Dat luchtvaartmaatschappijen failliet gaan, is niet leuk. Het is misschien leuk om op deze manier stoer tegen het kapitalisme te schoppen, en het is leuk dat een groep iets te rijke aandeelhouders hier klappen van krijgt, maar je moet je realiseren dat we het over tienduizenden en uiteindelijk zelfs honderdduizenden banen hebben. Dat zijn allemaal mensen die hun gezin ineens niet zomaar meer van brood kunnen voorzien en hun kinderen ineens niet meer kunnen geven wat ze willen.
Ik weet dat je houdt van een taboeloze, ongenuanceerde en tegendraadse stijl, maar in dit geval denk ik dat je wel wat meer had kunnen afwegen.
“Ja, natuurlijk is het naar dat er mensen sterven.” Dat wel natuurlijk, maar dat is slechts een detail, nietwaar? Ik vind evenals Robin dat een column best tegendraads mag zijn, moet zijn zelfs, maar dan liever ongenuanceerd jegens machthebbers dan jegens de vele armen en niet-zo-rijken die hier zowel in gezondheid als in sociaal en economisch opzicht ernstig onder gaan lijden.
Maar evenals Robin denk ik ook dat je het zo niet bedoeld kan hebben.
Robin, dank voor je uitgebreide reactie. Ja, natuurlijk zou ik anders piepen met een dierbare op de IC. Nee, natuurlijk is het niet leuk als luchtvaartmaatschappijen failliet gaan. Anderzijds versnelt dit wel de onontkoombare energietransitie. De CO2-uitstoot van de luchtvaart is echt onhoudbaar op de lange termijn. Het is dus een blessing in disguise. Er zijn genoeg manieren om dat banenverlies te compenseren: met een basisinkomen of omscholing. We moeten heel veel windturbines bouwen en daar kunnen we de technici van de KLM goed bij gebruiken.
De ouderen in het verpleeghuis waar mijn partner werkt hebben één grote angst: sterven aan benauwdheidsklachten, geen lucht kunnen krijgen. Mijn kennissen in de culturele sector zitten zonder werk en zonder inkomen. Studenten vertellen mij dat ze vrijwel zeker studievertraging gaan oplopen.
En Okke vertelt: “stiekem, heel stiekem, geniet ik van de huidige coronacrisis.” Als de parafrase van Bregman waar is, dan gaat zij niet op voor de auteur, want cynisch leedvermaak kan nooit het beste zijn dat de mens te bieden heeft…
Vermoeiende, wereldvreemde blog.
De recessie die gaat komen na het ontwrichten van de economie door dit virus gaat nog eens tienduizenden mensenlevens kosten Okke.
@Robin Martijn, is het echt kapitalisme waar hij tegen aan schopt, of is het iets anders?
Binnen een kapitalistisch systeem waarbij bedrijven competitief hun goederen en diensten op de markt aanbieden, zou het heel normaal moeten zijn dat deze bedrijven soms omvallen omdat er geen vraag naar hun diensten is. In plaats daarvan pretenderen we dat universele kapitalistische groei mogelijk is terwijl we al lang op het punt zitten dat de groei van het ene bedrijf ten koste gaat van de groei of zelfs het bestaan van een ander.
De succesvolle bedrijven hebben een groter vermogen tot economisch cannibalisme en hierdoor zijn gigantische bedrijven ontstaan met inderdaad duizenden of honderdduizenden+ banen, die gered moeten worden omdat het impact van hun omvallen te groot zou zijn op de maatschappij. Dat ingrijpen en redden van die banen is niet inherent kapitalistisch, het is inherent socialistisch en een teken van de mix die we hebben.
Dit is echter wel een monster wat Okke addresseert: hoe kunnen we verantwoorden dat bedrijven wiens toplaag miljoenen+ verdienen, bij een ramp gered moeten worden door een sociaal stelsel zodat de harde werkers aan de onderzijde niet zonder brood zitten? Is dat niet een monster waar we van af moeten en is niet een crisis ook een gelegenheid tot omvorming?
De socialistisch-kapitalistische illusie die nu onder druk staat is degene dat bedrijven en banen een soort bestaansrecht hebben verworven die in stand moet worden gehouden. Het optimaliserend gedrag van de homo economicus wordt grof verstoord door een pandemie als deze, omdat homo economicus niet kan optimaliseren als het rekening moet houden met een ramp van dit formaat. Wat ironisch is, is dat adaptie juist een kenmerk van optimaliseren zou moeten zijn maar het systeem waarbij krampachtig monsterbedrijven in stand worden gehouden niet in staat is tot systematische verandering.
Het is natuurlijk vervelend om je baan te verliezen maar het idee van kapitalisme is dat je je arbeid kan verkopen op de markt. Als er geen vraag is naar de arbeid die je deed, zal je een andere vorm van arbeid moeten verkopen; een andere baan. Dit impliceert een dynamisch systeem maar het in stand houden van monsterbedrijven is allesbehalve dynamisch. Wat zouden die opeens werkeloze mensen nog meer kunnen doen? Hoe kan dat geld wat niet geinvesteerd is in het overeind houden van een monsterbedrijf, gebruikt worden om deze mensen te helpen naar andere functies?
Ook dergelijke overwegingen zijn sociaal-kapitalistisch maar we staren ons blind op het behouden van de status quo. We leunen op dat statische idee dat we ongestoord de mogelijkheid hebben om te blijven “optimaliseren” in onze bestaande bubbel, dat verandering niet nodig of zelfs ongewenst is. Iets wat ons massaal onder druk zet als een virus, dwingt ons massaal tot aanpassing en als de hele groep opeens beweegt, is er een kans voor dynamiek.
Ik ben alleen iets minder optimistisch dan Okke in mijn persoonlijke voorspellingen. Na deze crisis, of zelfs eerder, zal iedereen proberen terug te keren naar het bekende en keert het consumptiegedrag onverminderd terug. Die niet-echt-zo-verdampte fortuinen keren net zo hard terug. Lang leve de status quo!
Hoi Sandra! Ik vroeg me al af waar je bleef! Je reacties zijn vaak beter uitgewerkt dan de blog posts waar je op reageert.
Je maakt denk ik een heel belangrijk punt als we het hebben over de rol van, met name grote, bedrijven binnen onze economie en de impact op de samenleving en politieke besluitvorming daarvan. KLM is een goed voorbeeld van een bedrijf in onze huidige neokapitalistische economie. Het is een bedrijf dat een enorme impact heeft op de Nederlandse economie en meer dan 50 duizend banen zou kosten. [1]
Het is inderdaad opmerkelijk dat zo’n bedrijf wel privaat winsten binnen kan harken, maar door de staat gered wordt als het op omvallen staat. Als je van deze onbalans af wilt, moet je een van deze zaken aanpassen. Uiteindelijk resulteert dat er altijd in dat er maar twee opties zijn: het wordt ofwel een staatsbedrijf, of het het krijgt geen staatssteun meer in financiele problemen. In onze huidige economie, zijn beide situaties naar mijn mening onwenselijker dan de huidige constructie.
Dit heeft ook grote nadelen. Naast het feit dat het oneerlijk kan aanvoelen, is het ook gewoon heel erg duur. Zo heeft het redden van ABN AMRO de Nederlandse Staat 24 miljard euro gekost. [2] Als je dit soort problemen wilt aanpakken, heb je eigenlijk geen andere keuze dan het economische systeem volledig opnieuw in te richten. Als je zoiets wilt doen, is dit inderdaad misschien wel een mooi moment.
Het is denk ik te makkelijk gedacht dat je, als je je baan verliest, je arbeid gewoon kunt verkopen. Een enorm gedeelte van onze economie bestaat alleen maar uit luxe. Volledig sectoren, zoals de entertainment en cultuur, vallen om als de economie in een recessie belandt. Ook zullen bepaalde goederen minder worden gekocht, wat weer een invloed heeft op transport, distributie et cetera. Dit zijn allemaal banen die verloren gaan, en waarvoor niet een andere baan ontstaat. Als er banen verloren gaan in de transportsector, ontstaan er niet ineens banen in de bouw. Veel mensen willen echt wel aan het werk, en zijn bereid om zich om te scholen, maar kunnen echt geen werk vinden.
Ik ben het honderd procent met je eens dat dit vooral wordt gecreeerd door de consumptiemaatschappij, maar het is denk ik onrealistisch om dat ooit te veranderen. De huidige economie is niet bewust zo ingericht, maar is zo ontstaan door het natuurlijke gedrag van de mens, en zoals je zelf al aangeeft, keren we daar ongetwijfeld onverminderd naar terug.
Het is dus inderdaad zeker geen perfect systeem, maar het is het beste wat we hebben. Daarnaast, laten we eerlijk zijn: het gaat ook best wel goed. We klagen graag, en het is misschien ook niet een eerlijk systeem, maar het is wel een van de redenen dat we zo welvarend kunnen leven met zijn allen.
[1] https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2064109-grote-economische-schade-bij-omvallen-klm.html
[2] https://www.volkskrant.nl/economie/waarom-abn-amro-nog-steeds-een-staatsbank-is~b8b8b069/
@Robin Martijn,
Bedankt voor het compliment, maar… Sandra?
Ik denk overigens dat Okke voornamelijk mensen probeert te stimuleren tot discussie, vandaar dat hij zeer kort door de bocht en confronterend neigt. Ik zit tevens niet aan Profielen-regelementen voor blogs vast met mijn reactie(s) :-). Max aantal woorden… err….
Ik ben het met je eens dat het aanpassen een groot en ingrijpend gevolg heeft voor hoe onze economie functioneert, daarom is juist een crisis als deze een “kans” daarvoor. We worden nu als land gedwongen om aanpassingen te maken en ons gedrag kritisch te bekijken. Onder “normale” omstandigheden is het lastig om tegen de status quo in te gaan.
Ik ben niet tegen staatsbedrijven voor bepaalde sectoren, of semi-staatsbedrijven in de vorm van sterk gereguleerde diensten. Het openbaar vervoer (inclusief taxivervoer) is hier een goed voorbeeld van: maatschappelijke diensten die ons de infrastructuur geven om van onze mogelijkheden gebruik te maken, die desondanks verder privaat zijn.
Het redden van ABN-AMRO is een interessante casus om hierbij te betrekken. Banken beheren de structuren van ons daadwerkelijke “geld” (krediet) en zijn daardoor zo’n fundamenteel onderdeel van ons systeem, zonder dat het direct iets met onze arbeid te maken heeft. 24 miljard is veel maar ik heb niet de economische kennis om in te schatten wat de impact is van een bank die omvalt.
Ik begrijp verder prima dat je de huidige situatie wenselijker acht dan de alternatieven, het is lastig te verkroppen dat duizenden mensen meer werkloos zouden zijn. Het probleem is de illusie dat de huidige situatie houdbaar is; dat is het niet. Of we het nu over de impact van een pandemie hebben, over de realiteit van economisch cannibalisme en het vormen van praktische monopolies, het opraken van bepaalde grondstoffen of de consequenties op het milieu, vroeg of laat zal dit systeem moeten veranderen. De coronacrisis legt de kwetsbaarheden bloot en misschien stimuleert, soms dwingt, ons tot verandering.
Het is inderdaad makkelijk gedacht dat je je arbeid zonder meer kan verkopen, ik haalde dit aan als een fundamenteel idee van het kapitalisme. De praktijk is heel anders en mensen worden niet betaald naar de waarde van hun arbeid maar naar hun vermogen om over salaris te onderhandelen. De sleutel is macht, niet arbeid, en een groot bedrijf heeft een sterke onderhandelingspositie.
Het oorspronkelijk kapitalisme gaat uit van een gelijkwaardigheid die niet terug te zien is in de huidige vorm. We moeten niet vergeten dat dit idee uit de Renaissance stamt en zowel economie als mensbeeld anders waren. De ontwikkelingen van menselijk gedachtegoed op wijsgerig antropologische, ethische en economische gebieden die hebben bijgedragen aan de vorming van het huidige systeem zijn wel degelijk bewust geweest. Van nature zijn mensen sociale wezens, niet berekenend. 20e en 21e eeuwse psychologie leert ons dat we niet zo rationeel zijn als we denken en homo economicus niet bestaat.
Ik verbaas me er wel een beetje over dat je dit systeem “het beste wat we hebben” noemt. Ik ben het met je eens dat het best goed gaat, maar laten we ook eerlijk naar de gevolgen van het systeem kijken, waar rijkdom zich vergaart en wat voor consequenties dit heeft voor het kapitalisme zelf.
Toen vorige eeuw door middel van machines, computers en resulterende automatisering ons productievermogen exponentieel steeg, had deze drastische impact twee kanten op kunnen gaan. Het leven van ieder mens had significant rijker kunnen worden, minder nood en meer luxe, of het leven van de eigenaren van productiemiddelen had disproportioneel rijker kunnen worden waardoor monsterondernemingen bestaan waar we op veel manieren afhankelijk van zijn geworden.
Welke kant denk je dat we uit zijn gegaan, en welke van deze twee scenario’s denk je dat het beste is?
Wauw, bedankt voor deze mooie discussie. Fijn om te lezen!
Excuses, ik zit niet op te letten. Sandra is een vergissing, maar het compliment blijft natuurlijk staan.
Zoals je begrijpt, ben ik dus voorstander van interventie van de staat op grote bedrijven als dat nodig is. Het is lastig te begrijpen hoe de Nederlandse Staat, om de economie te redden van een falende bank, 24 miljard uittrekt, terwijl de top nog even snel een paar miljoen voor zichzelf binnen harkt. Daar probeert de overheid dan, via de rechter nota bene, een stokje voor te steken, maar dat is dan tevergeefs. [1] Dat soort zaken zouden van mij wel mogen veranderen, en ik denk dat we daar ook zeker nog stappen kunnen zetten.
Er zijn een hoop situaties die de economie in haar huidige vorm een uitdaging maken. Een van de meestgehoorde uitdagingen, is de automatiseringsgekte. Door de automatisering en de komst van steeds beter AI, zouden miljoenen banen verdwijnen. Als we kijken naar de geschiedenis, zijn er door dit soort ontwikkelingen echter nooit banen verdwenen. Sterker nog, deze technologieen creeren netto banen. [2]
Problemen die jij aankaart, zijn die van de impact op het milieu en het vormen van megamonopolies. Ik wil graag eerst ingaan op de eerste. Ik begrijp dat het milieu een heel erg groot probleem is, waar ik als 19-jarige in mijn leven nog een hoop hinder van zal ondervinden. Als de opwarming de huidige modellen blijft volgen, dan raken miljoenen mensen hun huis kwijt en komt zelfs mijn eigen thuislandje onder druk te staan. Toch moet je je wel realiseren dat de fossiele brandstoffen op raken en dat de druk om ervanaf te stappen vanuit de maatschappij groeit. Toen ik begon aan mijn middelbare school, leerde ik dat de fossiele brandstoffen in 2040 op zouden raken.
Ondertussen blijkt dat onzin en zijn fossiele brandstoffen dan nog steeds de meest gebruikte brandstoffen volgens de voorspellingen. Dat is echter alleen uitstel van executie. Bedrijven die gebruik maken van deze stoffen, zullen om op lange termijn gezond te blijven, toch moeten overstappen op schonere en vooral duurzamere alternatieven. Dit is een druk die ze niet vanuit wetgeving wordt opgelegd, maar vanuit een veranderende maatschappij en een financieel oogpunt.
De reuzemonopolies zijn iets waar ik me ook wel druk over maak. Bedrijven zoals Uber, Airbnb en in Nederland TakeAway hebben een gigantisch aandeel en groeien de komende tijd nog hard. Ze hebben enorme investeerders achter zich en kunnen concurrenten volledig uit de markt prijzen. Hierdoor kunnen ze, als ze eenmaal een ‘echt’ monopoly hebben, doen wat een echte monopolist doet. Ze beperken innovatie en diversiteit in keuze, en gooien daarnaast de prijzen omhoog. Als je dan nog een concurrent wilt beginnen, is dat nagenoeg onmogelijk.
Daarnaast is hun impact op de economie gigantisch. Met een paar bedrijven, zijn ze verantwoordelijk voor een groot deel van de omzet wereldwijd, en ook het aantal banen dat ze faciliteren is ongekend. Dit heeft tot gevolg dat de samenleving er baat bij heeft dat deze bedrijven gezond blijven, terwijl het eigenlijk ook liever zou zijn dat ze kleiner zouden worden.
Het is dan ook vooral zaak om te voorkomen dat zo’n bedrijf kan ontstaan. Ik denk dat we het daar allebei ook wel eens over zijn. De economie moet anders ingericht worden, waardoor het voor bedrijven onmogelijk wordt om zo’n positie te verkrijgen. Anderszijds wil je natuurlijk niet dat een bedrijf niet meer kan groeien of uitbreiden, omdat ook dat innovatie weer in de weg staat. Hoe zo’n economie er wel uit zou moeten zien, zou ik ook niet weten. Ik ben slechts een student en zeker niet in het economische domein.
Om je vraag te beantwoorden: ik denk dat we hier een klassiek vals dilemma hebben. Het is niet zozeer een kwestie van het principe van de uitgesloten derde, maar vooral dat we helemaal geen keuze hoeven te maken. Ja, een kleine groep mensen en bedrijven is in korte tijd genant rijk geworden, maar de welvaart van mensen is ook zeker wel verbeterd. In alle landen waar significante technologische vooruitgang heeft plaatsgevonden, is ook de levensstandaard significant verbeterd.
Ik denk dat we het wel eens zijn over het feit dat er echt iets moet veranderen aan de economie, al weet ik niet zeker of we dat ook vinden vanuit dezelfde overtuigingen. Of we dus ook dezelfde economie zouden ontwerpen? Dat denk ik niet.
[1] https://www.volkskrant.nl/economie/bos-kan-niets-doen-aan-bonussen-abn~b4ea9199/
[2] https://www.mckinsey.com/featured-insights/future-of-work/five-lessons-from-history-on-ai-automation-and-employment
@Okke en anderen,
De Canadese filosoof Joseph Heath betoogt, met vrij simpele argumenten, dat economische groei noodzakelijk is om de klimaatcrisis op te lossen. Misschien vind je het interessant:
https://scholar.google.nl/scholar?hl=en&as_sdt=0%2C5&q=Caring+about+climate+change+implies+caring+about+economic+growth&btnG=
[edit: nieuwe, werkende link toegevoegd]