Ik denk dan aan Aldus sprak Zarathoestra van Friedrich Nietzsche, of De avond is ongemak van Marieke Lucas Rijneveld. Wat ik mooi vind aan die verhalen is dat de hoofdpersoon altijd een verandering ondergaat en daardoor nóg meer zichzelf wordt. Ik vind dat hoopgevend.

Tegenover het systeem van instituties en bureaucratie kan het individu nooit echt winnen, maar hij kan wel zichzelf leren kennen. En tegenover de macht van wat de massa vindt, leert hij zijn eigen weg te vinden. Het gaat niet om winnen, maar om het op een andere manier leren begrijpen wie je zelf bent. Een andere manier dan hoe het je door the powers that be wordt verteld. Die romantiek van de eenling klinkt nog een klein beetje door in het ‘Overtref jezelf’ dat door Hogeschool Rotterdam tot een soort van gebod voor al haar medewerkers en studenten is gemaakt.

Het probleem is, dat die authentieke stem van eenlingen nog maar zo weinig wordt gehoord. Hoe vaak hoor je nog iemand iets zeggen zonder dat het meteen wordt ingekapseld door wat ‘men’ ervan vindt? Hoe vaak hoor je nog iemand spreken zonder zich meteen te verschuilen achter een of ander ingewikkeld systeem? Natuurlijk zijn de voorbeelden waar ik zelf mee kom niet voor niets fictieve personages. Deze eenlingen zijn nou eenmaal zeldzaam. Maar in onze tijd waarin het ‘overtref jezelf’ inderdaad een gebod is geworden voor iedereen, lijkt het des te onmogelijker eraan te kunnen voldoen.

Want als dit gebod ons van buitenaf wordt opgedragen, dan dient het een heel ander belang dan dat van het individu. Dan wordt het gevoel dat we allemaal unieke, uitmuntende individuen aan het opleiden zijn misschien wel opgewekt, maar blijkt er een norm te zijn waar iedereen aan moet voldoen om te kunnen ‘slagen’.

De taal die we gebruiken is die van het zichzelf scheppende, gelukkige en succesvolle individu. De ervaring die we hebben is meer die van Ta-Nehisi Coates in zijn prachtige Between the world and me, of die van Jozef K. in Het proces. Die boeken laten zien hoe onze identiteit kan worden bepaald door andere machten dan wijzelf.

Vraag jezelf eens af: wat blijft er eigenlijk nog van ons over nadat we onszelf hebben overtroffen?

Volg ons op Instagram