Door Petra Vissers (HOP)

Heeft jouw docent statistiek al vijf keer uitgelegd wat een regressie -analyse is en wil het kwartje maar niet vallen? Heb je bijspijkercursussen nodig om aan de bachelor van je keuze te beginnen? Of wil je gewoon meer weten over de wereldgeschiedenis vanaf 1870? Studenten van Aruba tot Zimbabwe krijgen les van professoren van de beste universiteiten. Iedereen die in zijn stoutste dromen nog geen semester aan Harvard of Stanford kan betalen, hoeft alleen maar thuis in te loggen voor een college over de Griekse oudheid, kinderziektes of moderne architectuur. Voor wie afgeladen hoorcollegezalen gewend is, zijn de beste zogeheten ‘massive open online courses’ (moocs) een verademing.

Het online zetten van hoorcolleges en lesmateriaal is niet nieuw; dat commerciële bedrijven zich op de markt storten wel. Het afgelopen jaar hebben durfkapitalisten miljoenen geïnvesteerd in de grote Amerikaanse platforms Coursera en Udacity. De prestigieuze Amerikaanse universiteiten MIT en Harvard wilden niet achterblijven en investeerden elk dertig miljoen dollar in edX.

10.000 inschrijvers 
De Universiteit Leiden is de eerste Nederlandse instelling die met een Amerikaans platform in zee gaat. Over een paar maanden start op Coursera een introductiecursus Europees recht, waarvoor zich zonder noemenswaardige reclamecampagne in een paar weken tijd meer dan tienduizend mensen inschreven.

‘Met dit experiment onderzoeken we welke kant de universiteit de komende dertig jaar op kan gaan’, zegt Gideon Shimshon. Hij is directeur van het Centre for Innovation van de faculteit Campus Den Haag. Het centre ontwikkelt de digitale colleges in samenwerking met het Europa Instituut en Leiden Law School. ‘Alle instellingen zetten colleges online; wij willen kijken hoe we nieuwe technieken kunnen inzetten om de onderwijskwaliteit te verbeteren.’

Ook José van Dijck, hoogleraar mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam, ziet veel voordelen. Maar ze waarschuwt: pas op voor commerciële partijen als Coursera. ‘Ik zou het heel jammer vinden als digitaal leren alleen maar op een commerciële manier wordt uitgebuit. Nederlandse instellingen moeten daarom een tegenwicht bieden aan de grote Amerikaanse platforms.’

Ze is vooral bang voor misbruik van de enorme hoeveelheden data die de Amerikaanse durfkapitalisten verzamelen. ‘Hoe Udacity, Coursera en edX geld gaan verdienen, is tot nu toe onduidelijk. Het zou best kunnen dat de gegevens die mensen achterlaten over een aantal jaar verkocht worden.’ Ze verwijst naar de ontwikkeling van Facebook. ‘Als we niks doen, is de kans aanwezig dat we over vijf jaar alleen maar online colleges kunnen volgen waar reclames tussen geplakt zijn.’

Ideële motieven
De Technische Universiteit Delft overweegt als eerste Nederlandse universiteit colleges van het Amerikaanse MIT te gebruiken als aanvulling op eigen vakken. ‘Een vrij logische stap, want daar zit voor ons uitstekend onderwijs’, legt onderwijsdirecteur Anka Mulder uit.

Delft zet al jaren colleges online via het wereldwijde Opencourseware consortium – waar Mulder voorzitter van is – en stort zich binnenkort ook op de mooc-markt. ‘Dat doen we om ideële redenen’, aldus Mulder. ‘Maar ook omdat Delft hierdoor met het onderwijs en onderzoek veel zichtbaarder wordt in de wereld.’ De instelling wil zich met de online vakken sterker profileren, bijvoorbeeld met thema’s als watermanagement.

Om diezelfde reden begint de Universiteit van Amsterdam met een eigen mooc-platform. Leiden zegt enerzijds te willen onderzoeken hoe digitale modules het contactonderwijs kunnen verbeteren. De universiteit kiest niet toevallig voor een introductie in Europees recht: een van de onderwerpen waarmee de instelling zich profileert.

Online verdieping
Maar niet alleen onderzoeksuniversiteiten werken aan online onderwijs. In de VS zijn het vooral de beroepsgerichte instellingen die gebruikmaken van de modules die door topuniversiteiten online worden gezet. Ook de opleiding medische hulpverlening van de Hogeschool Rotterdam is net begonnen met een experiment om de beschikbare contacttijd beter te benutten. ‘Voor studenten naar school komen, kunnen ze zich online verdiepen in de materie met filmpjes, foto’s en oefenvragen’, legt onderwijsmanager Cees van Bers uit.

Studenten komen daardoor met meer kennis over hygiënevoorschriften of de werking van het hart naar college. Docenten kunnen dankzij de oefenvragen precies zien met welke onderdelen van de stof studenten moeite hebben. Daar kunnen ze hun lessen vervolgens op aanpassen. Hoewel elke student medische hulpverlening een hartfilmpje moet leren maken, werkt Rotterdam niet samen met andere opleidingen. ‘Onze focus is net even anders’, legt Van Bers uit. ‘Wij zijn minder gericht op acute zorg en leiden bijvoorbeeld ook operatieassistenten op.’

Profileren versus samenwerken
Maar wil Nederland de Amerikanen kunnen bijhouden, dan moeten instellingen volgens UvA-hoogleraar Van Dijck wel meer gaan samenwerken. ‘Online lesgeven kost veel geld. Geen enkele Nederlandse instelling kan het in zijn eentje opnemen tegen Coursera of Udacity.’ Het probleem is alleen dat instellingen zich liever profileren dan dat ze samenwerken, verzucht Harold van Rijen, Utrechts hoogleraar ‘Innovatieve leervormen in het biomedisch onderwijs’.

Studenten van de Utrechtse opleiding geneeskunde, waar Van Rijen docent is, moeten voor het practicum online colleges kijken en vragen beantwoorden. Lesgeven wordt daardoor volgens Van Rijen een stuk leuker. ‘Ik kan meer op niveau met studenten van gedachten wisselen, in plaats van voor de honderdduizendste keer uit te leggen wat de voor- en achterkant van een hart is.’

Van grootschalige samenwerking met andere instellingen is voorlopig geen sprake. ‘Terwijl we sommige colleges best kunnen delen’, vindt Van Rijen. ‘Ik kan me goed voorstellen dat we in de toekomst meer gebruikmaken van de expertise van andere instellingen. Bij de Radboud Universiteit Nijmegen zit bijvoorbeeld veel kennis over nierproblemen. Waarom zouden wij in Utrecht dan geen hoorcolleges gebruiken van hun topdocenten? Omgekeerd zou Nijmegen van Utrecht modules kunnen gebruiken over hart- en vaatziekten, één van onze speerpunten.’

Momentum
Goedkoop is het allemaal niet. Het UMC heeft tot 2016 zes miljoen euro uitgetrokken om online onderwijs te ontwikkelen. Daar komt bij dat een online college vooralsnog niet meetelt als contactuur, terwijl instellingen juist meer les moeten geven.

Shimshon van de Universiteit Leiden verwacht niet dat klassikaal onderwijs gaat verdwijnen. ‘De centrale vraag is hoe wij onderwijs kunnen verbeteren met behulp van nieuwe online technieken, niet hoe we het kunnen vervangen.’ ‘De kracht van online leren is dat het heel geduldig is’, vat de Utrechtse hoogleraar Van Rijen samen. ‘Een filmpje vindt het niet erg om iets tien keer uit te leggen. Maar de grote zwakte is dat het ook weinig flexibel is. Als een student iets niet snapt, kan een filmpje het niet op een andere manier uitleggen.’ Hoe digitaal leren precies past in het Nederlandse onderwijsmodel, blijft voorlopig zoeken en proberen. Maar het momentum is ‘gigantisch’, aldus Van Rijen. ‘Als we niet binnen vijf jaar een manier hebben gevonden om dit een plek te geven, gaan studenten hun onderwijs ergens anders halen.’

Op presentations2go kun je HR-colleges bekijken.