‘Ik houd me al heel lang bezig met onderzoek naar dementie’, vertelt Jacomine de Lange, lector Transities in Zorg. ‘In de jaren tachtig werd voorspeld dat er binnen twintig jaar een medicijn op de markt zou komen om de ziekte te genezen. Het is inmiddels 2015 en genezing is nog steeds niet in zicht. Wat we weten is dat er verschillende oorzaken en vormen zijn van de hersenziekte dementie. Er zijn vertragende medicijnen op de markt, maar die werken niet bij iedereen. En als ze werken, is dat maar kort en bovendien hebben ze veel bijwerkingen. Wat wel duidelijk is – bewezen zelfs − is dat gezonde voeding, voldoende beweging (ook van de hersenen) en het onderhouden van sociale contacten belangrijk zijn bij de preventie. ‘En het mooie is’, zegt De Lange, ‘dat het nooit te laat is om ermee te beginnen. Ook al begin je op je zeventigste pas te sporten, dan helpt dat nog het risico op dementie te verlagen. Ook dat is bewezen.’

Deltaplan
Het onderzoek naar dementie heeft de laatste jaren wel een enorme boost gekregen, zowel nationaal als internationaal. In 2013 startte het Deltaplan Dementie (zie kader). Jacomine de Lange is de enige vertegenwoordiger van een hogeschool die erin geslaagd is om een onderzoekssubsidie te verkrijgen vanuit dit deltaplan. 450.000 euro krijgt ze voor het onderzoek naar zelfredzaamheid en vitaliteit van dementerenden en hun mantelzorgers, naar manieren waarop familie, buren en vrienden kunnen helpen, en hoe de omgeving waarin mensen met dementie en hun naasten wonen en leven, dementievriendelijker kan worden.

‘Natuurlijk zijn we daar erg trots op’, reageert De Lange. ‘Slechts 20 van de 134 aanvragers hebben subsidie gekregen. Ik denk dat het zich uitbetaalt dat de hogeschool al jarenlang een beleid voert waarin samenwerking met organisaties in de regio hoog in het vaandel staat. In de Academische Werkplaats Dementie werken wij bijvoorbeeld al jaren samen met ouderenzorgorganisaties in Capelle en Krimpen aan den IJssel en het Van Kleef Instituut. Voor ons is het meer een kwestie van verdergaan waar we waren gebleven, terwijl bij andere hogescholen die samenwerking met het werkveld nog voor een groot deel op gang moet komen. Dat heeft absoluut in ons voordeel gewerkt.’

Snoer lampjes
‘Het beleid van de overheid is erop gericht dat chronisch zieken, en dus ook mensen met dementie, langer thuis blijven wonen. Dat heeft gevolgen voor de persoon in kwestie en voor de mantelzorgers. Daarom willen wij onderzoeken hoe de zelfredzaamheid van dementerenden verhoogd kan worden en hoe mantelzorgers langer vitaal kunnen blijven. Technische toepassingen kunnen helpen die zelfredzaamheid te vergroten: een telefoon met foto’s op de toetsen, een snoer lampjes van bed naar wc dat aangaat als iemand uit bed stapt, een gps waarop de mantelzorger kan zien waar de dementerende is als hij buiten loopt, sensoren in een huis om een val te registreren. En er zijn ook robots in ontwikkeling die kunnen zeggen: “Het is 12.00 uur. Wat denk je van een boterham?” Of die je eraan herinneren dat je nog een blokje om moet, die een filmpje laten zien van iemand die oefeningen doet die de dementerende kan nadoen en waarschuwt als de achterdeur nog openstaat. Maar die zijn nog niet op grote schaal beschikbaar.

‘De opleidingen verpleegkunde, fysiotherapie, ergotherapie en gezondheidszorgtechnologie kunnen een rol spelen bij het bedenken en maken van toepassingen voor mensen met dementie en hun verzorgers. Maar niet alle studenten staan daar direct om te trappelen. Onze opgave is om studenten enthousiast te maken voor dit werkterrein. Als ze eenmaal meedoen aan onze onderzoeken, neemt de belangstelling voor ouderenzorg en dementie gelukkig toe. Niet alleen gelukkig voor dementerenden en hun omgeving, ook voor studenten zelf, want het aantal mensen met dementie zal alleen maar toenemen, en dus ook de werkgelegenheid in deze sector.’

Oud in eigen huis
De Lange en haar team willen ook onderzoeken hoe wijken dementievriendelijker kunnen worden ingericht. Studenten gaan mensen met dementie ‘shadowen’. Zij gaan met hen naar de huisarts of de winkels om te kijken hoe zij zich in hun buurt bewegen, welke problemen ze onderweg tegenkomen en hoe de oriëntatie met behulp van symbolen makkelijker kan worden. Hierover kunnen ze dan de gemeente adviseren. Studenten van de Willem de Kooning Academie hebben hier bijvoorbeeld belangstelling voor.

De Lange is met de partners in het project druk bezig om de onderzoeksplannen concreet te maken. ‘We zijn in september gestart. Nu al zijn studenten van de minor Oud in eigen huis aan het onderzoeken hoe het sociale netwerk van dementerenden kan worden uitgebreid. In februari starten de eerste afstudeerders.

‘We zijn bezig met het zoeken naar dertig cliëntenkoppels in Capelle en Krimpen aan den IJssel: een dementerende met zijn of haar partner. Zij kiezen zelf wat ze willen doen: een vorm van ergotherapie voor de dementerende, fysiotherapie voor de mantelzorger om vitaal te blijven, de inzet van familie, vrienden of buren voor praktische hulp en steun, een onderzoek naar wijkinrichting, of het gebruik van technische hulpmiddelen in huis. Daarna gaan we de effecten van de door hen gekozen interventie meten. We hopen de koppels drie jaar te kunnen volgen. De uitkomsten helpen professionals, de casemanagers, welzijnswerkers, ergo- en fysiotherapeuten, om te kunnen vaststellen welke tools de zelfredzaamheid daadwerkelijk vergroten en hoe dementerenden langer thuis kunnen blijven wonen. De nieuwe kennis wordt opgenomen in curricula van gezondheidszorgopleidingen.’

Tekst: Dorine van Namen
Illustratie: Eline Jetten