‘Juist in achterstandswijken moet het onderwijs excellent zijn’

Soms voel je je schuldig om beslag te leggen op iemands tijd. Zo ook bij Eric van ’t Zelfde. WhatsApp-bliepjes, de vaste telefoon, de mobiele telefoon, een collega-directielid dat aanklopt, een leerling die staat te wachten, de Volkskrant die belt: Eric van ’t Zelfde moet wel een van de meest gezochte mannen van Rotterdam-Zuid zijn.

Vanuit Charlois verwierf hij bekendheid tot ver buiten de stadsgrenzen van Rotterdam. Toen hij in 2009 aantrad als directeur bij scholengemeenschap Hugo de Groot trof hij een school aan met 295 leerlingen, onderaan bungelend in schoolprestaties. Maar 34 kinderen waren aangemeld voor het nieuwe schooljaar; dit jaar waren dat er 170 en inmiddels lopen er 620 kinderen rond op de Hugo de Groot.

De onderwijsinspectie die in 2009 nog zeer kritisch was (Van ‘t Zelfde: ‘Ik vond ze nog mild’) constateert nu dat het aantal leerlingen dat slaagt (100 procent) en het gemiddelde examencijfer (veel) hoger is dan gemiddeld.
Een ontzagwekkende prestatie op een school waar 98 procent van de leerlingen door de overheid ‘risico geïndiceerd’ is. Extra lesuren, docenten die tot het gaatje gaan, structureel overwerken en vakanties gebruiken om leerlingen klaar te stomen voor het examen, verklaren een deel van het succes. Maar het begon allemaal bij Eric van ’t Zelfde en de dag dat hij besloot om de school te gaan leiden.

Waarom ging je deze klus aan?
‘Mijn hart heeft altijd bij het openbaar onderwijs en bij dit soort wijken gelegen. Ik vind dat onderwijs in achterstandswijken per definitie excellent moet zijn. Als je uit Wassenaar komt en in 4-vwo zit, dan lukt het haast nog zonder leraar, maar deze kinderen komen met een onderwijsachterstand van twee jaar binnen; er speelt vaak veel achter de voordeur. Ze zijn afhankelijk van ons.

‘Deze leerlingen leggen een emotioneel beslag op je.’

‘Voordat ik besloot deze baan te nemen, ben ik een paar dagen achterin de klas gaan zitten. Niemand voelde zich hier veilig. Ik zag docenten die steeds iets anders moesten doen om maar niet voor de groep te staan of die gewoon te laat terugkwamen van koffiepauze. De bar slechte kwaliteit van de lessen viel ook op. Maar ook het gedrag van leerlingen was niet oké.

‘Het eerste dat ik aanpakte was dus de veiligheid. Dat was pittig. Niet iedereen kon mee in dit proces. Het eerste jaar zijn er 34 docenten vertrokken. Als docenten blijven hangen op zo’n ontzettend slechte school, dan ben je of enorm idealistisch of bar slecht en heb je er baat bij om te blijven zitten.’

Hoe nam je afscheid van die docenten?
‘Ik heb ze op gesprek gevraagd en gezegd: ik wil dat je vertrekt, maar ik wil niet dat er een arbeidsconflict ontstaat. Probeer in Nederland maar eens een docent te ontslaan. Dat is een moeizaam proces waarbij je zo twee, drie jaar verder bent, terwijl de docent ziek thuis zit en wel op je loonlijst staat. Dan gaat het hard met je begroting, dus veel directies gaan in zo’n geval toch door met zo’n slecht functionerende docent.
‘Met de meesten kon ik gewoon zaken doen. Vaak zaten ze kort voor hun pensioen en kwam het afscheid niet ongelegen. In het onderwijs moet je geen opa’s en oma’s voor de klas hebben.’

‘Je moet geen opa’s en oma’s voor de klas hebben.’

Jij pleit voor een pensionering na veertig dienstjaren.
‘Nu hebben we het met de pensioenen zo geregeld dat de krenten in de pap in de laatste drie jaar zitten. Je hebt dus veel docenten die helemaal op zijn, maar het geld nodig hebben en doorgaan. Dat systeem moet op de schop.

‘Docent zijn is geen roeping. Als je een roeping hebt, moet je maar non worden in Afrika. Docent zijn is een beroep. Dus als je natuurkunde geeft, dan moet je de hoogste papieren hebben die er zijn. Maar je moet ook het docentschap begrijpen. Ik heb een sollicitant gehad die een cv had om je vingers bij af te likken, maar als persoon was hij een enorme eikel. Dan ben je dus ongeschikt. Onze leerlingen komen vaak zwaar gehavend binnen. Die gaan een emotioneel beslag op je leggen en als je dat niet kan beantwoorden, dan ga je dat cognitieve nooit bij ze naar binnen krijgen.

‘Mijn docenten moeten IQ, EQ en accu hebben, want onderwijs is topsport. Als je ook maar een van die drie dingen niet op orde hebt, moet je het jezelf en de kinderen niet aandoen. Gewoon: niet doen.’

‘Mijn docenten moeten IQ, EQ en accu hebben, want onderwijs is topsport.’

Je vindt dat docenten het hoogste papiertje moeten hebben in hun vak. Is tweedegraads niet goed genoeg?
‘Tweedegraads is wel goed genoeg, maar in de bovenbouw heb je eerstegraders nodig. Waar ik niet op zit te wachten is de mbo-lichting onderwijsassistent die na het mbo doorstroomt naar de pabo of de lerarenopleiding, want die studenten hebben de basis niet. Ikzelf ben redelijk goed afgestudeerd in taal- en letterkunde aan de Universiteit Leiden, maar ik was wel een jongen die zijn eigen tempo nodig had. Dus heb ik de route lts-mavo-havo-lerarenopleiding-universiteit gevolgd. Dat betekent dat ik als stapelaar ronduit succesvol ben, maar het maakt mij nog geen gymnasiast. Als ik lesgeef boven vwo-4, ben ik toch boven mijn kunnen aan het werk. Mavo; niks aan het handje. Havo-4 vind ik de gaafste gasten die er zijn, havo-5 idem. Vwo-1 tot 4 lukt me goed, maar bij 5 en 6 zie je dat ik geen connectie meer heb.’

Hoe zit jouw docentenbestand nu in elkaar?
‘Ik heb 74 docenten, 52 procent eerstegraads, 48 procent tweedegraads. Van die eerstegraders is ongeveer 90 procent vanuit het tweedegraadsgebied door ons geschoold. De eerstegraders die universitair opgeleid zijn, zaten er al voor 2009.’

Je krijgt dus geen nieuwe aanwas universitair opgeleide docenten.
‘Er is nu 4.300 fte tekort aan vo-docenten in Nederland. Wij krijgen helemaal niemand meer binnen. Ik heb net negen nieuwe collega’s aangesteld vanwege onze groei, maar dat was een pijnlijk traject. Ik zocht twee fte Duits. Die zijn er gewoon niet. Ik heb het maar opgelost door de kaasschaaf over het rooster te halen. Dat neem ik dit land echt kwalijk. We zijn zo slecht met onderwijzers omgegaan dat niemand meer leraar wil zijn.

‘Havo-4 vind ik de gaafste gasten die er zijn.’

‘Mijn angst als ik dit soort zaken benoem, is dat mensen denken: Is het zo erg in het onderwijs? En dat ik dat dan ga merken in mijn aanmeldingen, terwijl al die andere scholen met precies dezelfde problemen dealen als wij. Ze zeggen het alleen niet.’

Jij vindt dat het inkomen van docenten flink omhoog moet gaan. Waarom denk je dat dat zal helpen?
‘Volgens mij heeft de dia van dat verhaal – dus: ze niet goed betalen en jarenlang op de nullijn houden, loonsverhoging betalen uit de eigen pensioenvergoeding -, ertoe geleid dat er niet genoeg mensen naar de opleiding gaan en hoogopgeleid voor de klas staan.

‘Docenten zouden een belastingvrije voet van 12.000 euro moeten hebben.’

‘Ik wil dat we erkennen dat het onderwijs een specialistisch vak is dat de creërende basis van de maatschappij legt. Dat moet je belonen. Daarom vind ik dat docenten naast hun salaris een belastingvrije voet moeten hebben van 12.000 euro. Dan gaan ze er per maand 1.000 euro aan koopkracht op vooruit en hoeft de overheid geen extra geld te investeren in salarissen.

‘Ik vind dus dat er een mega financieel gebaar moet worden gemaakt en dat docenten na veertig dienstjaren, met een serieuze ridderorde, met pensioen moeten kunnen. Maar dan mag er aan de eisenkant evenredig gevraagd worden. Dus: versoepeling van het ontslagrecht zodat je geen dag langer dan nodig is in dit beroep zit als je er ongeschikt voor bent. Die geste is nodig, want we hebben onszelf flink bevuild door al die gasten die het niet kunnen toch binnenboord te houden.’

In de zomer trok je in de Volkskrant aan de bel. Je moet structureel te veel van je docenten vragen. Hoe is dat met jezelf?
‘Ik dacht dat ik het aan kon, maar dat is niet zo. Ik moet echt gas terugnemen. Sinds 2009 werk ik rond de zeventig uur per week en ik moet bekennen dat het goed is geweest voor de school, maar ontzettend slecht voor mijn eigen lichaam. Een paar dagen voor het eind van het schooljaar belandde ik op de hartbewaking. Dan lig je daar met die stickers op je blote buik, en ik dacht: Dat heb je goed voor elkaar op je 43ste. Toen ben ik in de zomer wel even in retraite gegaan.

‘Ik belandde op de hartbewaking.’

Heb je ook een hoog ziekteverzuim onder je mensen?
‘Nee, ik heb één langdurig zieke.’

Hoe kan dat? Je personeel staat onder hoge druk.
‘Ik denk dat je dit werk vijf jaar kan volhouden. Het is bij uitstek geschikt voor jonge docenten en daarbij moet je als directie goed zijn voor je mensen. Verleden jaar hadden wij onze eerste vijfjarentermijn afgemaakt en dat hebben we groot gevierd. We hebben vier dagen lang met 70 man in een kasteel in de Ardennen gezeten. Ik heb een wijnboer het kasteel laten volgooien met champagne, het echte spul, en ik heb catering ingehuurd.

‘Maar het is ook gebeurd dat ik hier binnenkwam, zag hoe moe de docenten waren en gelijk heb besloten dat ze een lang weekend kregen. Ook als mensen privé moeilijk zitten, schieten we bij. Ons bedrijfsmotto is family first. We hebben weleens een timmerman naar een docent gestuurd, op onze kosten.’

‘Ons bedrijfsmotto is: family first.’

Hoe betaal je dat?
‘Dat bekostig ik uit mijn netwerk. (Van ’t Zelfde kreeg bijvoorbeeld 3 ton van softwarebedrijf AFAS, red.) Er gaat geen cent belastinggeld naartoe. Onze school ontvangt af en toe een gift waarmee we buitenlandreizen voor onze leerlingen betalen, maar ook dit soort extra dingen voor het personeel of individuele leerlingen. Zo hebben we een leerling met het gezin een week naar Texel gestuurd om bij te komen van een buitengewoon moeilijke tijd.’

Je ambities reiken verder dan de huidige Hugo de Groot. In het VPRO-programma Tegenlicht sprak je over je plan om een school te starten voor kinderen van twee tot achttien: de superschool. Hoe staat het daarmee?
‘Dat is in een vergevorderd stadium. We hebben geld, afkomstig van een grote sponsor die anoniem wil blijven. De tekeningen voor de nieuwbouw zijn klaar en het is de bedoeling dat we voor het einde van dit jaar dit pand verlaten. Dat gaat gesloopt worden en dan komt er een klassieke nieuwbouw voor in de plaats, met een park en een bibliotheek voor de wijk. Maar dit is een heel complex project. Op elk steentje en dossier heb je centen, draagvlak en toestemming nodig.’

Heb je ook de wetgever nodig? Je wilt bijvoorbeeld al vanaf groep zes selecteren op niveau: vmbo, havo of vwo.
‘We werken in stapjes. Een van de eerste stappen is dat vo-docenten ook in het basisonderwijs mogen lesgeven. Dat mocht eerst niet, nu wel. Ik geloof heilig in die ene zin die daar al zes jaar op mijn bord staat: Er is een oplossing. Nu vo-docenten basisschoolleerlingen mogen lesgeven, gaan we naar de volgende stap. Je mag binnen het primair onderwijs nog niet selecteren. Maar wij geven extra lessen, en in die uren gaan we de klas verdelen naar niveau.’

Wat weet je van peuters? Je hebt altijd in het voortgezet onderwijs gewerkt.
‘Ik weet van peuters dat ze veel moeten poepen, eten en slapen. Dat vind ik ontzettend goed van die peuters en dat moeten ze vooral blijven doen. Maar ik weet ook dat er veel peuters zijn bij wie aan deze primaire behoeftes al niet wordt voldaan. Kwetsbaar product hoor, een kind. Ik ben wel door critici verguisd die zeggen dat ik peuters in rijen wil laten marcheren, maar het gaat mij erom dat ze een schoon bedje hebben en een plek waar op hun voeding gelet wordt, waar gekeken wordt of ze geen blauwe plekken hebben. Het taalgebruik waarmee ze geconfronteerd worden, dat mag niet alleen Turks, Arabisch of Engels zijn, dat moet gewoon Nederlands zijn. Want de grenzen van je taal bepalen de grenzen van je wereld. Je ethiek wordt vormgeven tussen je geboorte en je vierde levensjaar. Daar moeten we echt vroeg bij zijn. Het heeft voor mij geen nut om pas aan burgerschapsvorming te beginnen in havo-4.

‘Bij veel peuters wordt aan de primaire behoeftes al niet voldaan.’

‘De ontwikkeling van deze nieuwe school gaat mij natuurlijk te traag. Er zijn gemeenten in Nederland waar ze al met dit plan aan de slag gaan, terwijl wij het hier hebben bedacht. Maar ik garandeer je: Als ik straks sta te biljarten in het bejaardenhuis, dan heb ik vanuit Charlois het onderwijs in Nederland veranderd. Echt waar.’

Tekst: Esmé van der Molen
Fotografie: Frank Hanswijk