Promovendus Aartje van Dijk, onderzoeker en docent Nederlands bij de lerarenopleiding, deed de afgelopen jaren vanuit een promotievoucher van de HR onderzoek naar ‘leren door schrijven’. Dat deed ze onder andere bij studenten van de lerarenopleiding biologie van deze hogeschool. Ze liet studenten voor het vak biologie & wetenschap in de les een tekst schrijven, feedback op elkaar geven en hun tekst herschrijven. Een controlegroep volgde dezelfde lessen bij dezelfde docent. Zij maakten geen schrijfopdracht, maar gaven een presentatie over de bestudeerde stof.

Nadat Van Dijk dit procedé binnen één cursus drie keer heeft herhaald (en later ook bij de lero wiskunde en in het voortgezet onderwijs), kan ze nu zeggen dat de groepen die een schrijfopdracht maken significant beter scoren op zowel een afsluitende multiplechoicetoets als op een toets met open vragen naar kennis en inzicht in de stof.

‘Het lijkt erop dat studenten door een schrijfopdracht in hun hoofd echt iets met de stof moeten doen’, zegt Van Dijk. Daardoor beklijft de stof volgens haar niet alleen beter, studenten snappen ook beter de relaties tussen de verschillende brokjes kennis die ze gevoerd krijgen. ‘Ik zie schrijvend leren daarom vooral als een middel voor het opdoen van inzicht’, zegt Van Dijk.

Feedback, dan herschrijven

Een belangrijke hypothese van Van Dijk is dat het uitmaakt wat precies de opdracht is die je studenten geeft. Van Dijk schreef een review over zo’n dertig vergelijkbare wetenschappelijke studies over leren door schrijven en daarin concludeert ze dat het helpt als studenten elkaar feedback geven en als je ze hun eigen tekst laat herschrijven op basis van die feedback.

In de schrijfopdrachten van Van Dijk staan de ‘denkrelaties’ centraal. Om te beginnen kregen de studenten een voorbeeldtekst waarin Van Dijk expliciet zo veel mogelijk denkrelaties had verwerkt. Denk daarbij aan een vergelijking of aan de relatie tussen oorzaak en gevolg of middel en doel. ‘Je spieren gebruik je om te bukken bij het veters strikken’, is een voorbeeld van laatstgenoemde denkrelatie. In de tekst legden de studenten de lesstof uit aan iets jongerejaars. Daarbij moesten ze zelf ook zo veel mogelijk denkrelaties leggen. Verder moesten de studenten vooraf een planning maken en gaven ze achteraf feedback op elkaar, specifiek op het gebruik van de denkrelaties in hun tekst.

Bij de hbo-studenten biologie leveren de schrijfopdrachten een duidelijke verbetering op in hun score op de afsluitende toetsen, ziet Van Dijk. De resultaten van haar experimenten bij andere opleidingen en onderwijsniveaus moet ze nog analyseren.

Onderzoeksgroepje

Van Dijk, die begin 2019 aan de UvA hoopt te promoveren, doet ook kwalitatief onderzoek naar de vraag wát er dan precies in het hoofd van studenten gebeurt tijdens het maken van schrijfopdrachten. Zo heeft ze sommige studenten hardop denkend laten schrijven, zodat ze hun gedachtespoor kan volgen. De opnames die Van Dijk van deze studenten heeft bestudeerd, leiden tot het idee dat vooral het herformuleren van zinnen leerwinst oplevert.

Van Dijk heeft bij haar onderzoek hulp gekregen van studenten biologie die eerder nog proefpersoon waren in de experimentele groep. ‘Deze studenten lopen stage in het voortgezet onderwijs. Nadat ze zelf aan mijn onderzoek hadden meegedaan, heb ik ze gevraagd of ze aan mijn vervolgonderzoek in het voortgezet onderwijs wilden meewerken, als docent van de experimentgroep. Daar zijn deze studenten vervolgens zelf weer op afgestudeerd. We vormden op een gegeven moment echt een klein onderzoeksgroepje.’

De bevindingen uit het onderzoek komen niet uit een laboratoriumstudie, maar rechtstreeks uit het onderwijs. Zo moesten de studenten in de schrijfopdrachten ‘gewoon’ de leerstof uitleggen die de docent normaal ook bij de cursus biologie & wetenschap gebruikt. De inzichten die Van Dijk heeft opgedaan zijn daarom toepasbaar in de praktijk. ‘Veel docenten vinden het lastig om studenten nieuwe inzichten bij te brengen’, zegt Van Dijk. ‘Schrijven kan daarom een goed middel zijn dat hiervoor nog niet vaak wordt gebruikt.’

Tekst: Olmo Linthorst
Illustratie: Evi Penders