‘Er hing een opstand in de lucht’, herinnert Felix Rottenberg zich. Het congres van de stichting Handicap & Studie dat hij in 2000 voorzat, maakte een verpletterende indruk op de voormalige PvdA-voorzitter: ‘Al die studenten, sommigen aan een rolstoel gekluisterd, die eindelijk hun verontwaardiging konden spuien over het totale gebrek aan medewerking van hun opleiding. Minister van Onderwijs Loek Hermans, met zijn uitgeschreven speech in de hand, stond volkomen met de mond vol tanden onder die lawine van schrijnende voorbeelden.’

Rottenberg werd gegrepen door de wilskracht en vasthoudendheid van studenten met een handicap die tijdens hun opleiding nog te veel obstakels moeten overwinnen. Hij is sindsdien de vaste voorzitter van het jaarlijkse congres van de stichting Handicap & Studie. Die werd in 1945 opgericht als het Nederlands Studenten Sanatorium, waar studenten met tuberculose ‘in een academisch milieu’ konden kuren om zo min mogelijk studievertraging op te lopen.

Het sanatorium werd lange tijd bekostigd uit de opbrengsten van Madurodam. Het miniatuurstadje in Scheveningen kon met dit oogmerk worden gebouwd dankzij een genereuze gift van het Antilliaanse echtpaar Maduro, ter nagedachtenis aan hun zoon George. Deze Leidse rechtenstudent en verzetsheld was in 1945 in concentratiekamp Dachau aan vlektyfus gestorven.

Als de tbc bedwongen wordt en bedden in het sanatorium leeg blijven, legt de stichting zich toe op individuele studieondersteuning. Vanaf 1957 kunnen alle lichamelijk gehandicapte studenten bij de stichting aankloppen. Dat zijn in het begin alleen rolstoelpatiënten en visueel en auditief gehandicapte studenten. Ze worden geholpen met hun studiekeuze en het verkrijgen van studiefinanciering, hulpapparatuur en huisvesting. Het toegankelijk maken van opleidingen beperkt zich in die tijd tot het wegnemen van obstakels voor studenten in een rolstoel en het beschikbaar stellen van studieboeken in braille en andere hulpmiddelen.

Psychische handicaps
Tot ver in de jaren tachtig wordt ervan uitgegaan dat psychische handicaps als dyslexie, dyscalculie en autisme studeren onmogelijk maken. Maar door de vasthoudendheid van enkele pioniers groeit het besef dat dergelijke handicaps niets met intelligentie te maken hebben en dat studeren heel goed mogelijk is, zolang er maar gezorgd wordt voor aangepaste faciliteiten. Van computers met speciale software tot meer tijd voor het afleggen van tentamens. Daarmee wordt de categorie ‘studenten met een functiebeperking’ echter zo groot dat individuele hulpverlening vanuit de stichting gelijkstaat aan dweilen met de kraan open.

Op dit moment telt Nederland zo’n 90.000 studenten met een functiebeperking. De grote meerderheid heeft handicaps als dyslexie, dyscalculie, autisme of concentratiestoornissen. Vanaf het begin van de jaren negentig is het beleid van Handicap & Studie er dan ook op gericht om universiteiten en hogescholen te adviseren hoe ze beter zorg kunnen dragen voor studenten met een functiebeperking.

Volgens René van Pelt, de huidige directeur van Handicap & Studie, was het lange tijd ‘moeizaam duwen en trekken’ om onderwijsinstellingen in beweging te krijgen. Zelfs een mijlpaal als de invoering van de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte (WGBH/CZ, 2003) had in het begin weinig effect. ‘Meestal moest een student eerst aan de bel trekken bij de Commissie Gelijke Behandeling en was angst voor negatieve publiciteit de belangrijkste drijfveer van de instelling om in actie te komen.’

De politiek liet het volgens Van Pelt jarenlang afweten. Felix Rottenberg kan dat beamen: ‘Alleen het CDA had in de loop der jaren steeds oog voor de problematiek, maar ook die partij moet telkens weer bij de les worden gehouden.’

accreditatiewet
Toch bleef het prikkelen en kritiseren niet onbeloond. In 2006 stelde het ministerie van Onderwijs extra geld beschikbaar voor hogescholen en universiteiten die hun gehandicaptenbeleid op papier wilden zetten. De helft van de instellingen maakte daar gebruik van en zette de problematiek daarmee hoger op de agenda.

Een opmerkelijke doorbraak volgde eind vorig jaar. Geïrriteerd over de trage vorderingen van het gehandicaptenbeleid liet een vrijwel unanieme Tweede Kamer in de accreditatiewet opnemen dat opleidingen vanaf 2011 kunnen worden afgekeurd als ze onvoldoende rekening houden met studenten die een functiebeperking hebben. Ook de Eerste Kamer lijkt akkoord te gaan. ‘Een grote stap voorwaarts en een welkom verjaarscadeau voor Handicap & Studie’, vindt directeur Van Pelt.

Karl Dittrich, voorzitter van accreditatieorganisatie NVAO, is minder enthousiast: ‘Ik zou dit zelf nooit bedacht hebben. Het is een politieke beslissing en daarmee een voldongen feit, maar ik vind het een wezensvreemde maatregel omdat die geen betrekking heeft op de kwaliteit van het onderwijs zelf.’ Hij kan zich niet voorstellen dat een topopleiding niet door de accreditatie komt vanwege onvoldoende toegankelijkheid voor studenten met een functiebeperking. ‘Pas bij gebleken onwil zouden we moeten overgaan tot het nemen van zwaardere maatregelen.’

Irritante horzel af
Handicap & Studie wacht de ontwikkelingen rustig af en hoopt intussen los te komen van haar hardnekkige ‘irritante horzel’-imago. René van Pelt: ‘Tot nu toe leverden we vooral kritiek, maar vanaf nu gaan we meer om samenwerking vragen. We willen met de universiteiten en hogescholen een kader van experts opleiden, waarbij we streven naar één expert per opleiding in plaats van één per instelling zoals nu het geval is.’

Hij is zich ervan bewust dat instellingen bang zijn voor te veel gehandicapte studenten als ze voorop lopen op het vlak van toegankelijkheid. Daarom pleit Handicap & Studie voor specialisatie. Zo zouden de drie technische universiteiten bijvoorbeeld kunnen afspreken dat Delft zich toelegt op studenten met dyslexie en dyscalculie, Eindhoven op autisme en Twente op studenten met RSI of psychische stoornissen. Ook grote opleidingen zouden zulke landelijke afspraken kunnen maken, zodat gehandicapte studenten altijd ergens terecht kunnen. In een klein land als Nederland hoeven de instellingen niet overal alle voorzieningen te bieden, is de achterliggende gedachte.
Het jaarcongres van de stichting – op 11 oktober in Madurodam en prima toegankelijk – zal geheel gewijd zijn aan het nieuwe beleidsplan en de nieuwe uitstraling. ‘In plaats van een instituut dat onderwijsinstellingen op hun donder geeft en huiswerk opdraagt, willen we een expertisecentrum zijn dat in staat is om onderwijsinstellingen te verleiden met aantrekkelijke uitdagingen.’

Congresvoorzitter voor het leven Felix Rottenberg is het van harte eens met die koerswijziging: ‘We moeten niet wachten op wat de politiek gaat doen, maar zelf goede voorbeelden stellen, want die krijgen navolging, zoals de praktijk steeds weer bewijst. Bovendien stelt de moderne technologie ons in staat om met minder kosten betere hulp te bieden.

HOP, Paul Öfner

Powerplatform op de HR
Studenten met een (functie)beperking kunnen zich op de Hogeschool Rotterdam aansluiten bij het Powerplatform, opgezet voor en door studenten met een beperking. Het platform brengt studenten met elkaar in contact en verstrekt informatie over specifieke studievoorzieningen. Ook is een aantal decanen gespecialiseerd in het begeleiden van studenten met een beperking. De aan het Powerplatform verbonden decaan Janna Verdonk heeft onlangs geïnventariseerd dat ± 850 HR-studenten een onderwijsovereenkomst hebben waarin aanpassingen en voorzieningen via een contract met de opleiding zijn vastgelegd. Het Powerplatform heeft een mailbestand van 700 studenten. ‘Niet alle studenten met een beperking hebben zich bij ons aangesloten’, stelt Verdonk. ‘Maar op basis van mijn inventarisatie bij de instituten schat ik dat de HR ongeveer 2000 studenten met een beperking telt.’ Sinds juli van dit jaar konden studenten in Studielink aangeven of ze informatie willen over studeren met een functiebeperking (inclusief dyslexie). In twee maanden tijd hebben bijna 600 nieuwe eerstejaars dat gedaan en van de herinschrijvers ook nog eens 900.
Meer informatie? www.powerplatform.nl