Jan van Hooff, ooit docent van de minstens even bekende Frans de Waal, kwam naar de Hogeschool Rotterdam omdat de lerarenopleiding biologie afscheid nam van opleidingscoördinator Wieneke Lutgerhorst. Vroeger studeerde Lutgerhorst, nu met pensioen, bij Van Hooff, die ook met pensioen is. Van Hooff kwam dan ook tot de conclusie dat dit een bijzondere constructie was: dat hij als professor in ruste nog eens het afscheidscollege mocht geven aan zijn eigen oud-student.

Leren bij dieren – daar ging zijn lezing over. En over het feit dat leren bij dieren niet veel verschilt van dat bij mensen. Over het onderzoek naar associatief leren van Pavlov, beloning en straf van Skinner en van daaruit naar meer sociale vormen van leren.

Van Hooff vertelde over het ontstaan van een nieuw vakgebied, de zoofarmacognosie, het onderzoeken van (natuurlijk) medicijngebruik bij dieren. Met als voorbeeld de Oegandese chimpansee met malaria. ‘Zieke apen eten planten met een medicinale werking, namelijk de bladeren van een mahonieboom’, vertelde Van Hooff, ‘maar het maagzuur breekt die werking af, dus eten ze rode aarde om de werking te bevorderen.’

De stof in de bladeren werkt alleen als er aarde bij gegeten wordt. Het is al een wonder dat apen tot die conclusie komen. Maar het levert voor dierwetenschappers nog meer interessante vragen op. Hoe leren chimpansees bijvoorbeeld aan elkaar dat mahoniebladeren en aarde een goed medicijn vormen tegen malaria?

Voor Van Hooff was dit een typisch voorbeeld van de vervagende grens tussen mens en mensaap. Wat is nu eigenlijk het verschil tussen die twee, vraagt hij zich regelmatig af. Vroeger zou men zeggen dat het zelfbewustzijn een mens tot een mens maakt, maar ook dat antwoord is ondergraven.

Spiegeltje, spiegeltje
Zo laat de beroemde spiegeltest van Gallup zien dat sommige mensapen zich ook bewust zijn van zichzelf. Zet een chimpansee met een rode stip op zijn hoofd voor de spiegel en na een tijdje zal hij proberen die stip van zijn hoofd te vegen. Hij weet dus dat hij zelf de chimp is die hij in de spiegel ziet. Daarmee staat de chimpansee in het rijtje van dierenintelligentsia als de olifant, de dolfijn en de ekster, die allemaal voor de spiegelproef slagen.

Officieel is Van Hooff met zijn 76 jaar al enige tijd hoogleraar in ruste, maar met zijn energieke presentatie wist hij tot het eind te boeien. Zo gaf hij de zaal nog een conclusie mee die veel stof tot nadenken geeft. Hij stelde dat het verschil tussen leren bij dieren en mensen vooral sociaal is. ‘Mensen hebben een sociale motivatie om met elkaar te delen.’ Hij zei het niet, maar zou hij misschien Twitter en andere social media bedoeld hebben?

Olmo Linthorst
Foto: Maarten.Schuth / Flickr