Volkskrant-Magazine, NRC Handelsblad, Paul de Leeuw… waar was Hester Scheurwater vorig jaar niet te zien? De kunstenares die al sinds 1996 zelfportretten maakt in films en video-installaties, die daarvoor ook erkenning kreeg in de kunstwereld (onder andere tentoongesteld in Brooklyn Museum New York), zorgde in 2010 voor een spannend digitaal kat-en-muisspel met Facebook. Wat begon als een fotoproject met een vriendin om foto’s uit te wisselen van schoenen, transformeerde in een experiment waarbij Scheurwater elke dag een zelfportret met de iPhone maakte en dat op Facebook zette: ‘My Daily Uploads’. Op deze foto’s draagt Scheurwater een panty zonder iets eronder. Reden voor Facebook en YouTube om haar – ook met nieuwe accounts – te boycotten vanwege de seksuele content.

‘My Daily Uploads begonnen als een project op Facebook, in mijn ogen een nieuwe openbare ruimte’, vertelt Scheurwater aan Profielen in haar atelier. ‘Ik vind het een fascinerend gegeven dat je niet meer één op één communiceert, maar met ál je vrienden. Je laat je foto’s op je prikbord zien, je vertelt wat je beweegt, waar je naartoe gaat en met wie je theedrinkt. Heel veel mensen hebben naast hun offline ‘gewone’ leven ook een tweede, digitale, leven en wat nog gekker is: we conformeren ons met z’n allen aan de regels van Facebook. Je mag geen geweld uploaden, je mag geen seksuele content uploaden en je mag niet vloeken. Daarbij is er een enorm grote sociale controle. Facebook is bijna een staat, maar dan zonder democratisch systeem.

Toen ik met die uploads startte, vond ik mijn foto’s eigenlijk een uitvergroting van het exhibitionisme en voyeurisme van Facebook zélf. Nu ik dat heb onderzocht, ben ik de fantasiebeelden verder aan het ontwikkelen. Gaandeweg worden de uploads een serieuzer fotodagboek, ik upload niet meer dagelijks maar wekelijks, en ik gebruik een goede camera in plaats van de iPhone. Het project vraagt nu om andere vormen van presentatie; in publicaties, tentoonstellingen of boekvorm.’

Misschien kies je nu ook andere platforms voor je werk , maar je blijft bij de pose ; het zelfportret van een vrouw in een panty.
‘Ja, de pose blijft me boeien. Als je kijkt naar de video’s die ik heb gemaakt, zie je dat ik altijd al bezig ben geweest met zelfportretten en videoperformance kunst. Deze foto’s passen daarin. Het is meer een fotoperformance dan fotografie.’

Wat heeft je werk met seks te maken?
‘Mijn werk refereert aan het ‘seksuele’ beeld van vrouwen zoals je dat overal in de media tegenkomt. Ik probeer met mijn zelfportretten, haast obsessief, om aan dit mediabeeld te voldoen. Het zijn fantasiebeelden die associaties oproepen met verlangen, verleiding en seks. Ik beeld mezelf af als lustobject maar dan zonder commerciële franje. De foto’s maak ik in mijn eigen huiskamer, slaapkamer, studio en badkamer, in de wetenschap dat ik de competitie met de commercie niet aan kan en dus nooit aan dat beeld kan voldoen. Ze ontstaan vanuit mijn eigen kracht en ideeën over seksuele vrijheid.’

Waarin verschilt jouw werk van porno?
‘Ik vind mijn werk totaal anders, al heb ik niks tegen porno. Ik vertaal mijn vrouwelijke verlangen en seksualiteit in zelfportretten. Pornografische beelden zijn gewoon opnames van seksscènes op tien centimeter afstand. Met mijn foto’s reageer ik op de fake-beelden die je in de media en in de porno-industrie tegenkomt. Ik geef daar een zelfbewust, en ja ook een schaamteloos antwoord op. Maar dat is wat anders dan pornografie. ‘Overigens vind ik seksualiteit helemaal geen vreemd onderwerp voor een kunstenaar. Door de eeuwen heen is seks een veelvoorkomend en naar mijn idee ook heel legitiem onderwerp geweest in de kunst. Al in de eerste beschavingen kom je beelden tegen van vrouwelijkheid en vruchtbaarheid. Ik vind dat je in de beeldende kunst alles moet kunnen onderzoeken. Ikzelf heb in ieder geval geen grenzen. Ik fotografeer en onderzoek álles.’

Toch werd je van Facebook geweerd omdat je werk pornografisch zou zijn.
‘Facebook werkt zo dat je alles kunt uploaden zolang niemand daarover klaagt. Overal op Facebook zie ik beelden en foto’s waarop mensen naakt zijn. Als niemand daar bezwaar tegen maakt, gebeurt er niks mee en kan het jaren blijven staan. Is er wel iemand die het meldt, dan moet Facebook reageren. Je krijgt dan een warning, je account wordt geblokkeerd of er worden foto’s verwijderd. In mijn geval heb ik geen idee wie mij heeft ‘aangegeven’. Het is in ieder geval niet iemand die zich vooraf tot mij heeft gericht.
‘Ik had heel veel foto’s op mijn Facebookaccount staan en het duurde even voordat ik erachter kwam dat ze twee foto’s hadden verwijderd: een foto met tepels en één waarop mijn blouse openvalt waardoor je net de contouren van een tepel ziet. Daarna kreeg ik het bericht dat alles wat daarop leek weg moest. En op een gegeven moment was mijn hele account van Facebook gehaald. Je kunt je dan tot niemand richten. Er is geen commissie waarbij je bezwaar kunt aantekenen. Ik heb nog wel een mail gestuurd, maar ik kreeg na weken een geautomatiseerd antwoord terug. Eigenlijk is het een heel eng systeem. Ik heb nu zelf een site en een Facebookaccount waarop je doorgelinkt wordt naar mijn site.’

De controverse die Facebook rondom jouw werk heeft gecreëerd, is ook in je voordeel gebleken.
‘Ja, ik heb veel media-aandacht gekregen en mijn werk de afgelopen tijd kunnen tentoonstellen. Maar eigenlijk ben ik verbaasd dat mijn foto’s zoveel aandacht krijgen. Zet MTV eens aan, er wordt porno gezongen in de clips, er wordt porno ‘gedaan’ in die clips. Kijk naar de reclames van het lingeriemerk Sapph of naar die van Suitsupply. Waarom dan al die commotie over mijn foto’s waarop nauwelijks iets te zien is? Is het omdat ik een vrouw ben? Omdat het zelfportretten zijn? Omdat het niet commercieel is? Seksualiteit lijkt nog steeds het domein van de man te zijn. Blijkbaar vinden we het not done als een vrouw zich dit onderwerp toe-eigent, tenzij ze zich als slachtoffer opstelt. Dan is het wel oké.’

Wat vind je de domste vraag die je over je werk krijgt?
‘Wat mijn man en kinderen of mijn ouders ervan vinden. De stomste opmerking die ik hoorde, was dat mijn werk niet door de beugel kan omdat ik moeder ben. Alsof je eigen leven ophoudt op het moment dat je kinderen krijgt. Alsof je drive, dat wat je wilt doen opeens verdwijnt omdat je een gezinsleven hebt. Ik kan je vertellen: bij mij is dat niet zo. Bovendien zou deze vraag nooit aan een man gesteld worden.’

Is nu jouw conclusie dat ondanks alle uitingen van seks om ons heen er in feite ook veel bekrompenheid is?
‘Ik denk dat er een over the top geperfectioneerd en geseksualiseerd beeld bestaat van de vrouw. Ook in de media. Ikzelf kan daar wel tegen, maar vooral voor pubermeisjes lijkt me dat lastig. Ik heb laatst een clipje over schaamlipcorrecties op mijn Facebook gezet. In de pornografie worden schaamlippen weggepoetst, ze bestaan niet. Een normale schaamlip wordt als vulgair gezien. In Amerika en Australië zijn er meisjes van vijftien, zestien jaar die een chirurgische ingreep ondergaan om aan dat beeld te voldoen. Kijk eens naar de verontwaardiging over vrouwenbesnijdenis, en kijk dan nog een keer naar de schaamlipcorrecties die westerse meisjes ondergaan.’

Nu ben je toch iemand met een boodschap, terwijl ik steeds heb begrepen dat dat niet je bedoeling is.
‘Dat jonge meisjes zich gaan conformeren aan een fake-beeld van de vrouwelijke seksualiteit, vind ik erg. En ik niet alleen. Ook veel mannen hebben verontwaardigd op het clipje op mijn Facebook gereageerd. Waarom maken mensen zich druk om míjn werk, terwijl er artsen rondlopen die normale schaamlippen van jonge meisjes ‘bijwerken’? Dat vind ik nou abnormaal.’

Kunstenares Hester Scheurwater
Wie: Hester Scheurwater (1971)
Opgeleid: KABK Den Haag, bij experimenteel filmer Frans Zwartjes
Wat: Films, video-installaties, fotografie en wildbeamen (film en video projecteren op gebouwen)
Op stapel: artist’s book Shooting back, uitgegeven door Walter Keller www.hesterscheurwater.com