Op 10 juli 2010 barstte het bommetje in de Volkskrant: ‘Studenten kregen met truc diploma’. De media zaten er direct bovenop. In 2011 werd diplomafraude van bommetje een bom en daarbovenop kwam het nieuws dat de top van Hogeschool Inholland zich tussen 2006 en 2010 ten onrechte 360 duizend euro toe had geëigend. Termen als wanbestuur, leerfabrieken, contacturen, onderwijsinspectie en accreditaties kwamen als een lawine over het Nederlandse hoger beroepsonderwijs heen. Den Haag zag het allemaal gebeuren en voegde er nog een nieuw onderwerp aan toe: de langstudeerboete.

Wroeten
Waar staan we nu, aan het begin van een nieuw studiejaar? Zijn alle problemen boven tafel? Is het al tijd om vooruit te kijken? Dat laatste is, als het aan hoofdrolspeler Zijlstra ligt, geen enkel probleem. Halbe ‘The Machine’ Zijlstra, de ogenschijnlijk zo onverstoorbare staatssecretaris van Onderwijs, doet niets liever. Oppositiepartijen willen wél terugkijken. Ze willen graag een parlementaire enquête of een onderzoekscommissie op het hbo zetten, maar dat vindt Zijlstra niet zinvol. ‘Als je eenmaal begint te wroeten, is er altijd reden om te blijven wroeten’, aldus Zijlstra in de Tweede Kamer. Zijlstra wil ‘schoon schip maken’ in het hbo. Het kan niet zo zijn dat er twijfel bestaat over de kwaliteit van het hoger beroepsonderwijs of over de diploma’s, zei hij. ‘Dat is de bijl aan de wortel van ons onderwijssysteem.’ Daarom worden de controles op het onderwijs verscherpt. Het huidige toezicht heeft niet goed genoeg gewerkt, vindt hij. ‘Krachtig ingrijpen is dus nodig.’ Plus: ‘Het hbo kan blijkbaar niet met haar autonomie omgaan.’ En: ‘Het niveau moet omhoog.’ Aldus Zijlstra.

Ingrepen
Zijlstra wil de autonomie van hogescholen inperken door strenger toezicht (van de onderwijsinspectie en bij accreditaties), door examencommissies onafhankelijker te maken en door de invoering van landelijke examens.
Aan de andere kant wil hij hogescholen prikkelen het niveau te verhogen door ze ruimere selectiemogelijkheden te geven en door een ander bekostigingssysteem in te voeren. Daarnaast verwacht Zijlstra dat het niveau omhoog gaat als alle hbo-docenten een masterdiploma hebben.

De studenten blijven ondertussen ook niet gespaard: de langstudeerboete van drieduizend euro is een duidelijke financiële waarschuwing. Niet te veel lummelen! In theorie kunnen al deze maatregelen veel teweegbrengen, maar hoe het in de praktijk uitpakt hangt af van de precieze timing en invulling. Daarover zou Zijlstra meer duidelijk maken in zijn strategische agenda, maar omdat die vertraagd is tot nadat deze Profielen naar de drukker is, kunnen we die niet meer in deze editie behandelen.

Beroepspraktijk
Het beeld heeft postgevat dat het hoger beroepsonderwijs nergens meer toe (op)leidt. Maar klopt dat wel? Uiteindelijk is er maar één groep die met recht van spreken kan zeggen of het hbo gekwalificeerde mensen aflevert: de beroepspraktijk. Gelukkig mag die beroepspraktijk zich ook met het hbo bemoeien, bijvoorbeeld in de commissies die de eisen vaststellen waar studenten aan het eind van hun opleiding aan moeten voldoen, de eindtermen. Als de beroepspraktijk ook vindt dat het niveau te laag is, dan moet het die eisen gewoon aanscherpen.
Als Zijlstra er tegelijkertijd voor zorgt dat de accreditatieorganisaties en de onderwijsinspectie erop toezien dat studenten de eindtermen ook daadwerkelijk halen, dan is dat probleem alvast opgelost.

Probleem op gelost?
Was het maar zo eenvoudig. Net als je denkt dat je het allemaal op een rijtje hebt, blijkt kwaliteit niet de enige prioriteit te zijn. Soms gaat het namelijk gewoon om de aantallen. We hebben meer technisch geschoold personeel nodig, de zorg schreeuwt om mensen en het onderwijs dreigt ‘leeg te vergrijzen’. Deze sectoren hebben een dubbel probleem en zijn het beste voorbeeld van het dilemma waarmee de overheid en het hoger onderwijs moeten omgaan. Het hbo moet zowel laagdrempelig zijn als selectief. Het moet kwaliteit én kwantiteit leveren. Keiharde selectie aan de poort is misschien (!) een manier om de kwaliteit te verhogen, maar je krijgt er beslist niet meer verpleegkundigen van.

Zijlstra wil inderdaad meer selectie, maar dan toch vooral in de zachte variant. Meer startgesprekken voeren bijvoorbeeld. Of selectie in de vorm van voorlichting. Zou het een idee zijn om maatregelen af te stemmen op het soort opleiding? Bijvoorbeeld meer dwingende selectie aan de poort bij alle opleidingen die niet gelieerd zijn aan een noodlijdende beroepsgroep? Dan houd je de zorg, het onderwijs en de techniek laagdrempelig. Misschien kun je daar dan weer de kwaliteit verhogen met centrale examens, docenten met masterdiploma’s en scherper toezicht. Die centrale examens worden toch al zo’n bureaucratische operatie. Als ze moeten, dan toch het liefst op de plekken waar de kwaliteit het meest telt.

Geld voor kwaliteit
Gaat het over het hbo, dan gaat het ook over de ‘wildgroei aan opleidingen’, zoals Zijlstra begin dit jaar in NRC Handelsblad zei. ‘Neem mijn eigen opleiding, commerciële economie. Die is uiteengevallen in zestien deelstudies.’ (Zijlstra studeerde voordat hij naar de universiteit ging aan de Hanzehogeschool in Groningen.) Dat krijg je ook, geeft Zijlstra toe, als je hogescholen geld laat verdienen met de hoeveelheid studenten die ze hebben en de hoeveelheid diploma’s die ze afgeven. Zijlstra wil daarom de bekostiging voor hogescholen meer baseren op kwaliteit. Dat gaat moeilijk worden, zegt hij er direct bij, maar hij wil het toch proberen.

Antwoorden
De komende maanden gaat Profielen al deze verschillende thema’s onder de loep nemen. Hoe wordt het hbo straks betaald? Gaat het niveau omhoog als iedere docent een master haalt? En is dat voor elke docent even belangrijk? Welke master doet er bijvoorbeeld toe voor docenten fysiotherapie? Hoe moet de overheid centrale examens organiseren voor zoveel verschillende opleidingen? Komt er een ‘centraal schriftelijk eindexamen’? En zo niet, hoe voorkom je dan dat studenten van verschillende instellingen vragen aan elkaar doorspelen? Of worden er misschien duizenden examenvragen gemaakt? En door wie dan? En krijg je door selectie aan de poort betere studenten binnen? Er is werk aan de winkel in het hbo, zoveel is zeker. Maar over het hoe, wat en wanneer, daarover is het laatste woord nog lang niet gesproken.

Olmo Linthorst

Volgend nummer het onderwerp examinering. Kunnen we de kwaliteit van het hbo-onderwijs verhogen met landelijke examens? Discussieer mee. Reageer hier, op onze Facebookpagina of mail naar: profielen@hr.nl