‘Mijn leven zou een stuk makkelijker worden als ik één miljard euro extra kon besteden ’, zegt VVD-staatssecretaris Halbe Zijlstra van OCW. ‘En het leven van onderwijsbestuurders ook.’ Vorige maand zag hij een kleine 15.000 studenten op het Malieveld tegen hem betogen. En eerder die dag ruim een derde van de Nederlandse hoogleraren. Allemaal vanwege de bezuinigingen op hoger onderwijs en onderzoek. Die bezuinigingen zijn volgens Zijlstra hard nodig om de staatsschuld te verkleinen. Maar ze bieden volgens hem ook kansen. ‘Zouden we fundamenteel nieuwe keuzes durven te maken als we daar niet financieel toe gedwongen werden? Je kunt ook te veel geld hebben en problemen wegfinancieren.’

Wat kunnen uw tegenstanders nog doen om u op andere gedachten te brengen?
‘Goede inhoudelijke argumenten geven waarom het niet kan wat ik doe. Die heb ik nog niet gehoord. En alternatieven bieden – dat wil ook weleens helpen.’

De universiteiten zeggen dat ze minstens vijfduizend mensen moeten ontslaan door uw bezuinigingen.
‘Ja, en collegevoorzitter Roelof de Wijkerslooth van de Radboud Universiteit zegt dat hij het niveau van het onderwijs moet laten zakken. Dat vind ik vrij armoedig. En dat is nergens voor nodig. De instellingen hebben meer keuzes.’

Hoe kunnen de instellingen nog meer bezuinigen?
‘Ze kunnen ook een managementlaag schrappen. En als ze daarna nog steeds op een min uitkomen, hebben ze ook nog hun reserves. Maar om meteen te roepen dat je je personeel eruit gooit… volgens mij zouden instellingen zelfs meer geld kwijt zijn aan zo’n massaontslag dan aan de bezuiniging die ik opleg. Men moet ook verder kijken dan 2012. Er is alleen de eerste twee jaar een dip in de financiering. Vanaf 2014 komt het budget voor de instellingen dankzij investeringen weer vrijwel op hetzelfde niveau uit. Na 2015 gaat het zelfs weer omhoog. Maar dat is wel afhankelijk van de studentenramingen.’

Hoe kwam het kabinet eigenlijk bij de bezuiniging van jaarlijks 370 miljoen op het hoger onderwijs? Waarom niet het dubbele of de helft?
‘Voor de duidelijkheid: op het totale onderwijs, inclusief basisscholen, voortgezet onderwijs en mbo, wordt niet of nauwelijks bezuinigd. We verschuiven het geld wel. In het hoger onderwijs wilden we het geld voor de langstudeerders uit de bekostiging halen om het te investeren in de kwaliteit van het hele onderwijs, dus ook in andere sectoren. ‘Wat betreft die 370 miljoen: de prijs per student is gemiddeld zesduizend euro. Het huidige aantal langstudeerders maal zesduizend euro is ongeveer 370 miljoen. Daarvan betalen trage studenten de helft. De andere helft van het bedrag krijgen we uit een algemene bezuiniging bij de hogescholen en universiteiten. Het geld gaat voor een deel eerst naar andere onderwijssectoren en komt vanaf 2015 vrijwel helemaal terug in het hoger onderwijs. Hierdoor gaat in feite het budget voor de rest van de studenten omhoog.’

Studenten moeten een verhoogd collegegeld betalen bij studievertraging, maar ze mogen niet weten bij welke masteropleidingen snel wordt gestudeerd en bij welke niet. Waarom is die informatie nog niet beschikbaar?
‘Omdat de harde knip tussen bachelor- en masteropleiding nog niet overal is ingevoerd. Daardoor kun je de statistieken niet allemaal met elkaar vergelijken. Het kan eruitzien alsof masterstudenten hier heel snel studeren en daar heel langzaam, maar dat heeft vooral te maken met de harde knip die de een wel en de ander niet heeft.’

Wat zal er gebeuren met de stimuleringsmaatregelen voor allochtone studenten of vrouwelijke hoogleraren?
‘Daar zijn we nog niet uit. Ik ben nooit een groot voorstander van doelgroepenbeleid geweest. De overheid kan niet voor elke uitzondering het probleem oplossen. Zulk beleid is volgens mij deels de oorzaak van de teleurstelling in de politiek: je schept daarmee het beeld dat je voor elke groep alle problemen kunt wegnemen. En dat kunnen we niet. Wij willen graag zo min mogelijk uitzonderingen op de regels. ‘Die lijn zullen we ook volgen als we de studiefinanciering gaan moderniseren. Dan gaan we die meteen vereenvoudigen. Het aantal uitzonderingen zullen we terugdringen. Voor gehandicapte studenten blijven we een uitzondering maken; die krijgen ook in de langstudeerdersregeling een extra jaar. Er zullen ook aanvullende beurzen blijven, voor studenten met minder draagkrachtige ouders. Maar verder wil ik er niet op vooruitlopen.’

U heeft zelf aan de Hanzehogeschool en de Rijksuniversiteit Groningen gestudeerd. Wilde u toen al iets veranderen?
‘In het hbo had ik 32 contacturen en maar zes tot acht aan de universiteit. Dat vond ik wat uit balans. Verder hield ik me niet zo bezig met het stelsel van hoger onderwijs. Ik heb overigens zes jaar en vier maanden over mijn studies gedaan en zou dus extra collegegeld hebben moeten betalen. Maar ik denk dat ik dan gewoon eerder was afgestudeerd.’

HOP, Bas Belleman en Hein Cuppen/eindredactie Profielen