Twijfelachtige afstudeerroutes, zesjescultuur, studenten die in opstand komen… Soms stormt het in het hoger onderwijs en dan stelt vroeg of laat iemand deze vraag: waar was de Onderwijsinspectie? Had die het niet kunnen voorkomen? Nee, zegt inspecteur-generaal Roeters, dat kon de inspectie niet. ‘Iedereen smeekt altijd om minder regels en minder bureaucratie, maar bij zo’n incident als Inholland hoor je ineens dat er meer toezicht zou moeten zijn.’

Het toezicht op het hoger onderwijs zit anders in elkaar dan dat op andere onderwijssectoren. ‘We hebben te maken met volwassen onderwijsinstellingen en verwachten dat ze zelf hun checks and balances organiseren. Hun medezeggenschapsraden en opleidingscommissies moeten goed functioneren, net als hun raad van toezicht. Het vergt nogal wat van bestuurders, maar ze moeten hun eigen tegenspraak regelen.’

Brandweer
Zolang het goed gaat, blijft de inspectie op afstand. ‘Wij hebben nu eenmaal een brandweerfunctie. Als we alarmerende signalen krijgen, rukken we uit. En ja, dat gebeurt weleens. Denk maar aan het cadeaupunten-onderzoek in 2007 of de sluiting van de European University for Professional Education, de particuliere hogeschool in Den Haag.’

De inspectie neemt alle signalen serieus, benadrukt Roeters. ‘We waren allang bezig met een onderzoek naar de verkorte studietrajecten toen het nieuws over Inholland losbarstte. Er waren namelijk al eerder aanwijzingen over trajecten waarbij je vraagtekens kunt zetten.’

Maar het kenmerk van de inspectie is dat zij het hoofd koel houdt en niet te snel conclusies trekt, vindt Roeters. ‘Neem de verkorte afstudeertrajecten voor langstudeerders. Die kunnen ook wijzen op verantwoordelijkheidsgevoel bij de opleidingen. Kennelijk willen ze eraan bijdragen dat die studenten alsnog hun diploma halen, en dat is heel goed. Maar als zo’n afstudeertraject verkort wordt, moet het niveau natuurlijk wel gehandhaafd blijven. Daar kijken we nu naar, en niet alleen bij Inholland. Er zijn 34 instellingen waar we nu mee praten. Die zijn natuurlijk niet allemaal fout.’

Wat is dan de kern van het probleem? Waardoor steken zulke incidenten vooral in het hbo telkens weer de kop op? Roeters weet het niet en denkt dat er misschien ook helemaal geen ‘kern’ is. ‘Neem de grootschaligheid van opleidingen die vaak wordt genoemd. In de Keuzegids hbo zie je dat kleine hogescholen beter scoren, maar ligt dat inderdaad aan hun kleinschaligheid? De grootste universiteit van Nederland is de Universiteit Utrecht en dat is niet de slechtste. In het middelbaar onderwijs lijkt het eerder omgekeerd te zijn: zwakke scholen zijn vaak kleiner dan sterke scholen. De grootschaligheid in het hbo hoeft dus niet het probleem te zijn, het gaat erom hoe je die organiseert.’

Rol NVAO
Wat is eigenlijk de rol van accreditatieorganisatie NVAO bij de incidenten in het hbo? Had die strenger moeten controleren en de gewraakte opleidingen geen goedkeuring moeten geven? Volgens Roeters is accreditatie toch iets anders dan toezicht. ‘De NVAO velt eens in de zes jaar een oordeel. Zij maakt een foto, geen film. Na die foto geldt in feite de afspraak: we gaan nu zes jaar lang geen toezicht houden en we komen alleen tussendoor kijken als er iets misgaat.’

De kritiek dat de NVAO niet streng genoeg is en bijna nooit een opleiding afkeurt, vindt Roeters niet terecht. ‘Dit accreditatiesysteem heeft een zuiverende werking gehad toen het werd ingevoerd, ook al zijn er maar weinig opleidingen afgekeurd. Zwakke opleidingen durfden helemaal geen accreditatie aan te vragen en zijn vanzelf verdwenen. Het is ook wel begrijpelijk dat de NVAO een zekere druk voelt. De gevolgen van een afkeuring zijn enorm; een negatief oordeel stel je dus het liefst zo lang mogelijk uit.’

Tussendoor keuren
De vraag is nu hoe het toezicht van de Onderwijsinspectie en de NVAO eraan kan bijdragen dat opleidingen op een hoger niveau komen en de kans op incidenten verkleind wordt. Misschien zou er toch iets vaker een ‘film’ van een opleiding gemaakt moeten worden’, oppert Roeters.

Sinds 1 januari zijn de mogelijkheden daarvoor uitgebreid. De NVAO krijgt de bevoegdheid om opleidingen tussendoor extra te keuren, als zij daar aanleiding toe ziet. En de Onderwijsinspectie, die op haar beurt toezicht houdt op het accreditatiestelsel? ‘Wellicht gaan we wat vaker de diepte in om te kijken hoe de NVAO tot haar oordeel is gekomen. Dan gaan we zelf de kwaliteit beoordelen, in plaats van de procedures die de NVAO hanteert. In elk geval gaan we om tafel met de NVAO om onze rollen goed op elkaar af te stemmen.’

HOP, Hein Cuppen en Bas Belleman/Profielen