Door Peter Maurits

Het Generation R-project is zeer omvangrijk. Vierentwintig onderzoekers zijn er al op gepromoveerd en dertig zijn nu bezig met hun proefschrift. Wat onderzoeken jullie precies?
'Het zal je verbazen, maar er was eigenlijk vrij weinig bekend over wat precies schadelijk is voor de ontwikkeling van het kind, en vooral, waarom. Met Generation R vullen we dat kennisgat door tienduizend Rotterdammertjes vanaf het eerste trimester van de zwangerschap tot aan hun achttiende te volgen. Ook hun moeders worden in die periode onderzocht. Om een idee te geven van de omvang, dat zijn in totaal 25.000 echo's, 19.000 buisjes bloed, 80.000 milliliter urine en 160.000 vragenlijsten. Heel veel informatie dus. Daarmee kunnen we uitspraken doen over groeistoornissen tijdens de zwangerschap, infectieziekten, maar bijvoorbeeld ook over de oorzaak van gedragsproblemen. Een dergelijk onderzoek is uniek in de wereld.'

Leverde het, tot nu toe, ook unieke resultaten op?
'Het onderzoek loopt ongeveer negen jaar en de jongste deelnemertjes zijn nu rond de vijf jaar oud. Daarmee is de eerste fase van het onderzoek grotendeels afgerond, wat betekent dat we voornamelijk veel informatie hebben over wat schadelijk is voor het kind tijdens de zwangerschap. Eén van de belangrijkste bevindingen is dat de foetus in het eerste trimester veel kwetsbaarder is dan aanvankelijk werd gedacht.'

Waarom is het zo belangrijk?
'In het prille begin is de moeder zich nog niet bewust van de zwangerschap. Toch kan, anders dan eerder gedacht, de leefstijl van de moeder het kind in die periode al ernstig schaden. Het drinken van alcohol, maar vooral het roken van sigaretten is erg slecht. Nu zul je zeggen “roken slecht voor het kind”, dat is toch geen nieuws. Klopt, maar uit onze resultaten blijkt hoe schadelijk roken tijdens de zwangerschap werkelijk is, en hoe vroeg in de zwangerschap het al slecht is.'

Waarom is roken zo slecht voor het ongeboren kind?
'Je moet je voorstellen dat de groeifase die een kind doormaakt in de baarmoeder zich zeer snel voltrekt. De foetus gaat in negen maanden van twee cellen naar drieënhalve kilo. Op geen enkel later moment groeit een mens zo hard. In deze periode ontwikkelen alle organen zich, net als de bloedvaten en de hersenen. Wat roken doet, is die groei vertragen. Het lichaam kan zich daardoor minder goed ontwikkelen en is kwetsbaarder, met als gevolg een lager geboortegewicht. Als we dit vertellen aan vrouwen die tijdens de zwangerschap blijven roken, ongeveer vijfentwintig procent van de rokers, krijgen we vaak de reactie “dat is toch juist fijn en lief, een kleine baby”. Maar nee, een groeiachterstand is ontzettend slecht voor het kind.'

Kan een baby die groeiachterstand niet inhalen na de geboorte?
'We zien dat de baby's die kleiner ter wereld komen ook kleiner blijven. Als er toch een groeispurt plaatsvindt dan zie je dat meer in de breedte. Ook dat is een belangrijke vinding uit ons onderzoek: kinderen van rokende ouders hebben veel meer kans om obees te worden dan kinderen van niet-rokende ouders. Bij hen blijft de botontwikkeling achter en ook vergroot de kans op vaatziekten als de moeder rookt tijdens de zwangerschap. Bloedvaten zijn normaalgesproken elastisch, maar door het roken, ook aan het begin van de zwangerschap, verliezen ze die elasticiteit en kan het kind een hoge bloeddruk krijgen. Het is daarom van groot belang dat de toekomstige moeder al gezonder gaat leven op het moment dat de beslissing wordt genomen om kinderen te krijgen.'

Dat zou betekenen dat al vóór de zwangerschap advies gegeven moet worden. Is het niet ingewikkeld vrouwen dan te bereiken?
'Het gezondheidsgedrag van mensen veranderen is sowieso extreem moeilijk, helemaal als we niet precies weten wie we moeten bereiken. Daarom hebben het Erasmus MC en de GGD-Rotterdam, onder andere naar aanleiding van ons onderzoek, het programma 'Klaar voor een kind' opgezet. Doel daarvan is om vóór de zwangerschap met vrouwen in contact te komen, en uit te leggen dat de leefstijl van de moeder heel schadelijk voor het kind kan zijn. Ook vertellen we dat het eigenlijk heel gemakkelijk is om het kind een beter, gezonder leven te geven.'

Zien jullie ook verschillen tussen etnische groepen?
'Absoluut. De grootte van het kind verschilt bijvoorbeeld per etniciteit. Dat betekent dat er aparte groeicurven nodig zijn, zodat we op de echo kunnen bepalen hoe oud de foetus is. Toen wij begonnen met het onderzoek bestonden die aparte groeicurven niet. Er werd gewerkt met gegevens die in de jaren vijftig uit een Engels onderzoek kwamen en die niet echt geschikt zijn voor de verschillende groepen in Nederland. Inmiddels wordt er met de nieuwe groeicurven gewerkt in het Erasmus MC. Het is zo belangrijk dat we weten hoe groot kinderen van verschillende etniciteiten gemiddeld zijn, omdat je op die manier kunt bepalen of het kind een groeiafwijking heeft. Het was daarom een van de eerste zaken die Generation R onderzocht. Een ander verschil tussen etniciteiten is de voeding en leefwijze. Turkse vrouwen roken bijvoorbeeld meer tijdens de zwangerschap, mediterrane vrouwen eten gezonder en bij Kaapverdiaanse vrouwen komen tienerzwangerschappen vaker voor.'

Zijn er in de ene etnische groep meer afwijkingen dan in de andere?
'In sommige gevallen wel. Wat vooral opvalt, is de hoge babysterfte bij Antilliaanse vrouwen. Die is vijftig procent hoger dan bij autochtone Nederlandse vrouwen. Voor een deel weten we nu waar dat aan ligt. Er wordt bijvoorbeeld meer gerookt in die groep, meer gedronken en er worden minder foliumzuursupplementen gebruikt tijdens de zwangerschap. De kinderen zijn daardoor relatief vaak licht bij de geboorte. Zoals ik al aangaf, is dat erg schadelijk voor het kind. Ook zijn deze vrouwen veel vaker alleenstaand. Dat heeft weer effect op hoe een kind zich later gedraagt omdat het niet, zoals we dat noemen, “veilig gehecht” is. De kans dat een onveilig gehecht kind later gedragsproblemen krijgt, is veel groter.'

U zegt dat u de verschillen tussen de bevolkingsgroepen deels kunt verklaren. Deels dus niet?
'Nog niet, maar ons doel met Generation R is om daar in de toekomst achter te komen.'

Is het mogelijk de verschillende bevolkingsgroepen te bereiken en te laten participeren?
'Voor de verschillende groepen is de aanpak anders. In eerste instantie lieten we Generation Rmedewerkers met een specifieke culturele achtergrond met de mensen van hun ´eigen´ groep spreken. Vooral vrouwen natuurlijk. Op die manier is het gemakkelijker een vertrouwensband te scheppen. Ook nu de vrouwen al meedoen aan het onderzoek is die communicatie belangrijk. Niet-Nederlandse vrouwen benaderen we bijvoorbeeld vaker om ze betrokken te houden bij het onderzoek. Uiteraard zijn alle folders in meerdere talen aanwezig.'

U heeft een enorme hoeveelheid resultaten gebaseerd op de stad Rotterdam, een vrij unieke stad als we kijken naar bevolkingssamenstelling, economie, havengebieden en industrie. Zijn de resultaten van dit onderzoek ook relevant voor kinderen buiten Rotterdam?
'De groep als geheel is inderdaad specifiek voor deze stad, maar het is juist vanwege die spannende populatie dat we ervoor hebben gekozen de stad Rotterdam als laboratorium te gebruiken. Neem de diversiteit aan etnische groepen. Alle etniciteiten die je in Nederland vindt, zie je ook in Rotterdam, en zijn dus in ons onderzoek vertegenwoordigd. En ondanks dat iedere etnische groep maar een klein deel van ons onderzoek uitmaakt, zijn de verschillende subgroepen binnen Generation R groter dan in welk ander onderzoek in Nederland naar die groep. De uitkomsten zijn daarom van betekenis voor elk kind in Nederland.'

Hoe zit het met de milieuvervuiling in deze regio?
'In Rotterdam is relatief veel luchtvervuiling. Door ons onderzoek weten we dat het risico op zwangerschapscomplicaties daardoor hoger wordt. Die conclusie hadden we nooit kunnen trekken als we een groep kinderen uit het schonere Groene Hart hadden genomen.'

U geeft aan dat de lucht in Rotterdam slecht is voor zwangere vrouwen. Moeten zij direct verhuizen?
(Glimlacht) 'Nee, ik zou niemand adviseren om te verhuizen omdat het risico voor individuele kinderen maar klein is. We zullen wel onder de aandacht van de overheid brengen dat het relatief schadelijk is.'

WIE: Vincent Jaddoe

WAT: Jaddoe is aan het Erasmus MC verbonden als kinderarts en epidemioloog. Daarnaast is hij directeur van Generation R van Erasmus MC, het project dat tienduizend Rotterdamse kinderen vanaf de foetale fase tot hun achttiende volgt.

BIJZONDER: Naast steun van de gemeente Rotterdam en miljoenensteun van de nationale overheid voor het project, kreeg hij op persoonlijke titel een NWO Veni-subsidie toegekend. Eerder werkte hij onder andere aan de Harvard University.