Het zijn vooral de instituutsbegrotingen. Die zien er door de vele tekorten wat crisisachtig uit. Maar de crisis heeft er vaak helemaal niet zoveel mee te maken. Kijk bijvoorbeeld naar ISO (sociale opleidingen): Dit jaar heeft het zes ton te weinig, terwijl het instituut al een tijdje gestaag groeit. Crisis? Nee, gewoon een probleem met het nieuwe bekostigingsstelsel.

De crisisaanblik wordt versterkt door nóg zes instituten met een tekort. Bij elkaar zijn de tekorten zelfs groter dan de overschotten en maken de instituten samen meer dan 1,6 miljoen euro verlies. Daar staat tegenover dat er zelfs na dit verlies nog een reserve van ruim negen miljoen euro op de gezamenlijke instituutsbegroting staat. (Dat is naast de algemene reserve van de HR, bijna vijftig miljoen euro.)

Eigenlijk zijn er maar twee instituten die op dit moment reden hebben voor structurele financiële zorgen: IMO (managementopleidingen) en EAS (engineering en applied science). Zij hadden al een tekort, maar zien hun schuld dit jaar groeien. Vooral voor EAS is dat een wrange constatering: Het aantal studenten op dit instituut groeide dit schooljaar, voor het eerst sinds jaren, weer een klein beetje (met 2,7 procent). EAS moet dus meer doen met minder.

De tekorten van instituten zonder reserve worden opgevangen door grote broer, ze zijn in die zin vooral een boekhoudkundige werkelijkheid. Maar de hogeschool verdeelt het geld over de instituten zoals het ministerie van Onderwijs het over het hoger onderwijs verdeelt: aan de hand van studentenaantallen en afgegeven diploma’s. Er schuilt dus wel degelijk een onderwijswerkelijkheid achter de boekhoudkundige: EAS en IMO geven te veel geld uit voor het aantal bekostigde studenten dat ze in huis hebben en/of voor het aantal diploma’s dat ze afgeven.

Begrotingsdalletje
Door de stijging van de instroom bij EAS hoopt directeur Jaap Korteland uit dit begrotingsdalletje te kunnen groeien. Maar hij wil ook kijken hoe opleidingen van zijn instituut meer kunnen samenwerken. Hij wil de efficiëntie iets opvoeren, maar wil met zijn opleidingen ook gewoon bovenaan de kwaliteitslijstjes blijven staan. ‘Het moet niet zo zijn dat je bijvoorbeeld door meer efficiëntie je eigen langstudeerders creëert, want die kosten ook weer veel geld.’

Eric Bezemer, directievoorzitter van ISO, kampt met dezelfde uitdaging. In 2010 werd het nieuwe bekostigingssysteem van kracht, waarbij de nadruk verschoof van diplomabekostiging naar instroom- en doorstroombekostiging. ‘Een diploma leverde vroeger ongeveer zeventig procent van het geld op, nu nog maar twintig’, zegt Bezemer. ‘En aangezien wij altijd een vrij goed rendement hadden, is de nieuwe bekostiging voor ons niet gunstig, ook al is hij over het geheel genomen denk ik wel eerlijker.’

De hogeschool zou ISO twee jaar compenseren voor deze ingrijpende stelselwijziging, maar uiteindelijk werd dat één jaar, vertelt Bezemer. ‘Maar in 2013 hadden we die compensatie toch niet meer gekregen, dus we zijn al aan het kijken hoe we dingen structureel anders kunnen doen.’ De efficiëntie kan misschien omhoog door bijvoorbeeld anders te toetsen of iets grotere modules te maken, denkt Bezemer. Maar de kwaliteit mag er niet onder leiden.

Elisabeth Minnemann, directievoorzitter van IMO, verwacht de komende jaren een stabiele instroom. Maar omdat IMO nog met een tekort uit vorige jaren zit, moet ze dit jaar flink bezuinigen. Ze zoekt het vooral in beheerslasten en overhead. ‘Soberder feestjes dus’, zegt Minnemann. ‘Maar ook veel strenger zijn op het tijdelijk inhuren van personeel.’

Daarnaast heeft de grootste opleiding van IMO – management, economie en recht – financiële problemen door het grote aantal niet-bekostigde studenten. Bijna een kwart van de MER-studenten levert IMO geen geld meer op, omdat ze bijvoorbeeld switcher of langstudeerder zijn of omdat ze om andere redenen de vier jaar durende overheidsbekostiging al hebben verbruikt. Ook bij IMO, zegt Minnemann, moet de studeerbaarheid en efficiëntie omhoog.

Groeiende populatie
Terwijl sommige directeuren moeten kijken hoe ze hun geld slimmer kunnen inzetten om zo de (financiële) krimp het hoofd te bieden, moeten anderen goed nadenken hoe ze een studentenpopulatie verwerken die dit schooljaar ruim acht procent (op het Instituut voor Financieel Management) en bijna tien procent (bij de Rotterdam Business School) groeit. De hogeschool verkeert zo in een permanente spagaat: Het ene instituut groeit uit zijn voegen, terwijl een ander met een beetje groei zijn problemen als sneeuw voor de zon zou zien verdwijnen.

Precies deze spagaat heeft het college van bestuur ertoe gebracht om meer ruimte te huren in plaats van te kopen. De nieuwste aanwinsten zijn het Eneco-gebouw aan de Rochussenstraat (16.000 vierkante meter) en het Graanhuis aan Wijnhaven 99-101 (3550 vierkante meter). Met deze onderkomens erbij is ‘in de huisvestingsportefeuille flexibiliteit ingebouwd die er eerst niet in zat’, zo staat in de begroting.

Het college doet wat het met personeel ook al deed: zorgen dat krimp relatief makkelijk opgevangen kan worden. Het percentage huur versus koop komt zelfs in de buurt van het percentage flexibel personeel op de hogeschool: 23 procent. De formatie flexibel personeel is 21,4 procent, maar er is ook nog 9,5 procent ingehuurd personeel (niet in loondienst).

Voorzorgsmaatregelen
Het zijn voorzorgsmaatregelen voor barre tijden. Maar in principe verwacht de hogeschool gewoon te blijven groeien, van 31 duizend studenten nu naar ongeveer 33 duizend in 2015. De hogeschool groeit structureel, maar desalniettemin nemen de rijksbijdragen (een heel klein beetje) af. Niet alleen op instituutsniveau gaan groei en krimp hand in hand.

Het ministerie van Onderwijs kort de hogeschool omdat hier in 2010 ruim tweeduizend langstudeerders rondliepen. Dat kost de hogeschool komend schooljaar veertien miljoen euro. Dat geld moet grotendeels terugbetaald worden door de langstudeerders zelf. De hogeschoolbegroting stijgt als geheel dan ook een paar miljoen omdat de inkomsten uit collegegelden zo hard stijgen.

De helft van die stijging moet van de langstudeerboete komen, maar of studenten die daadwerkelijk gaan betalen weten we pas in oktober. De schatting is (voor deze begroting, maar afkomstig van het ministerie) dat ruim zeventienhonderd studenten zich komend schooljaar als langstudeerder zullen inschrijven. Een ander deel van de gestegen inkomsten komt uit het instellingscollegegeld dat vooral Aziatische studenten betalen (zevenduizend euro per jaar).

Ondertussen houdt Alexander van den Assum, directeur financiën en studentregistratie, er serieus rekening mee dat de overheid nog meer gaat bezuinigingen op het onderwijs. De hogeschool denkt na over de posten waarop bezuinigd kan worden, zegt Van den Assum, ‘waarbij de stelregel geldt dat docenten worden ontzien’. Het management niet, blijkt uit deze begroting en die van vorig jaar. De post ‘studiereis management’ slonk voor 2012 naar tienduizend euro, in plaats van de zestigduizend vorig jaar en de ton die er in 2010 voor stond.

Olmo Linthorst