Idris Erdogan is tweedejaars Management, Economie en Recht en voorzitter van Lale. In aanloop naar de discussieavond enquêteerde Lale honderd studenten over de kwestie ‘teruggaan’ of blijven na het afstuderen, zo vertelde hij in zijn introductie. 42 van hen willen vertrekken, omdat ze genoeg hebben van Nederland, vanwege politieke ontwikkelingen, werkloosheid en bezuinigingen of omdat ze een bijdrage willen leveren aan de Turkse samenleving. Ook het klimaat kwam als reden voorbij. 53 procent wil in Nederland blijven. Zij zijn hier geboren en getogen en vinden het belangrijk om iets terug te doen voor het land dat in hen investeerde. Vijf procent weet het nog niet. Een van de studenten die serieus overweegt  ‘terug’ te gaan vertelt waarom. Ze is bijna afgestudeerd en liep stage bij ING. Voor zichzelf had ze de conclusie getrokken dat ze naar Turkije zou gaan als ze niet bij ING zou kunnen blijven. Maar dat kon ze wel en daar kreeg ze ‘slapeloze nachten van’, want wat nu te doen? ‘Ik voel me steeds “die ander”. Het irriteert me dat ik zoveel vragen krijg over m’n hoofddoek. Ik heb niet het gevoel erbij te horen.’

Verandering van locatie
‘Waarom spreken jullie eigenlijk over teruggaan?’, vraagt debat leider en oud-HR-student Halil Karaaslan. ‘Jullie zijn hier geboren en zouden eigenlijk moeten spreken over ‘heengaan’ of emigreren.’ ‘Omdat 95 procent van onze omgeving Turks is’, reageert een aanwezige. ‘We eten Turks, luisteren naar Turkse muziek en kijken Turkse tv. Naar Turkije gaan is alleen een verandering van locatie.’ Dat laatste wordt tegengesproken door gastspreker Hamit Karakus, wethouder Wonen, Ruimtelijke Ordening en Vastgoed. ‘Pas op dat jullie Istanbul niet zien als een groot feest. Jullie kennen de Turkse arbeidsmarkt niet, hebben daar geen professioneel netwerk. Jullie zijn niet opgeleid om keihard voor jezelf op te komen. De inkomens zijn er laag, de kosten hoog en velen mislukken daar. Als je dan terugkomt naar Nederland heb je hier geen baan en een achterstand in het opbouwen van je netwerk. Het gaat goed met de Turkse economie ja, maar ook daar zal ooit een keer crisis komen. Ik hou m’n hart vast als ik kijk naar de Turkse woningmarkt. Ook daar zie ik een bubble.’

Schokkend
Collegelid van de Hogeschool Rotterdam Gerard van Drielen vindt de gepresenteerde cijfers schokkend. ‘We hebben het over mensen die hier zijn geboren. De tegenstellingen in dit land zijn groter geworden en we hebben een verschuiving van internationale naar nationale oriëntatie meegemaakt, daar zal het mee te maken hebben. Maar het zou een drama voor de stad zijn als deze hoger opgeleide jongeren zouden vertrekken. De economische situatie in een land als Turkije is gunstig en als jullie elders een betere toekomst voor jezelf weggelegd zien, dan heb ik daar begrip voor. Maar dat iemand gaat omdat hij of zij zich hier niet thuis voelt, dat kunnen we niet accepteren.’ Karakus deelt de mening van Van Drielen. ‘Het maakt me kwaad dat jullie terug willen. Jullie zijn de eerste generatie Nederlanders van Turkse afkomst die gestudeerd heeft. Het was de bedoeling dat jullie de volgende generaties op sleeptouw zouden nemen. Laat de discussie over de hoofddoek en het dubbele paspoort los, het is niet interessant. Accepteer de dingen zoals ze zijn en vertrouw op jezelf. Waarom denken jullie niet na over de sleutelpositie die jullie in Nederlandse bedrijven kunnen vervullen als het gaat om zakendoen met Turkije?’

Geen braindrain
Marijana Zivanovic (gemeenteraadslid voor Leefbaar Rotterdam) ziet het minder somber in. ‘Ik vind het heel gezond dat hoger opgeleiden hun horizon willen verruimen. Natuurlijk is het niet de bedoeling dat ze massaal uit Rotterdam vertrekken, maar de soep wordt niet zo heet gegeten als die wordt opgediend’, legt zij uit. Ze verwijst naar een onderzoek van Gurkan Celik en Ton Notten naar remigratie onder hoogopgeleide Turkse Nederlanders. ‘Daaruit blijkt dat de remigratie-intentie onder Turkse Nederlanders hoog ligt, maar dat het niet vaak tot concrete acties leidt.’ Aan het gevoel van studenten hier niet welkom te zijn, kan de overheid niet veel doen, reageert ze desgevraagd. ‘Ik zie ook geen link tussen niet-thuisvoelen en emigratie, want de groep die zich het minst geaccepteerd voelt, Marokkaanse jongeren, emigreert helemaal niet. De enige groep die dat daadwerkelijk doet, en dan nog met mate, is de Turkse. We hoeven ons dus niet zoveel zorgen te maken over een braindrain.’ Ook Pinar, vierdejaars pedagogiek, overweegt haar heil in Turkije te gaan zoeken. Is zij door de sprekers op andere gedachten gebracht? ‘Nou, eigenlijk niet’, reageert ze.  ‘Ik zie gewoon te veel werkloze net afgestudeerde jongeren om me heen. Als ik geen baan kan vinden in Rotterdam, ga ik het zeker in Turkije proberen.’

Dorine van Namen

G. Çelik & A.L.T. Notten: ‘De uittocht uit Nederland of breincirculatie: push- en pull-factoren van remigratie onder hoogopgeleide Turkse Nederlanders.’ Journal of Social Intervention: Theory and Practice, 21, 1, 2012, 37-58.