Een paar maanden geleden stond de Kaapverdiaanse Martha (30) nog bijna met haar drie kinderen op straat door een huurachterstand. Martha’s oudste, een jongen van dertien, staat onder toezicht van Jeugdzorg. Iets met een pak slaag door de vriend van Martha en een klacht op school, helemaal duidelijk wordt het niet. In de Kralingse bovenwoning ruikt het naar pas gedweilde vloer. Overal staan dozen vol prullen en speelgoed. De televisie in de woonkamer blijft tijdens het gesprek op luid volume aan staan.

Nadat in 2009 een frauduleus kinderopvangverblijf op Martha’s naam een jaar lang onterecht toeslag incasseerde, kwam ze in grote problemen. Toen de Belastingdienst het ontdekte, moest Martha een enorm bedrag terugbetalen en dat kon ze niet. Haar toeslagen werden stopgezet, waardoor bijna 500 euro per maand aan inkomen wegviel. Aanmaningen bleven binnenstromen en Martha had geen enkele greep meer op haar financiële situatie. ‘Het was heel moeilijk, echt stress. Als ik het woord Belastingdienst zag, werd ik bang.’

Martha praat erover met Lillianna Gomes (24), derdejaars studente sph (sociaal pedagogische hulpverlening) aan de HR. Lillianna bezoekt Martha sinds twee maanden elke week. Ze begroef zich in haar administratie, controleerde haar in- en uitgavepatroon, belde met alle betrokken instanties en schuldeisers. Nu is er een regeling getroffen, het ingehouden geld wordt alsnog uitbetaald en naar het kinderdagverblijf loopt inmiddels een onderzoek. ‘En ik heb vorige week een paar automatische afschrijvingen van loterijen stopgezet. Weet je niet dat je daar elke maand bijna 200 euro aan uitgeeft?’

Schulden
Lillianna loopt stage bij Bureau Frontlijn, in het project Wegwijs In Nederland (WIN). Mensen die de vaardigheden niet beheersen om controle over hun leven te houden, krijgen ‘laagdrempelige hulpverlening’ in de vorm van workshops en begeleiding achter de voordeur. WIN wordt bemand door zeventien stagiaires, vier daarvan komen van de opleidingen sph en pedagogiek van de HR. Iedere stagiair begeleidt vier à vijf gezinnen. De gezinnen, in totaal zo’n vierhonderd per jaar, komen bij Bureau Frontlijn terecht via school, huisarts of buurthuis. Lillianna: ‘De meeste kampen met schulden en hebben totaal geen zicht op hun uitgavepatroon. De stress die door de geldproblemen wordt veroorzaakt, heeft zijn weerslag op het hele gezin en de ontwikkeling van de kinderen.’ Voor Lillianna zijn budgetbeheer en budgettraining vaak het belangrijkste onderdeel van de begeleiding. ‘En dat hebben we nooit op school gehad. Je leert het terwijl je het doet.’

Onder de indruk
‘Ons zonnestraaltje’. Zo wordt Lillianna getypeerd door haar Frontlijn-begeleidster Stefanie den Breems. Ze praten over haar stage in het kantoor van Frontlijn op Zuid, in een straat op de grens van Pendrecht en Charlois. ‘Lillianna komt altijd lachend binnen en ze wil bergen verzetten voor haar cliënten.’ Lillianna knikt. ‘Dat zit gewoon in mij.’ De werkwijze van Frontlijn past bij haar. ‘Op geen andere stageplek krijg je zoveel verantwoordelijkheden. Meestal loop je eerst drie, vier maanden met een professional mee voordat je iets mag doen. Eens in de twee weken kom ik op de hogeschool voor evaluatiegesprekken. Als ik dan vertel wat ik allemaal doe, zijn mijn klasgenoten onder de indruk.’

Naast de cliënt staan, niet erboven
Het tekort aan kennis en ervaring van de studenten ziet Bureau Frontlijn juist als kracht. Stefanie den Breems: ‘Cliënten schamen zich als ze niet weten hoe ze een formulier moeten invullen. Als een student dan zegt: “Ik weet het ook niet precies”, dan is dat vaak een opluchting. Studenten staan naast de cliënt in plaats van erboven, daardoor werken mensen veel sneller mee. En dan zegt de student: “Weet je wat? We gaan het samen stapje voor stapje uitzoeken.” Cliënten kijken mee, je legt uit wat je doet, zodat ze het de volgende keer alleen kunnen. Dat werkt beter dan het formulier uit de handen van de cliënten trekken en voor ze invullen, zoals vaak bij andere organisaties gebeurt. Dan weten ze de volgende keer wéér niet wat ze moeten doen.’

Schrijnend
Als hulpverlener leer je veel door met eigen ogen te zien hoe iemand woont, vindt Lillianna. ‘Als je bij een gezin thuiskomt en ziet dat het huis één troep is, dat het stinkt naar wiet, dat er schimmel aan de muren zit, dan weet je dat er meer aan de hand is.’ Heftig is het wel, om als groentje thuis te komen bij mensen in de meest schrijnende situaties. In het begin had Lillianna het er moeilijk mee. ‘Eén van mijn cliënten dreigde met haar kinderen uit huis te worden gezet. Zelf ben ik ook moeder, dus ik verplaatste me heel erg in haar.’ Begeleidster Stefanie den Breems herkent Lilliana’s verhaal. Ook zij studeerde aan de HR (pedagogiek) en liep stage bij Frontlijn. ‘Op andere stageplekken loop je alleen mee met professionals, hier ben je zelf degene die het werk uitvoert. Daardoor ervaar je de verantwoordelijkheid veel meer.’

Den Breems wil wel benadrukken dat zij de eindverantwoordelijke is en niet de stagiaires. ‘We overleggen continu over de clienten en ik ga altijd mee naar het eerste gesprek. Als blijkt dat de problemen te groot zijn, dan verwijzen we door, bijvoorbeeld naar de William Schrikker Groep (een instelling voor jeugdbescherming en pleegzorg, red.), het algemeen maatschappelijk werk, het Sociaal Team of het Centrum voor Jeugd en Gezin. Met deze partijen werken we veel samen.’

Kritiek
De werkwijze van Frontlijn is niet onomstreden en krijgt het nodige commentaar vanuit het werkveld, al willen criticasters hier in Profielen niet on the record over uitwijden. Frontlijn is paternalisme, bemoeizucht en privacyschending verweten. Ook zou de verantwoordelijkheid die bij de stagiaires wordt gelegd te groot zijn. Toch wil de Hogeschool Rotterdam in de nabije toekomst intensiever samenwerken met Frontlijn. Er wordt zelfs een convenant afgesloten tussen beide partijen. Carla Stolk, manager externe betrekkingen van het Instituut voor Sociale Opleidingen (ISO): ‘Frontlijn gaat uit van de kracht van studenten, dat spreekt ons erg aan. Het is een vernieuwende organisatie waar we breed mee willen samenwerken binnen alle ISO-opleidingen. Niet alleen voor stages, ook met projecten, I-labs en het kenniscentrum Talentontwikkeling.’ Momenteel lopen er zeventien HR-studenten stage bij de verschillende projecten van Frontlijn (waaronder Wegwijs In Nederland, zie kader). ‘Ons streven is om in het net gestarte studiejaar zo’n tachtig studenten aan Frontlijn te verbinden.’ De strenge sollicitatieprocedure, intensieve begeleiding en reflectie zijn voor Stolk wel een vereiste. ‘Werken bij Frontlijn is zeker niet voor iedereen geschikt, je moet stevig in je schoenen staan. Maar zolang aan de juiste voorwaarden wordt voldaan, denk ik dat het voor studenten heel betekenisvol is om zo intensief aan de slag te kunnen met “echte mensen” met echte problemen.’

Opluchting
Terug naar Martha, die sph-student Lillianna haar ‘engeltje’ noemt. ‘Ik ben heel blij dat zij me helpt. Ik kon het echt niet meer aan.’ De financiën van Martha zijn door Lillianna inmiddels inzichtelijk gemaakt. Het ziet er niet best uit. Binnenkort zal ze in een schuldsaneringstraject worden opgenomen. Dat brengt hopelijk rust in het gezin. Martha zal de ondersteuning van Lillianna voorlopig nog wel kunnen gebruiken. Ze loopt drie keer per week twee uur heen en twee uur terug naar haar werk als schoonmaakster in Schiedam. De tram is te duur en ze kan niet fietsen. Lillianna was al op zoek naar een gratis fiets op Marktplaats.nl. ‘En als we nou eens samen uitzoeken waar je fietsles kan volgen?’ Na aandringen wil Martha wel vertellen wat haar droom is: voor zichzelf beginnen, als ‘klusjesvrouw’. Ze moet er zelf hard om lachen. Lillianna zegt: ‘Ik bel je als ik wat heb gehoord van Woonbron. Alle post openmaken, hè? Tot donderdag!’

Sabine Schipper

De naam Martha is om privacyredenen gefingeerd.