‘Economen zijn er lang van uitgegaan dat mensen rationele beslissers zijn. Maar de rationele economische modellen bleken keer op keer niet te werken, omdat menselijke keuzes nu eenmaal door meer dan ratio alleen worden bepaald. Als we menselijk gedrag beter begrijpen, dan zou dat helpen om betere economische modellen te maken. En dat is het punt waarop psychologie en economie elkaar gingen raken en het begrip gedragseconomie ontstond.

‘De toepasbaarheid van gedragseconomie is enorm. Denk bijvoorbeeld aan de exponentieel stijgende zorgkosten. Als we het systeem anders gaan organiseren, kunnen we consumenten de keus geven: tussen het beste en goed genoeg bijvoorbeeld. Wil je de beste zorg, dan hangt daar een prijskaartje aan. Wil je goede zorg, dan kost dat minder. Financiële prikkels en open keuzes kunnen het gedrag van zorgverleners en zorgnemers beïnvloeden en zouden de enorme druk op ons zorgsysteem kunnen verminderen.

‘Een ander voorbeeld: Op de universiteiten wordt veel onderzoek gedaan naar onbewuste prikkels en zo weten we dat visuele symbolen goed werken. Een smiley op de snelheidsinformatieborden langs de weg leidt aantoonbaar tot minder hard rijden. De opgave voor het hbo is volgens mij dan ook om maatschappelijke toepassingen te creëren voor dit soort kennis.’

Van bordspel naar beslissing
‘Op dit moment ben ik, en is ons kenniscentrum, bezig met speltheorie. Ja, inderdaad, gebaseerd op bordspellen. De interactie tussen spelers en het nemen van beslissingen staan centraal. We creëren een kleine wereld die iets zegt over hoe het in de praktijk echt werkt. Gaat het om winnen of verliezen, moet je samenwerken om anderen te ‘verslaan’ of opereer je solistisch? Wat is de invloed van jouw keuze op de ander? De speltheorie is heel breed toepasbaar.

‘Daarnaast is speltheorie standaard in het curriculum van havo, vwo en universiteit opgenomen, maar niet in het hbo. Dat is voor mij een extra reden om hier binnen ons kenniscentrum aandacht aan te geven. Eind april gaan we samen met de Transfergroep een cursus speltheorie aanbieden aan hogeschooldocenten. Daar ben ik echt heel blij mee. Iedereen kan er iets mee, van verpleegkundige tot geofysicus. En ondernemers kunnen bijvoorbeeld met behulp van speltheorie beslissen of ze wel of niet zullen uitbreiden, een pand wel of niet zullen aanschaffen.’

Onderzoek naar de stickerkaart
‘Ook zijn we bezig met onderzoek naar nudging, letterlijk: het geven van een zetje. Denk aan de stickerkaart die de kleuterjuf inzet om kinderen hun taken te laten afmaken. Een deel van de studenten willen we blootstellen aan bepaalde nudges om te zien of dat effect heeft op bijvoorbeeld studievoortgang. Concreter dan dit kan ik het nu nog niet maken, omdat het onderzoek nog loopt en we de resultaten niet willen beïnvloeden. Wat werkt, wat niet en vooral: waarom?

‘Tenslotte is er nog mijn eigen onderzoek. Ik hoop in het najaar te promoveren, met behulp van een promotievoucher van de hogeschool, op risicomanagement. Hoeveel risico ben je als bedrijf of individu bereid te nemen? Het gaat om het afwegen van kansen en risico’s. Mensen blijken uitkomsten van tevoren reëel te kunnen wegen, maar dat geldt niet voor hun kansen en zeker niet voor de nuances daartussen. Een verschil tussen 50 of 51 procent, dat voel je niet.

‘Er zijn wel wat algemene dingen te zeggen over het nemen van risico’s. Zo gaan mensen graag voor zeker en zijn ze bereid een kleine kans op een slechte afloop af te kopen. Aan de andere kant vinden we kleine kansen, bijvoorbeeld meedoen aan de staatsloterij, ook weer spannend en dan malen we er niet om dat we geld uitgeven met een heel kleine kans daar ooit nog iets van terug te zien. Wat we kunnen meten, is de persoonlijke attitude ten opzichte van risico. Heb je als persoon, en dus ook als bestuurder, de neiging kansen en risico’s positief of negatief in te schatten? Die zelfanalyse kun je vervolgens weer meenemen in je beslismodellen.’

Dorine van Namen