De cijfers liegen er niet om. Ongeveer vier op de tien Turks-Nederlandse studenten van de Hogeschool Rotterdam overwegen serieus om na het afronden van hun studie te emigreren naar het land waar hun ouders of grootouders ooit als gastarbeider vandaan kwamen, zo bleek in 2012 uit een onderzoek van het Turkse hogeschoolmentoraat Lale. Ook het jongere zusje van programmamaker, journalist, tafeldame en — natuurlijk bovenal — oud-Profielen stagiair en redacteur Fidan Ekiz (36) speelt met dit idee. Ekiz besloot daarom samen met haar zusje en haar vriendinnen naar Istanbul te rijden, en maakte hierover de VARA-documentaire Ik zie een verre reis.

Waarom willen zoveel Turks-Nederlandse jongeren ‘terug’ naar Turkije, denk je?
‘Er spelen economische factoren mee. In Turkije trekt de economie aan terwijl het hier juist slechter gaat. Maar veel leeftijdsgenoten van mijn zusje zeggen ook dat ze zich hier niet thuis voelen. Doordat Nederlanders vrijer worden opgevoed, ontstaat er een kloof tussen hen en Turkse jongeren. Veel Nederlandse jeugd vindt het bijvoorbeeld vreemd als een Turks meisje geen vriendje mag hebben. Dan vindt zo’n meisje het vaak prettig om vriendinnen te hebben die dat wel begrijpen. Andere Turkse meisjes dus. Mede daardoor blijven ze erg hangen in hun Turkse identiteit. Tenslotte heeft het volgens mij te maken met het verharde anti-islam klimaat in het land. De generatie van mijn zusje ziet die gepolariseerde samenleving misschien als het ware gezicht van Nederland.’

Je hebt zelf wel eens gezegd dat je opgelucht was dat de ‘Fortuyn-discussie’ op gang kwam.
‘Klopt, omdat je wel al voelde dat de spanning toenam. Autochtonen en allochtonen leefden een beetje langs elkaar heen. Dat vond ik heel raar, maar het werd niet uitgesproken. Dan kun je maar beter het debat voeren, zodat het out in the open is. Al vraag ik me nu wel af wat we eraan hebben gehad. Het heeft er vooral voor gezorgd dat Wilders veel macht heeft gekregen, en dat zijn ideeën salonfähig zijn geworden.’

Voel jij ook een afstand tot autochtone Nederlanders?
‘Nee, helemaal niet. Ik ben net zo Turks als mijn zusje, en vind het ook goed om mijn eigen cultuur en achtergrond te behouden. Maar ik geloof wel dat er een manier is om het te combineren met de Nederlandse cultuur. Dat doe je niet door alleen maar Turkse televisie te kijken en naar Turkse feesten te gaan. Ik begrijp niet hoe je in Nederland kunt wonen zonder ooit Nederlandse kranten te lezen, of een Nederlands boek, of je druk te maken om wat er hier gebeurt. Je woont wel in dit land.’

Zeg je dat ook tegen ze?
‘Natuurlijk. Van sommige Turkse jongeren krijg ik dan het verwijt een landverrader te zijn. Daar kan ik zo boos om worden. Ik ben juist géén landverrader; ik wil dat het goed met hén gaat. Ik wil dat zíj goed presteren.’

Je hebt zelf als correspondent voor Nederlandse media ook een aantal jaar in Turkije gewoond. Snap je dat veel generatiegenoten van je zus je er heen willen?
‘Ze willen vluchten naar een andere cultuur, en verwachten dat Turkije – en daarmee bedoelen ze eigenlijk Istanbul – als een warm bad voor ze zal zijn. Maar dat beeld klopt niet. Ze idealiseren het. Ze kennen het land alleen van vakanties, wanneer ze geld hebben, en genoeg vrije tijd om allerlei leuke dingen te doen. Ze denken er niet over na hoe het zal zijn als je er echt gaat wonen. Dan zal je geld moeten verdienen, een leven opbouwen. Dat is niet makkelijk. Je ziet ook dat de meerderheid van de Turkse jongeren die het probeert een paar jaar later terugkomt.’

Hoe heb jij je periode daar beleefd?
‘Istanbul is een fantastische stad, dat heb ik altijd gevonden. Toen ik 21 was, heb ik er al een buitenlandstage gelopen voor de School voor Journalistiek. Ik had er de tijd van mijn leven. Maar toen ik er als correspondent ging werken, kwam ik erachter dat de stad ook een duistere kant heeft. Er is veel armoede, en het leven is daar veel zwaarder dan hier. Turkije is echt een land waar het recht van de sterkste geldt. Bovendien merkte ik dat ik Nederlandser was dan ik dacht.’

Waar merkte je dat aan?
‘Veel meer dan in Nederland hebben ze in Istanbul een collectivistische cultuur. Het individu is daar onbelangrijk, privacy bestaat niet echt. Ik had bijvoorbeeld een buurman die vond dat ik een hoer was, omdat ik op mezelf woonde. Binnen de kortste tijd stonden allerlei mannen vanaf de meubelmakerij aan de overkant van waar ik woonde bij mij naar binnen te gluren. Daardoor was ik de hele tijd bezig te vechten voor mijn persoonlijke grenzen, ik moest constant mijn territorium afbakenen. Vroeger was ik best een verlegen meisje, nu ben ik harder geworden, ik durf sneller boos te worden. Dat echte Turkse temperament, dat is daar wel naar boven gekomen. Ik kan nu vanuit het niets exploderen. Ik ben ook altijd bang dat ik mezelf een keer verlies op tv, dat die Turk in mij naar boven komt.’

Die tijd in Istanbul heeft je dus wel gemaakt tot wie je nu bent. Zou dat ook niet zo kunnen zijn voor de jongere generatie Turkse Nederlanders? Misschien is het juist een heel leerzame ervaring voor ze.
‘Misschien wel, maar ik werkte in Istanbul natuurlijk voor Nederlandse media, dus had ik nog wel een link met Nederland. Dat is niet wat deze Turkse jongeren willen doen, zij willen daar een nieuw bestaan gaan opbouwen. Als je dan terug wilt, moet je weer van voor af aan beginnen. Dat is zonde van je tijd. Je kunt beter meteen hier aan een carrière gaan werken.’

Dacht je er zelf op die leeftijd ook al zo over?
‘Ja, ik wist al op jonge leeftijd dat ik journalist wilde worden, en heb altijd veel geldingsdrang gehad. Dat hebben veel Turkse Nederlanders van de tweede generatie, denk ik. Juist omdat onze ouders — de eerste generatie — hier als gastarbeiders kwamen, wisten zij wat een kansen we hier krijgen. Daarom hebben zij ons geleerd om hard te werken. Daarbij hadden we het idee dat we misschien terug zouden moeten naar Turkije als we het zouden verpesten.’

Heb je die geldingsdrang nog steeds?
‘Ja, ik wil in alles wat ik doe de beste zijn, excelleren. Maar juist doordat ik vaak niet het idee heb dat ik dat ben, werk ik extra hard. Mijn onzekerheid houdt me scherp. Wanneer ik vroeger zei dat ik correspondent wilde worden, werd ik uitgelachen. Maar het is wel gelukt. Daarna zei ik dat ik bij de tv wilde werken, dat is ook gelukt. Toen vroeg iemand me eens grappend of ik dan ook tafeldame wilde worden bij De Wereld Draait Door, en zelfs dat is gelukt. En wie ben ik nou eigenlijk?’

Denk je dat jouw Turkse achtergrond je soms ook heeft geholpen?
‘Dat zal soms ongetwijfeld hebben meegespeeld. Het heeft vast geholpen om deuren te openen. Maar daarmee alleen kom je er niet. Als je je werk niet goed doet, val je alsnog door de mand. Uiteindelijk moet je vooral hard werken en jezelf bewijzen. Dat wil ik ook meegeven aan studenten van de Hogeschool Rotterdam. Als je iets wilt bereiken in het leven moet je echt een doorzetter zijn, luiheid is niet toegestaan. Tot je dertigste moet je neerzetten wat je neer moet zetten. Je doel voor ogen hebben, en niet afwijken van je pad.’

Is het je nog gelukt je eigen zusje op andere gedachten te brengen?
‘Zij heeft inmiddels een baan gevonden in Nederland, dus Turkije is voor haar voorlopig van de baan.’

Aaron van Wirdum
Foto: Hermanna Prinsen

Fidan Ekiz…