Deze les gaat over ons feilbare denken.
Hoeveel dieren van elke soort nam Mozes mee in de Ark? Docent Robert Bouwhuis laat een afbeelding van een schilderij van de Ark zien en gaat de klas rond. Stuk voor stuk geven de studenten antwoord. ‘Twee’, ‘Twee’,  ‘Nul’, ‘Twee’, ‘Is dit een strikvraag? Twee’, ‘Twee’. Als de meerderheid zou beslissen, zou ‘twee’ de uitkomst zijn.

Maar de meerderheid beslist niet. De meerderheid van de mensen is namelijk feilbaar, zoals Bouwhuis deze les wil laten zien.

Bouwhuis geeft het honorskeuzevak kritisch denken. Hij behandelt vandaag de bestseller van psycholoog Daniel Kahneman, Ons feilbare denken. In deze lesreeks moeten studenten een vaardigheid leren die, zegt Bouwhuis met Kahneman, eigenlijk tegen onze meest sterke  hersenprocessen ingaat.

Kort samengevat (onmogelijk bij zo’n rijk boek, lees het!) vertelt Kahneman over het verschil tussen ons snelle en langzame denken. Het  snelle denken is intuïtief, sterk ontwikkeld, moeilijk te beheersen en kost  ons geen moeite. Het is het snelle patronen herkennen, het in hokjes plaatsen of het volgen van je eerste ingeving. Het snelle denken wordt geleid door emoties en is onmisbaar voor het nemen van beslissingen. Tegenover de snelle conclusie staat de langzame redenering. Het langzame  denken kost juist veel moeite en energie. Het werkt in het bewuste deel van ons brein, volgens regels, logica en vaste processen. Het kan maar één ding tegelijkertijd en is risicomijdend.

Actief kritisch denken, wat de studenten hier moeten leren, is dus  langzaam, vermoeiend en precies, terwijl ons meeste denken juist snel  en grof is. Kritisch denken kan alleen moeiteloos worden door het te oefenen, waardoor het als vast patroon inslijt in het snelle denken. Maar is een dergelijk automatisme nog wel kritisch?

Priming
Kritisch denken moet ervoor zorgen dat je niet te snel misleid wordt door het snelle, makkelijk te manipuleren denken, is de boodschap van Bouwhuis, terwijl hij als een trein door de samenvatting van het boek gaat. Sommige studenten vinden hun telefoon deze les interessanter. Dat kan betekenen dat ze geen energie meer hebben voor langzaam, kritisch denken. Het is al laat in de middag. Maar het kan ook dat ze het allemaal al weten en simpelweg herkennen waar Bouwhuis het over heeft. Ze hebben immers al een deel van het boek mee naar huis gekregen.

Of ze het echt gelezen hebben, is maar de vraag. Een van de manieren waarop we ons laten misleiden, heet in de psychologie priming en de studenten zijn er in het begin van de les slachtoffer van geworden. Priming betekent dat herinneringen en associaties worden opgeroepen  in het snelle denken. Soms zijn die zo sterk dat het langzame denken geen kans krijgt. Dus terwijl studenten weten dat ze een les over het  feilbare denken volgen en terwijl op het scherm voor de klas dus staat ‘hoeveel dieren van elke soort nam Mozes mee in de Ark?’, antwoordt het  merendeel van de studenten doodleuk ‘twee’. Het is, kortom, maar goed dat de meerderheid hier de macht niet heeft.

Olmo Linthorst
Illustratie: Annet Scholten

Ben jij ook misleid en snap je niet wat er fout is aan de vraag over de Ark? Het is de Ark van Noach