Ouderenmishandeling is een onderbelicht maatschappelijk probleem. Volgens onderzoek is het aantal meldingen van mishandeling toegenomen ten opzichte van vorig jaar, zo meldde afgelopen week verschillende media. De ‘daders’ zijn meestal te vinden in de directe kring rondom de oudere: (klein)kinderen, partners, naasten die mantelzorg verlenen. Het gaat om zowel lichamelijke en psychische mishandeling als verwaarlozing en (financiële) uitbuiting.

Ouderenmishandeling komt in veel van de gevallen nooit aan het licht, waardoor onduidelijk blijft hoe vaak het precies voorkomt. Alarmerende schattingen komen op zo’n 200.000 gevallen per jaar. Ter vergelijking: bij kindermishandeling gaat het om ongeveer 100.000 gevallen per jaar. Afgelopen week is vanuit de overheid een landelijke campagne gestart om mensen bewuster te maken van ouderenmishandeling. Marleen Goumans, lector Samenhang in de Ouderenzorg, beschouwt het als een groot en ingewikkeld probleem.

Ouderenmishandeling wordt in de media een taboe genoemd. Terecht?
‘Ja, dat denk ik wel, vooral voor de ouderen zelf. Ouderen die niet meer volledig zelfstandig kunnen functioneren, hebben een emotionele en praktische afhankelijkheidsrelatie met de persoon die hen mishandelt. Ze durven niets te zeggen omdat ze bang zijn dat het erger wordt, of dat die persoon niet meer terugkomt. Vaak hebben ze weinig andere mensen om zich heen. Ook ontbreekt kennis over hoe en waar het te melden. Dat er nu een toename is van het aantal meldingen, betekent overigens niet dat mishandeling binnenshuis en door familieleden vaker aan het licht komt. Het kan ook komen doordat er een enorme toename is van mishandeling door derden die wél gemeld wordt, namelijk figuren die bij oude mensen aanbellen en ze vervolgens hardhandig overvallen. Ik verwacht dat dit fenomeen explosief gaat stijgen en dat veiligheid van thuiswonende ouderen echt een issue wordt.’

65-plussers zullen door de veranderingen in de zorg en de bezuinigingen steeds vaker thuis blijven wonen, geholpen door mantelzorgers. Wat betekent dit voor de gevallen van mishandeling?
‘Het zal alleen maar toenemen, zoveel is duidelijk. Het aantal beschermde woonvormen neemt af, ook ‘oudere ouderen’ worden geacht meer zelf de regie over hun leven te voeren. Er is minder professionele begeleiding van kwetsbare mensen met een beperkt sociaal netwerk. Wat betreft de mishandeling door naasten zie je vaak een glijdende schaal. De verzorging van de hulpbehoevende oudere wordt de overbelaste partner of dochter too much en er is niet voldoende ondersteuning door professionals. Zonder het goed te praten kan er dan een situatie ontstaan waarbij de mantelzorger de oudere niet meer verzorgt en bejegent zoals het zou moeten. Overigens komt mishandeling niet alléén voor in de thuisomgeving, maar ook binnen de muren van de zorginstellingen.’

Helpt zo’n landelijke campagne in de media?
‘Ik weet het niet. Zolang ik actief ben in de ouderenzorg, wordt er al aandacht aan het onderwerp besteed. Het zal altijd moeilijk blijven om het taboe te doorbreken, gezien de aard van de relatie tussen oudere en verzorger. Er zijn enorme emotionele drempels. Vanaf 1 juli is er een meldingsplicht voor professionals die vermoedens hebben van mishandeling. Daardoor zal het aantal meldingen natuurlijk toenemen. Dat zegt tegelijkertijd niks over de werkelijke aantallen.’

Komt het onderwerp voldoende aan bod binnen de opleidingen van professionals in de zorg?
‘Het ondersteunen van mantelzorgers is altijd onderdeel van het curriculum geweest, maar misschien zou het weer extra aandacht moeten krijgen. Studenten van zorgopleidingen moeten sowieso bewust worden gemaakt van het feit dat hun cliëntenpopulatie voor het overgrote deel uit ouderen zal gaan bestaan, dat kan niet anders gezien de vergrijzing. Ook als je niet kiest voor de ouderenzorg ga je als verpleegkundige of fysiotherapeut heel veel te maken krijgen met ouderen en hun specifieke problematiek, zoals vereenzaming en ouderdomsziektes. Dat moet je je goed realiseren.’

Sabine Schipper

Foto homepage: Hop-frog/Flickr