Na de kerstvakantie begon de stageperiode, maar in december had derdejaars illustratie Yara haar stage nog steeds niet rond. ‘Als illustrator ben je niet overal in te passen; je stijl moet overeenkomen met de identiteit van een bedrijf en dat was best een zoektocht. Het kostte ook veel tijd. Voor elk potentieel stageadres maakte ik een persoonlijke brief en voegde ik een met de hand gemaakt portfolioboekje bij. Twee weken nadat ik de boekjes had opgestuurd, had ik nog niks gehoord. Bleek dat de mailtjes in de spambox van mijn nieuwe e-mailadres waren beland en een aantal bureaus had gewoon helemaal niet gereageerd. Ondertussen tikte de klok.’

Ook sommige klasgenoten van Yara moesten er hard aan trekken om een stage te vinden. Een van hen verstuurde meer dan veertig brieven, soms werd er door twee studenten op dezelfde stageplek gesolliciteerd. Uiteindelijk vond Yara haar stageplekken in een designwinkel en grafische werkplaats via oud-studenten die daar eerder stage hadden gelopen. ‘Als ik had geweten dat het zo zou aflopen, was mijn stress niet nodig geweest.’

9.000 minder leerbanen
Het tekort aan stageplaatsen haalt regelmatig de krantenkoppen. De berichten uit het mbo waren de afgelopen jaren zelfs behoorlijk alarmerend. In juni 2013 meldde Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven dat het aantal leerbanen voor mbo’ers die werken en één dag per week naar school gaan met 9.000 was afgenomen ten opzichte van 2012-2013. Andere bronnen reppen over een afname van 11.000 leerbanen. Sommige roc’s in het land gaan loten en nemen minder leerlingen aan. Er zijn ook leerlingen die overstappen naar een andere mbo-studie omdat ze onmogelijk aan een leerbaan kunnen komen.

En hoewel dit onderwerp hoog op de agenda van het ministerie van Onderwijs staat, horen we nooit iets over het hbo. Profielen mailde ruim vijftig HR-stagecoördinatoren. Hebben zij een tekort aan stageplaatsen, was de vraag. En lopen studenten studievertraging op als gevolg van stagetekorten?

Economische crisis
Cora Penning is stagecoördinator bij de opleiding fiscaal recht en economie. Het vinden van een goede stageplek wordt steeds moeilijker, merkt zij. Penning is een van de 25 stagecoördinatoren die reageerde. Ze behoort tot een minderheid die aangeeft dat stageplekken lastiger te vinden zijn. Bij de overgrote meerderheid van de respondenten kunnen alle studenten die op stage moeten een plek vinden. Als er al studenten zijn die studievertraging oplopen omdat ze niet op stage kunnen, dan ligt dat aan ‘persoonlijke factoren’ of aan ‘te weinig studiepunten’.

‘Kleine bedrijven hebben de menskracht niet om meer dan één stagiair per jaar op te nemen.’

‘Bij fiscaal recht en economie hebben we helaas wel studenten die studievertraging oplopen doordat ze niet op tijd een stage vinden’, vertelt Penning. ‘Dat zijn er tussen de vijf en tien in een jaar. Ze lopen tot een halfjaar en soms een jaar vertraging op. In totaal hadden we dit jaar veertig derdejaarsstudenten die op stage moesten. Op zo’n groep vind ik een aantal van vijf tot tien best veel; dat is tussen de twaalf en vijfentwintig procent.’

Vergeleken met de situatie van vijf jaar geleden is het studentenaantal bij de opleiding verdubbeld en ziet Penning dat het aantal stageplaatsen flink is teruggelopen. ‘Het mkb heeft veel last van de economische crisis. Die duurt te lang. Kleine bedrijven hebben de menskracht niet om meer dan één stagiair per jaar op te nemen. Ze zeggen bijvoorbeeld: Nu niet, kom over een halfjaar maar weer eens terug. Er is minder werk, ook bij de grote organisaties zoals belastingadvieskantoren of de belastingdienst. Daar zie je bovendien dat het bestaande werk door reorganisaties anders wordt ingericht. Stagiairs zijn nog steeds welkom, maar ze kunnen er minder plaatsen.’

Geschiedenis
Ook verpleegkunde en de lerarenopleidingen geschiedenis en Engels kampen met flinke schaarste aan stageplekken. De studenten gaan alle studiejaren op stage, dus het ‘volume’ is groot. Bovendien organiseren deze opleidingen de stageplekken deels zelf. Bij verpleegkunde geldt dat voor alle stages, bij de lerarenopleidingen met name voor de eerstejaars- en tweedejaarsstage. Zorginstellingen en scholen zouden anders gek worden van de belletjes en mails van stagezoekende studenten.

Celine Manschot is als regiomanager bij de lerarenopleiding belast met het vinden van stageplekken. Dat gaat dit jaar om ongeveer 2.300 studenten. ‘Het is het lastigst voor studenten geschiedenis’, vertelt zij. ‘Er zijn simpelweg meer studenten dan banen, en door dat studentenoverschot is er een te grote druk op stageplekken. Bovendien kunnen we geschiedenisstudenten alleen in het voortgezet onderwijs plaatsen en niet bij de roc’s. Ook bij Engels is het aantal studenten groter dan het aantal beschikbare plekken en verder wordt het bij maatschappijleer en biologie steeds moeilijker om studenten te plaatsen.’

Overheidsbezuinigingen
Bij verpleegkunde zijn er dit collegejaar een kleine 1.000 studenten die op stage moeten. A hell of a job voor stagecoördinator Arie Hettinga en ondersteuner Cora Vrijland. Vooral het plaatsen van de 410 eerstejaars heeft hen de afgelopen periode ‘ontzettend veel energie’ gekost. ‘Er is een grote verandering in de gezondheidszorg gaande’, vertelt Hettinga. ‘Er is minder overheidsfinanciering. Ouderen moeten langer thuis blijven wonen en daardoor sluiten verzorgingshuizen. Opnames in ziekenhuizen duren korter. Er zijn dus minder intramurale stageplekken (in instellingen, red.). Bovendien zijn er niet alleen hbo-stagiairs, ook mbo’ers willen een deel van de koek. Dit jaar moesten er ruim 1.500 mbo- en hbo-stagiairs in de regio worden geplaatst.’

Cora Vrijland benadert alle instellingen met het verzoek om stageplekken. Vrijland: ‘De respons levert lang niet genoeg plaatsen op, dus dan is het bellen, mailen, je contacten aanboren. En maar trekken.’ Hettinga: ‘Uiteindelijk is het gelukt. Maar we hebben een aantal studenten later moeten plaatsen. Ze lopen geen studievertraging op, omdat we in de periode dat ze nog niet op stage konden een vervangend praktijkprogramma hebben aangeboden.’

Eerstejaars uit de stagecarrousel
Het zijn vooral de eerstejaars die lastig te plaatsen zijn. Werkgevers hebben nog niet zo veel aan ze, maar praktijkervaring voor eerstejaars op de lerarenopleiding en bij verpleegkunde is onmisbaar. ‘Door de confrontatie met de beroepspraktijk komen ze erachter of ze echt het juiste vak hebben gekozen’, aldus Manschot.

Toch zoeken de opleidingen een deel van de oplossing voor het tekort aan stageplaatsen in alternatieven voor de eerstejaarsstage. Bij de lerarenopleiding geschiedenis is dat bijvoorbeeld de deelname aan het project Cross Your Borders. Manschot: ‘De studenten begeleiden havo- en vwo-leerlingen bij dit project over armoede in de wereld. Ze ervaren hoe het eraan toegaat op een middelbare school en ze worden begeleid door projectmedewerkers waardoor de scholen ontlast blijven. Alle beschikbare stages kunnen op deze manier naar de ouderejaars.’

Het zijn vooral de eerstejaars die lastig te plaatsen zijn.

Bij verpleegkunde is inmiddels ook besloten om de eerstejaars uit de stagecarrousel te halen. ‘Wat ze normaal leerden tijdens hun eerstejaarsstage, gaan ze oefenen in onze goed uitgeruste praktijklokalen. Daar leren ze de verpleegtechnische handelingen als spuiten, wassen, bedden verschonen “in vitro”. We vinden het wel jammer, want je mist de praktijkcontext, maar dat ondervangen we door themaweken te organiseren waarbij ze contact leggen met experts, patiënten en professionals.’

In de toekomst zal verpleegkunde misschien profiteren van de numerus fixus die vanaf komend collegejaar geldt. ‘We zullen dan niet meer dan 450 eerstejaars aannemen, maar dat lost onze problemen voor de huidige studenten natuurlijk nog niet op.’

Overschot
Er is ook een heel andere realiteit op de HR. Die van de overschotten. Zo meldt Celine Manschot dat de lerarenopleidingen Nederlands en natuurkunde meer stageplekken dan studenten hebben. En ook bij de opleiding communicatie is het aanbod op de interne stagesite Praktijklink zo breed en groot dat de tweehonderd derdejaars volgens stagecoördinator Monica Heikoop ‘hun weg niet goed kunnen vinden in het overschot en er mooie stages blijven liggen’.

Tekst: Esmé van der Molen
Illustratie: Maus Bullhorst

Eerst stagiair, nu op de loonlijst

Hij kwam niet zomaar binnen bij bureau Creatieve Koppen. Een sollicitatiebrief alleen was niet genoeg. Edwin de Haas (25), destijds derdejaars communicatie, stopte veel tijd in een filmpje waarin hij zichzelf presenteerde en daarmee konden de twee eigenaren van Creatieve Koppen gelijk zien dat De Haas van alle kandidaten de meeste creativiteit in huis had om bij het marketingbureau de sociale media op te pakken.Toen De Haas in 2013 afstudeerde, verdiende hij eerst zijn brood als fietskoerier terwijl hij zocht naar een baan die aansloot op zijn studie. ‘Ik bezocht een netwerksessie van Creatieve Koppen. “Heb je al werk”, vroeg mijn oud-stagebegeleider, en toen ik vertelde dat ik nog op zoek was, maakten we een afspraak. Het bedrijf werkte tot dan toe alleen met freelancers; ik werd dus hun eerste echte werknemer. In februari van dit jaar kon ik eindelijk echt aan de slag. Ik werk nu veertig uur per week, en meer. Want er is enorm veel te doen en ik doe het graag.’ De meeste van zijn oud-studiegenoten hebben inmiddels ook een baan gevonden, en bij een aantal van hen was de stage – net als bij Edwin – de start van hun loopbaan.