Medische kosten worden altijd gedekt. ‘Iemand die ziek is zieker laten worden, kost alleen maar méér geld’, zegt Kevin een beetje cynisch. En omdat de studenten echt iets aan de kaak wilden stellen, gooiden zij het roer om en werden de pijlen op de geestelijke gezondheidszorg gericht.

Kevin: ‘Die bleek behoorlijk onderbelicht. Het bevorderen van psychisch welbevinden wordt niet als een basisbehoefte gezien.’ Daarom besloten zij om met name de relatie tussen dagbesteding en het psychisch welbevinden van illegalen en ongedocumenteerden te onderzoeken.

Vijftig euro leefgeld
Dagbesteding is wat je doet wanneer je niet slaapt. Voetballen, kleding kopen, naar de bioscoop gaan. Werken is voor deze groep mensen in Nederland verboden door de Wet arbeid vreemdelingen. De vijftig euro leefgeld die illegalen en ongedocumenteerden per week van instanties als het ROS (Rotterdams Ongedocumenteerden Steunpunt) of de Pauluskerk krijgen, is niet voldoende om activiteiten van te ondernemen. Ook studeren is vaak geen optie. Kevin: ‘Het recht op onderwijs vervalt wanneer illegalen achttien jaar oud zijn. Sommigen volgen taalles, daar zie je hen opbloeien. Maar de meesten doen niks.’

Eén van de geïnterviewden is J. – om veiligheidsredenen noemen de studenten hem niet bij zijn volledige naam. J. is op zijn vijftiende vanuit Congo naar Nederland gevlucht. Toen hij nog minderjarig asielzoeker was, mocht hij studeren. Toen hij achttien werd, ‘was hij opeens niet meer welkom in Nederland,’ vertellen de studenten. Hij moet terug, ‘terwijl de kans groot is dat hij in Congo opgepakt en vermoord wordt, net als zijn ouders’.

Wanneer de studenten hem vragen naar zijn dagbesteding antwoordt J.: ‘Geen, gewoon niets.’ Hierdoor denkt hij volgens de studenten vaak aan de traumatische ervaringen die hij heeft meegemaakt. ‘Toen wij hem vroegen naar wat hij in Nederland graag verbeterd zou zien, zagen wij de woede die in hem heerst.’ J.: ‘Ik ben geen illegaal, ik ben een Nederlander. Ik kan Nederlands spreken en ik wil werken!’

Werken, maar ook hobby’s geven zin en inhoud aan het leven, aldus de studenten. Het krijgen van waardering door betaald of vrijwillig werk geeft een positief gevoel en helpt depressies voorkomen.

Angst
Voor Sam en Kevin was het onderzoek een eyeopener. Zij bestudeerden literatuur, spraken met medewerkers van het Rotterdams Ongedocumenteerden Steunpunt, de Pauluskerk, een psychiater en vier illegalen. Kevin: ‘Mijn ouders benadrukten dat ik voorzichtig moest zijn met deze mensen. Dat is meteen het probleem. Deze doelgroep is bijna letterlijk onzichtbaar, dus heerst er angst.’

Angst die de studenten in eerste instantie ook voelden. Sam: ‘Het was best heftig om de illegalen te interviewen. De één heeft martelingen meegemaakt, de ander moord. Je weet niet hoe zij zullen reageren. Ineens besef je dat je het echte verhalen zijn. Van echte mensen.’

10.000 illegalen in Rotterdam
Echte mensen dus van wie er maar liefst tienduizend verspreid door Rotterdam wonen. De studenten vonden het schokkend om te zien hoe Nederland met hen omgaat. Het onderzoek heeft hen geraakt. Kevin geeft toe dat het soms moeilijk was zijn neutraliteit te behouden. ‘Wij willen dit zó graag aankaarten. Het is schrijnend om te zien dat deze groep niet mag werken, dat de meesten geen onderwijs kunnen volgen en daardoor hele dagen niets doen.’

Ook een tweede groep studenten heeft onderzoek gedaan naar illegaliteit in Rotterdam. Zij zijn een dag met een ongedocumenteerde meegelopen. Zo hebben zij onder meer de Pauluskerk en de Kledingbank bezocht. Hieronder kun je de film bekijken die zij hierover hebben gemaakt.

Dore van Duivenbode