‘Deetman afgerost door studenten’, kopt De Telegraaf op 10 november 1988. De minister van Onderwijs is tijdens een demonstratie in zijn buik getrapt door een boze student, nadat hem eerder mest, aardappelen en eieren om de oren vlogen.

Die dag loopt het uit de hand, maar onrustig is het al jaren. In 1985 wil onderwijsminister Wim Deetman (CDA) vaart maken met de invoering van een ‘basisbeurs’ voor alle studenten. Tot dan toe was er voor studenten kinderbijslag, maar die werd overgemaakt aan hun ouders. Met een basisbeurs zouden alle studenten minder afhankelijk zijn van pa en ma.

Studentenbonden vinden zijn plannen ‘volstrekt onaanvaardbaar’. Het nieuwe stelsel levert kinderen van rijke ouders extra geld op en ontzegt kinderen uit armere gezinnen de toegang tot het hoger onderwijs. Minder rijke studenten zouden immers moeten lenen bovenop hun basisbeurs.

strijdliederen en ontruimingen
Al in het voorjaar van ’85 klinken in Leeuwarden de ‘strijdliederen’, moet de politie in Groningen het gebouw van de dienst Studiefinanciering ontruimen en blokkeren grote groepen studenten in tien steden belangrijke verkeersknooppunten. Een actie op de Rotterdamse Erasmus Universiteit loopt uit op ruzie. ‘Rechtse en linkse studenten schelden elkaar de huid vol’, kopt dagblad Het Vrije Volk. Als minister Deetman een nieuw gebouw wil openen, wordt de toegang versperd en moet hij via de achterdeur naar binnen.

Alle woede ten spijt jaagt minister Deetman het wetsvoorstel binnen een jaar door de Kamer. Waar ambtenaren de minister voor hadden gewaarschuwd, gebeurt: de invoering loopt uit op een fiasco. Veel studenten krijgen maanden geen geld, anderen krijgen veel te veel en moeten later grote bedragen terugbetalen. Er komen zo veel bezwaren binnen dat de administratie een puinhoop wordt. Uiteindelijk gooit de dienst Studiefinanciering uit pure ellende alles weg en vraagt studenten om nog één keer hun bezwaar op te sturen.

In 1987 wordt Maarten van Poelgeest voorzitter van de Landelijke Studenten Vakbond (LSVb). Met de studenten voorop wordt 1988 het jaar van steeds hardere acties tegen het onderwijsbeleid van minister Deetman. Van Poelgeest leidt die zomer de grootste studentendemonstratie ooit in Nederland: 35.000 mensen komen in actie en eisen het aftreden van de minister. ‘Het is oorlog’, schreeuwt Van Poelgeest op het Malieveld.

De mobiele eenheid slaat later die dag met de wapenstok in op studenten die het Binnenhof bestormen. Een paar honderd actievoerders doorbreken het cordon, waarna een aantal al snel naakt in de fontein op het Binnenhof hangt: ‘uitgekleed’ door minister Deetman. Er sneuvelen vijf ruiten van het Tweede Kamergebouw, acht studenten worden die dag gearresteerd.

 35.000 mensen komen in actie en eisen het aftreden van de minister.

uiterst onrechtvaardig, die basisbeurs
Hun woede kwam voort uit een ‘heftig gevoel dat wat er stond te gebeuren uiterst onrechtvaardig was’, blikt Van Poelgeest terug in een Amsterdams café. ‘Kinderen van rijke ouders gingen er meer dan honderd gulden op vooruit. Dat was niet hoe wij de welvaart wilden verdelen.’ Er was meer onvrede over het onderwijsbeleid van Deetman, maar die basisbeurs was een zichtbare maatregel waar iedereen zich iets bij voor kon stellen. ‘Wij dachten dat er heel veel op het spel stond. We hadden hooggestemde idealen, wilden de wereld verbeteren.’

Ver voor de tijd van Facebook en Twitter moeten Van Poelgeest en zijn kompanen studenten op andere manieren bereiken. De LSVb-bestuurders gaan in studentenflats langs de deuren en in elke stad vallen bonden hoorcolleges binnen.

Acties worden strak geregisseerd. De minister kan zich op zeker moment nergens meer vertonen. Bij elke opening, toespraak of overleg wordt hij opgewacht door woedende menigten met creatieve spandoeken. Van Poelgeest: ‘We zochten de confrontatie. Die man kon op den duur nergens meer spreken. Dat deden we bewust.’

Van Poelgeest wordt erop aangekeken dat de minister tijdens een van die confrontaties een trap in zijn buik krijgt. Nu zegt hij: ‘Het liep uit de hand, we hebben ons daar onmiddellijk van gedistantieerd.’ De Telegraaf van 10 november 1988 tekent uit zijn mond op: ‘Wij zijn niet zo voor dit soort acties. Dit geeft echter wel de kwaadheid en de verontwaardiging aan die deze minister teweeg heeft gebracht.’

Studenten moesten niets hebben van bestuurlijk Nederland, herinnert ook voormalig onderwijsjournalist Jos Dohmen zich lachend: ‘Ik werd door Van Poelgeest als handlanger van het gezag gekwalificeerd. Ik had een Amsterdamse universiteitsbestuurder vriendelijk begroet en dat deed je niet in die tijd.’
Dohmen deed verslag van enkele studentenprotesten en herinnert zich vooral de grimmige sfeer. ‘Achteraf hadden studenten zich misschien wat meer koest moeten houden. Want eigenlijk was de basisbeurs een fantastische maatregel. Pas later is die flink uitgekleed.’

het nieuwe leenstelsel
Van Poelgeest is inmiddels milder geworden over Deetman. ‘Ik zie nu dat hij ook veel goeds gedaan heeft voor het hoger onderwijs.’ Maar de basisbeurs vindt de oud-studentenleider, die later carrière maakte binnen GroenLinks en wethouder werd in Amsterdam, nog steeds een slecht idee. Net als in de jaren tachtig voelt hij meer voor een ‘academicibelasting’: afgestudeerden zouden een percentage van hun inkomen moeten afdragen.

‘De LSVb zou het leenstelsel kunnen omarmen. Het ideaal is bijna bereikt.’

Het hoger onderwijs volgt hij niet meer op de voet, maar het nieuwe leenstelsel lijkt meer op de academicibelasting dan het huidige stelsel, denkt Van Poelgeest. Verbaasd: ‘Is er een grote demonstratie aangekondigd? De LSVb zou deze maatregel ook kunnen omarmen, het ideaal is bijna bereikt.’

In de jaren tachtig kreeg de LSVb het telkens weer voor elkaar om flinke groepen studenten op de been te brengen. Grote protesten tegen de huidige kabinetsplannen komen nog niet echt van de grond. Hoe dat kan? Van Poelgeest twijfelt. ‘Dit was misschien de sfeer in die tijd. Je moet niet vergeten dat er in 1980 bij de kroning van koningin Beatrix nog een veldslag uitbrak in Amsterdam. We hadden toen het idee dat de maatschappij collectief faalde. Nu is falen altijd individueel. Het idee dat je zelf verantwoordelijk bent voor je eigen succes lijkt heel diep te zitten.’

Tekst: HOP, Petra Vissers
Illustratie: studio@evelienvanvugt