In 2011 kregen 26 duizend Nederlandse kinderen volgens het CBS een behandeling voor autismespectrumproblematiek. Deze kinderen hebben problemen met communicatie, omgang met anderen en vertonen stereotiep gedrag. Grote veranderingen maken het nog eens extra moeilijk. De overgang naar het voortgezet onderwijs is zo’n moment. Geen vaste leerkracht meer, geen vast lokaal, roosterwijzigingen, huiswerk plannen, elke dag andere boeken inpakken, een nieuwe groep leren kennen en chaos op de trappen bij de wisseling van lesuren. Voor veel jongeren met autisme gaan de seinen dan op rood.

Problematische overgang
Volgens de initiatiefnemers van het HR-project FLOW verloopt deze transitie bij het merendeel van de jongeren met autisme ‘problematisch’. Kim Bul, projectcoördinator van FLOW: ‘Doordat zij minder flexibel zijn, voelen ze zich vaak angstig in de nieuwe situatie. Ze hebben minder zelfvertrouwen en vinden het moeilijk om hun huiswerk te plannen en organiseren. De opgebouwde frustratie kan op onverwachte momenten escaleren. Anderen trekken zich juist terug. Regelmatig gaan ook de schoolprestaties achteruit en soms leidt het zelfs tot schooluitval.’

Hoewel bekend is dat de overgang heel lastig is, zijn er nauwelijks Nederlandse programma’s om jongeren bij de overstap naar het voorgezet onderwijs te helpen, vertelt Bul: ‘Daarom willen wij voor deze groep een serious game ontwikkelen waarin ze vaardigheden kunnen oefenen die ze daarbij nodig hebben. Tegelijkertijd maken we professionaliseringsmodules voor docenten en onderwijsbegeleiders. Vervolgens zullen wij de effectiviteit van de game wetenschappelijk toetsen. Op die manier hopen wij evidence-based oplossingen op te leveren.’

E-Health
Uit internationaal onderzoek komt naar voren dat jongeren met autisme gek zijn op gadgets: iPads, computers, games en tv. Ze brengen het merendeel van hun vrije tijd achter een scherm door. ‘Door digitale middelen in te zetten in de begeleiding sluiten we aan bij hun interesse en leveren we een bijdrage aan efficiency in de zorg. Sinds de stelselwijziging in de jeugdzorg die dit jaar inging, ligt de financiering van de zorg bij gemeenten. Zij zetten in op preventie; e-Health, zoals telepsychiatrie, internettherapie en serious gaming, kan daarbij een geschikt middel zijn. Bovendien vragen zorgverzekeraars al van ggz-instellingen dat een bepaald percentage van de behandelingen online plaatsvindt.’

Onderzoek laat zien dat e-Health bij bepaalde psychiatrische stoornissen even effectief is als traditionele therapie.

E-Health is in opkomst. Volgens Kim Bul zijn er aanwijzingen dat deze vorm van hulpverlening effectief is. ‘Beschikbaar onderzoek, en dat is er nog niet veel, laat zien dat e-Health bij bepaalde stoornissen goed werkt en even effectief is als een face-to-facebehandeling. Via games kun je vaardigheden als plannen oefenen of flexibiliteit trainen. Ik ben nu zelf bij ggz-instelling Yulius en de Erasmus Universiteit aan het promoveren op een serious game voor kinderen met ADHD.’

FLOW loopt tot 2017. Het eerste prototype van de game wordt in 2016 opgeleverd en zal dan in een pilotstudie worden onderzocht. Daarin zullen dertig kinderen zich via de game voorbereiden op de overgang naar de middelbare school. Dertig andere kinderen gaan deze transitie in zonder het oefenen met de game. De onderzoekers zullen deze groepen met elkaar vergelijken.

MKB-bedrijven
Het is in alle opzichten een complexe klus. Er werkt dan ook een groot aantal partners mee. Bul: ‘Het project valt onder het kenniscentrum Zorginnovatie en wordt geleid door lector Patricia Vuijk. Bedrijven uit de creatieve industrie maken de game en investeren daar ook zelf in. Hetzelfde geldt voor zelfstandig gevestigde onderwijsprofessionals die een module maken voor leraren en onderwijsbegeleiders zodat zij de jongeren kunnen begeleiden bij de game. Ook zorgen zij ervoor dat de game zijn weg vindt in het Rotterdamse onderwijs. Verder hebben we de medewerking van jongeren met autismeproblematiek, hun ouders, broers en zussen, docenten en onderwijsbegeleiders. In zogenaamde focusgroepen geven zij input over de transitieproblemen waarmee de game developers aan de slag kunnen.’

Het onderwijs ten slotte. Hoe wordt dat betrokken bij dit project? ‘Op allerlei manieren’, zegt Bul. ‘Zo hebben twintig studenten van CMI (communicatie, media en informatietechnologie) in het MediaLab tien weken gewerkt aan prototypen games voor onze doelgroep. Dat heeft natuurlijk niet geleid tot een eindproduct, maar het was een leerzaam proces voor de studenten. We hebben een afstudeerder van CMI en een student sociaal pedagogische hulpverlening die haar eindscriptie over het project schrijft. Pedagogiekdocent Ewa Brand promoveert op FLOW. Op deze manier hopen we dat de kennis over de doelgroep, over e-Health en serious gaming doorsijpelt in de hogeschool.’

Tekst: Esmé van der Molen