Tegenover metrostation Kraaiennest in de Bijlmer staat de flat waar Marcel van den Berg zijn atelier heeft, twee kleine hokjes zonder internet. Een radio, een waterkoker voor thee, een computer, precies één stoel, een bureau en verder overal werk. Aan de muren, tegen de wand en op de grond.
Van den Berg, die ook in Bloemhof en Tarwewijk heeft gewoond, noemt de Bijlmer vergeleken bij Rotterdam-Zuid ‘een saaie buitenwijk’. ‘Zuid is heftig, daar lopen ook echt lijpo’s rond. Als het hier regent, zie je geen mens op straat. Eigenlijk gebeurt er nooit iets.’
Hij loopt met zijn schoenen over de werken die op de grond liggen. ‘Het is nog niet af. Als het af is, is het opeens kunst, maar tot die tijd is het gewoon papier.’
Voor Van den Berg is een werk pas af als hij er niks meer aan kan toevoegen. ‘En het is goed als ik me afvraag hoe ik het heb gemaakt.’

Heb je dat al meegemaakt?
‘Een paar keer, maar niet vaak. Het gebeurt misschien een keer per jaar.’

Hij staat voor een groot werk van papier. Het hangt aan de muur en is getiteld Welcome to the AfterFuture. ‘Dit is heel goed, maar ik weet nog wel precies hoe ik het heb gemaakt. Bij de echt goede werken verbaas je jezelf. Maar dit is dan ook een tekening waar ik twee jaar over heb gedaan. In 2013 heb ik de eerste laag erop gezet. Die was niet goed genoeg. Toen heb ik ‘m opgerold en weggelegd. Na een tijd heb ik de eerste laag weggeschilderd. Op een heel agressieve manier en met veel energie. Toen het werk door transport beschadigd raakte, brak er een nieuwe fase aan. Hier op het atelier ben ik het gaan lijmen. Daarna bleef het aan de grond plakken, waardoor er een nieuwe schade ontstond. Je ziet hier een soort lagen in de reparatie. Juist dat wordt dan een element dat het werk goed maakt. Zo’n vondst kun je inzetten totdat je het weer zat bent.’

Je gebruikt ook bijzondere materialen als messteken en spijkers.
‘Ja, wil je het zien?’ Hij haalt een groot wit doek tevoorschijn waarop in letters gekalkt de tekst HIJACKING WHITE SUPREMACY staat. In het doek naar buiten puilende messteken die voor reliëf zorgen. ‘Kunsthistorisch is dit helemaal verantwoord. In de jaren vijftig deed Lucio Fontana dit al. Verder zie je koffie. Deze vlek heb ik letterlijk vanuit mijn stoel op het doek gespuugd. Daarna fixeer je dat. Het is ook een experiment. Kijk maar naar dat doek. Dat is koffie, heel vieze koffie van de Rijksakademie. In de kantine hadden ze goede koffie, maar in het weekend – als de kantine dicht was – moest je het met automatenkoffie doen. Echt ranzig spul, dus daar verfde ik mee.’

‘Een werk is echt goed als ik me afvraag hoe ik het heb gemaakt.’

Die messteken zien er voor mij heel boos uit. Hoe is dat voor jou als je dat maakt?
‘Dit is een dubbelgeweven linnen doek van bijna 70 euro. Het is wel lekker om dat vernietigen, om gewoon eens te doen alsof het niks is.’

Ben je dan ook de ‘white supremacy’ aan het snijden?
Lachend: ‘Dat komt toevallig zo samen.’

Dat is geen toeval, toch?
‘Nee, ik speel ermee. White supremacy is in dit geval ook het witte doek. Door er met een mes in te steken, ‘kaap’ ik het doek. Wat dat verder allemaal zou kunnen betekenen, laat ik graag open. Je moet wel goed nadenken waar je dit laat zien. Dat kan niet overal. Ik neem dit werk ook niet mee naar mijn volgende expositie. Als het de maatschappij in gaat, komen er nieuwe betekenissen bij. Hijacking white supremacy kun je ook op de kunstwereld betrekken. Die is toch ook vooral blank. Of ik ermee wil provoceren, ligt aan waar ik het werk toon. Ik heb het nu op Facebook gezet en daar zie ik aan de reacties dat het mensen niet koud laat. Misschien breng ik dit doek pas over tien jaar naar buiten. Ik heb geen haast.’

Is dat vanwege de hete tijd waarin we leven?
‘Alles, de tijd, de maatschappij, de plek waar ik exposeer. Ik bepaal. Ik ben de baas over mijn werk. Nu staat het alleen op Facebook. Dat is voor mij niet de echte wereld, maar een speeltuin waar ik mijn vrienden en collega-schilders ontmoet. Ik test daar ook hoe er op het werk wordt gereageerd, of de titels goed zijn… het is de backstage area van mijn atelier.’

Je hebt wel meer werk gemaakt met een maatschappelijke lading: de serie Ghetto Fabulous en Study in Black awareness.
‘Black awareness was een persoonlijk onderzoek naar de zwarte geschiedenis, het kolonialisme, de zwarte burgerrechtenbeweging en mijn eigen geschiedenis. In mijn werk kwam ik toen heel letterlijk uit op zwart en wit: zwarte materialen als verf, teer, nylon, klei ten opzichte van witte materialen: witte verf, wit doek. En dat is waar het nu is aanbeland.’

‘Ik heb altijd een bijbaan gehad. Ook tijdens mijn periode bij de Rijksakademie.’

Op dit moment ben je op jezelf, alleen in dit atelier. Maar de afgelopen twee jaar was je resident bij de Rijksakademie.
‘Ik had er toen al een aantal jaar als zelfstandig kunstenaar op zitten en ik wilde verder, een nieuwe stap zetten. De Rijksakademie is een postacademische instelling. Er zijn er drie van in Nederland. De Rijksakademie in Amsterdam krijgt jaarlijks 1.500 aanmeldingen voor 25 plaatsen. Eens per jaar laten de residenten, zoals de studenten worden genoemd, hun werk zien in het Open Atelier; daar komt de hele internationale kunstwereld op af.
‘Er vindt dus een heel strenge selectie plaats. Ze nemen je aan als ze vinden dat je een talent bent en ze het idee hebben dat ze je verder kunnen helpen. Je krijgt dan twee jaar een studiebeurs, de beschikking over een atelier en de werkplaatsen, en heel veel feedback. Ik wilde er leren om los te komen van het schilderen van foto. Dat is ook gelukt. Ik werk nu meer vanuit gevoel en energie. Mijn werk is daardoor vrijer en abstracter geworden. Twee belangrijke jaren waarin ik in alle opzichten, ook materieel, heel goed gesteund ben in mijn ontwikkeling, maar ik vind het oké om nu weer op mezelf te zijn aangewezen.’

Je hebt nu geen beurs meer. Hoe kom je rond als kunstenaar van zulk autonoom werk?
‘Ik heb altijd een bijbaan gehad. Ook tijdens mijn periode bij de Rijksakademie. Zo’n twee dagen in de week werk ik bij als kok, het zijn er ook weleens drie geweest. Ik heb een afgeronde koksopleiding. Ik dacht: als het in de kunst niet lukt, kan ik daarop terugvallen. Maar voor mij was essentieel dat de kunst op de eerste plaats zou staan. En dat is altijd zo geweest. Tegenwoordig kan ik het koken steeds meer integreren in mijn werk als kunstenaar. Ik doe bijvoorbeeld barbecues tijdens expositieopeningen of werk dan als dj.’

‘Ik bepaal. Ik ben de baas over mijn werk.’

Door zo consequent voor de kunst te kiezen, heb je ook de weg leren vinden in de kunstwereld. Zo heb je jezelf nu op de kandidatenlijst gezet voor de prestigieuze prijs Prix de Rome.
‘Ja, ik had ook kunnen wachten tot ik werd gekandideerd, maar voor deze prijs kun je jezelf opgeven, dus why not? De winnaar krijgt 40.000 euro. Daar kan ik een heel jaar van werken en leven.’

Maak je een kans?
‘Ik heb echt geen idee. Maar natuurlijk hoop ik dat ik een van de vier genomineerden word. Die mogen een expositie maken en dan kan ik een vette show neerzetten. Als je meedoet, wil je winnen toch? Dan ga ik ook voor de fame, fuck it!’