Khamees is elf jaar en woont op de Westbank. Binnen een maand verloor hij zijn beide ouders. Zijn vader werd vermoord door Israëlische commando’s, zijn moeder door het Palestijnse verzet. Met zijn twee broers en zussen woont hij in een weeshuis. Khamees lijdt aan een ernstig trauma. Hij is agressief – hij valt je aan als je goedemorgen zegt, en alleen met hem in een kamer zijn wordt niet aangeraden – en hij heeft al verschillende keren geprobeerd zelfmoord te plegen.
Het verhaal over Khamees wordt verteld door Ibrahim Issa, directeur van de Palestijnse Hope Flowers School in Bethlehem. Onlangs was hij te gast op de hogeschool.

Bethlehem is de stad van de vluchtelingenkampen die zijn ontstaan na de Israëlisch invasie van 1948. Veel Palestijnen moesten toen huis en haard verlaten. Inmiddels zijn die kampen wijken geworden waar verschillende generaties samenwonen. Deheishe is het grootste en bekendste Palestijnse vluchtelingenkamp. In de wijk Al Khader staat de Hope Flowers School, dicht bij de scheidingsmuur en aan de rand van de Westbank. Tachtig procent van de leerlingen is afkomstig uit Deheishe en andere vluchtelingenkampen.

De school is er voor kinderen van 5 tot 14 jaar. De meeste zijn beschadigd door conflicten en traumatische ervaringen, armoede en ondervoeding. Trauma’s veroorzaken leerproblemen. Aan de school is weliswaar een psycholoog verbonden, maar de sporen van een traumatisch verleden zijn niet zomaar uitgewist. ‘Healing the wounds of war’ is het doel. Trauma healing van essentieel belang. Begrip en verzoening zijn de belangrijkste waarden die Issa en de zijnen willen overdragen. ‘Het is de enige manier’, stelt Issa, ‘om te voorkomen dat slachtoffers daders worden.’

Rugzakken
Belangrijkste doel van de school is het bieden van een veilige haven. Maar voordat je in die haven bent, worden de rugzakken, ook van de jongste kleuters, doorzocht door zwaarbewapende militairen. De school zelf is – door de muur, hekken en checkpoints – steeds moeilijker te bereiken. ‘Voor kinderen uit het vlakbij gelegen Jeruzalem is dat inmiddels onmogelijk.’

Naast regulier basisonderwijs geeft deze school vredesonderwijs, gericht op het in harmonie naast elkaar leven van Israëliërs en Palestijnen. Dat betekent dat kinderen leren hoe ze kunnen omgaan met moeilijke situaties en met frustraties, dat het belangrijk is je gevoelens en je gedachten te uiten, dat ze leren meepraten in groepsgesprekken, samenwerken en vooral: naar elkaar luisteren. ‘Compassionate listening’ heet dat, in de hoop dat de leerlingen leren zich te verplaatsen in anderen.

Er komen moslims en christenen naar de Hope Flowers School. Joodse kinderen zijn er niet omdat de Israëlische autoriteiten niet toestaan dat Joodse kinderen de Westoever bezoeken, maar de school hoopt nog steeds dat dat in de toekomst wel zal gebeuren. Wel is er samenwerking met Joodse zusterscholen en zijn er gezamenlijke zomerkampen, workshops en buitenschoolse activiteiten. Eén keer per week spelen Joodse en Palestijnse kinderen samen voetbal. En er worden lessen Hebreeuws gegeven om de communicatie te bevorderen.

Dat dat niet makkelijk is, illustreert het verhaal over Khamees. Hij is niet het enige zwaar getraumatiseerde kind op de Westbank. ‘Vijftig tot zestig procent van de Palestijnse kinderen is minimaal één keer gemarteld’, vertelt Issa. ‘Slaan, schoppen, eenzame opsluiting, blinddoeken en het knellen van handen met plastic banden behoren tot de dagelijkse praktijk.’

Issa heeft zelf tweemaal gevangen gezeten, is gemarteld en zijn huis is gesloopt.
Issa studeerde aan de TU Delft. Na zijn afstuderen stond hij voor de keus: promoveren of terug naar Palestina om vrijwilligerswerk te doen. Hij koos voor dat laatste, ‘voor een half jaar, want ik dacht dat het conflict dan wel opgelost zou zijn. Mijn plan was om na dat half jaar terug te keren naar Delft om alsnog te promoveren, maar dat is er dus nooit meer van gekomen.’

‘Alle werkelijke leven is ontmoeting’
De Hope Flowers School is in 1984 opgericht door de vader van Issa die samen met zijn familie in 1948 uit Ramle, vlakbij Tel Aviv, werd verjaagd en terechtkwam in een vluchtelingenkamp; het familiebezit werd geconfisqueerd. Ondanks dat was hij ervan overtuigd dat het Palestijns-Israëlische conflict zonder geweld kon worden opgelost. Het was zijn missie om een school op te richten die deze visie zou uitdragen en dat heeft hij ook gedaan. Vader Issa hing het gedachtegoed aan van Martin Buber, een Oostenrijks-Israëlisch-joodse godsdienstfilosoof (1878-1965) in wiens denken de ‘oprechte ontmoeting tussen mensen onderling en tussen mens en God’ centraal stond. ‘Alle werkelijke leven is ontmoeting’, zo schreef hij.
Buber was voorstander van een gemeenschappelijke Arabisch-Israëlische staat.

Ook Issa staat dat voor. ‘Geweld is nooit de oplossing. Ik ben ervan overtuigd dat mensen het in zich hebben om samen te leven. Dat we dat kunnen.’

Dorine van Namen

De Hope Flowers School is onafhankelijk en heeft geen politieke of formele religieuze banden. De school kan bestaan door bijdragen van ouders, donaties en schenkingen vanuit de hele wereld.

Meer informatie: www.hopeflowersschool.org
Vriend worden van de Hope Flowers School? www.vriendenvanhopeflowers.nl

De lezing van Ibrahim Issa werd georganiseerd door het Expertisecentrum Maatschappelijke Innovatie.