Ik deed niet zo veel en was ontevreden over de kant die mijn leven op ging. Op een dag zat ik vrolijk te dagdromen over succesvolle ondernemingen in een hoopvolle toekomst. Toen ik mijn eigen sullige glimlach zag, viel ik met een klap terug in mijn bureaustoel. Het rooskleurige toekomstbeeld van succes en prestaties stond lijnrecht tegenover wat ik aan het doen was om deze toekomst te verwezenlijken. Ik had geen reden om te glimlachen.

Ik was toen al een tijdje dagdromen aan het recyclen. Ik kwam niet gek vaak buiten, leerde niet veel nieuwe mensen kennen en bleef dus een beetje hangen in dezelfde thematiek. Ondanks dat ik dagdromen nooit als probleem heb ervaren, maar als iets comfortabels, dienden ze nu als een keiharde Harry Potteresque spiegel die liet zien wat zou kunnen zijn maar niet was.

Dromen en dagdromen hebben veel met elkaar gemeen. Door middel van dromen verwerken de hersenen onderbewust gebeurtenissen en prikkels van de voorgaande dag. Gezichten, karakters, plaatsen en gebeurtenissen zijn vaak bekend, maar verliezen in de droom al hun logica, wat resulteert in vreemde niet-chronologische verhalen waarover de dromer geen controle lijkt te hebben. Toch zijn er ontelbare momenten in een mensenleven waarop je helemaal geen interactie met de buitenwereld hebt, maar je je terugtrekt in interne dialoog. Op die momenten kun je gaan dagdromen.

Net als in gewone dromen verwerk je in dagdromen dingen die je hebt meegemaakt, maar omdat we wakker en bewust zijn hebben we een keuze in hoe we dit doen.

Dagdromenland

Die keuze is tot op zekere hoogte verslavend. Toen ik merkte hoe ik langzaamaan meer lol in mijn dagdromen had gekregen dan in het echte leven, vond ik het hoog tijd om hier eens wat beter naar de kijken. De eerste bron waar ik terechtkwam was een thread op Reddit waar een onfortuinlijke lotgenote de vraag stelde of het normaal was dat ze zo veel tijd in dagdromenland doorbracht. Sommigen stelden haar voor toch eens na te gaan of ze misschien niet depressief was, maar de meeste reacties kwamen van mensen die zich heel erg met haar identificeerden.

Plots ontvouwde zich een gigantische subcultuur van zelfbenoemde maladaptieve (het vertonen van gedrag dat niet passend is bij het ontwikkelingsniveau en de leeftijd, red.) dagdromers waarin men uiteenlopend omging met dit fenomeen. Sommige spraken hun zorgen uit en schaamden zich, anderen wisselden enthousiast hun zelf geregisseerde dagdromen uit. Ik raakte geïnteresseerd en begon op academisch niveau verder te zoeken.

Blijkbaar werd (maladaptief) dagdromen vroeger al door Freud beschreven als een kinderachtige tactiek om onder de stressoren en verantwoordelijkheden van het dagelijks leven uit te komen. Later werd maladaptief dagdromen opgenomen in de DSM-IV onder de naam autistic fantasy en beschreven als een verdedigingsmechanisme van psychiatrische patiënten en slachtoffers van trauma. Een van de eersten die de term maladaptief dagdromen gebruikte was dr. Eli Somer, een klinisch psycholoog in Haifa. Hij observeerde het dagdromen bij patiënten die last hadden van trauma of dissociatieve persoonlijkheidsstoornissen.

In de dagdromen ontdekte hij overeenkomsten en daarom besloot hij zijn bevindingen te publiceren. Zijn publicatie kreeg weinig respons in de academische wereld, maar Somers kliniek ontving steeds meer mails van mensen die niet leden aan stoornissen of trauma’s, maar zich wel in de thematiek herkenden. Veel dagdromen draaien hoofdzakelijk om macht, status, bepaalde romantische exploraties en geweld. Tot in detail uitgedachte verhaallijnen waarin de dagdromer in zijn eentje een leger aan terroristen op brute en efficiënte wijze uitschakelt en hierbij zichzelf of allerlei onschuldige medeburgers van de dood redt, zijn aan de orde van de dag. Het vereist niet bepaald een psychoanalyticus om te bedenken waar de fantasieën over ontsnapping, verheffing boven onderdrukkers en seksuele compulsiviteit vandaan komen, want dagdromen worden bepaald door de culturele en maatschappelijke context.

Creatief, impulsief of nieuwsgierig

Mocht je om wat voor reden dan ook op zoek zijn naar een kijkje in de diepste verlangens en angsten van de westerse mens, lees dan vooral de dagdroom rapporten op Reddit.

Wat maakt de een een grotere dagdromer dan de ander? Indien er geen sprake is van een persoonlijkheidsstoornis of een trauma, dan is de kans groot dat het simpelweg in je karakter ligt besloten. De oude Grieken gebruikten al de vier temperamenten om een persoonlijkheid te beschrijven, later kregen we de 16-factortheorie van Raymond Cattell, weer wat later de driedimensionale theorie door Hans Eysenck en tegenwoordig hebben we de Grote Vijf. Kort gezegd is de menselijke psyche opgedeeld in vijf hoofdkarakteristieken. Ben je extravert of introvert en handel je uit praktische of emotionele overwegingen.

Voorheen werden deze indelingen gebruikt als hulpmiddel in de psychoanalyse om stoornissen zoals bijvoorbeeld narcisme te ontdekken, maar tegenwoordig helpen ze ook bij het maken van grove berekeningen van de kans dat kinderen persoonlijkheidsstoornissen ontwikkelen. Om dit beter te kunnen doen is de karaktereigenschap ‘openheid voor ervaringen’ toegevoegd. Deze dimensie bepaalt hoe creatief, impulsief of nieuwsgierig je bent, maar ze wordt ook in verband gebracht met schizotypische gedragingen en stoornissen zoals manische depressiviteit, bipolariteit, psychose en verschillende dissociatieve eigenschappen.

Het maffe aan (maladaptief) dagdromen is dat het niet alleen bij de meeste van Somers patiënten, maar ook bij veel Reddittors zo lijkt te zijn dat na het delen en bespreken van de dagdromen het dagdromen minder wordt. Ook ik merkte na het afronden van het onderzoek (eigenlijk bedoeld voor mijn afstuderen, maar de focus lag ergens anders) dat het bijna moeilijk werd om af te dwalen in dagdromen en dat ook steeds sulliger aanvoelde. Het erkennen en uitspreken van de dromen lijkt een soort fourth wall break te zijn die de absurditeit ervan blootstelt aan de harde buitenwereld.

Vandaag neem ik denk ik de extra lange route naar de supermarkt.

Ben je student op de Hogeschool Rotterdam en wil je/kun je bloggen voor ons? Meld je bij Profielen.