Mazlum is nuchter. Hij klaagt regelmatig over het weer, werkt hard en is van afspraak-is-afspraak. Een echte Nederlander dus, maar dat gaat er niet bij iedereen in, vertelt de student maatschappelijk werk en dienstverlening, want naast de Nederlandse heeft Mazlum de Turkse nationaliteit en is hij van Koerdische afkomst. ‘Voor mij is er geen frictie tussen deze identiteiten. Toch word ik de laatste tijd meer gezien als Turk dan Nederlander en word ik vaak geconfronteerd met vragen over wat Erdogan nu weer heeft gedaan.’

Er is de afgelopen maanden dan ook veel gebeurd tussen Erdogan en West-Europa met als climax de zaak Ebru Umar en die van de Duitse komiek Jan Böhmermann. Vooral toen de Nederlands-Turkse columnist Ebru Umar in Turkije werd opgepakt vanwege Erdogan-kritische tweets, bereikten de gemoederen in Nederland een kookpunt. En dat merkten ook HR-studenten en medewerkers met Turkse roots.

Argwaan

‘Het wordt koud onder elkaar’, beschrijft Mazlum. ‘De wij-samenleving is nog lang niet klaar.’ Informaticastudent Selcuk herkent dit. ‘Er is meer argwaan en polarisatie sinds de ene kwestie de andere opvolgt. Op de hogeschool heb ik nergens last van, daarbuiten trek ik me er ook niet veel van aan. Maar voor een kind dat geboren is in de Schilderswijk wordt de kloof tussen allochtoon en autochtoon steeds groter. En hoe groter de kloof, hoe meer sommige groepen zich gaan afsluiten. Ik ken jongeren van Turkse afkomst die er daarom over denken om zich dan maar in Turkije te vestigen.’

Het wordt koud onder elkaar.

‘Toen de kwestie Ebru Umar speelde, is er iets in mij geknapt. Zo kun je dat wel stellen’, vertelt HR-studiekeuzebegeleider Tulay Dalmis. ‘Ik ben al wat ouder en beweeg me onafhankelijk van de Turkse gemeenschap. Ik betreur bovendien het politieke systeem zoals dat onder Erdogan vorm heeft gekregen. Toen de kwestie Umar speelde, werd er zowel vanuit de Turkse als de Nederlandse gemeenschap vanuit emotie gereageerd en niet gekeken naar de feiten. Daardoor moest zelfs ik alle zeilen bijzetten om niet in de verdediging te schieten. Als ik jonger was geweest, zou er weinig voor nodig zijn geweest om mij op dat moment vooraan de barricades te krijgen.’

De elkaar opvolgende nieuwsberichten over Erdogan lijken van Nederlanders met Turkse roots ineens bovenal Turken te maken. Een ongemakkelijke en ongevraagde positie voor velen. Net als Dalmis vertelt Selcuk dat hij geen aanhanger is van Erdogan, maar dat de manier waarop de discussie is gevoerd hem haast dwingt om voor de Turkse leider te gaan staan. ‘Ik ben het niet eens met zijn ideologie, en dan met name de manier waarop geloof en overheid onder zijn bewind met elkaar verbonden zijn geraakt. Ikzelf ben voor een scheiding van religie en staat. Maar de vaak ongefundeerde conclusies over Turkije en Erdogan worden ook op mij als Nederlandse Turk geprojecteerd. Daardoor voel ik me haast gedwongen om me in de discussie over Erdogans beleid te mengen. Dat irriteert mij mateloos.’

Selectief

De studenten die Profielen over dit onderwerp sprak, vinden de beeldvorming over Turkije en Erdogan selectief. Zo zegt Mazlum: ‘Ik spreek en lees natuurlijk Turks, dus ik kan de bron van het nieuws opzoeken. Daardoor weet ik dat het nieuws in Nederland soms zeer selectief is.’ Verpleegkundestudente Nurgul valt het op dat wij hier alleen het negatieve nieuws meekrijgen. ‘Sinds Erdogan aan de macht is in Turkije gaat het beter met het land. Het onderwijs is vooruitgegaan. De wegen zijn beter. De zorg is toegankelijk geworden voor iedereen. Dat hoor je hier eigenlijk nooit.’ ‘Of dat Erdogan ook al voor de vluchtelingendeal met de EU veel vluchtelingen opving’, zegt Mazlum. ‘Dat vind ik echt te prijzen, maar het blijft onderbelicht.’

Context

Volgens Selcuk is het negatieve nieuws dat ons bereikt, bijvoorbeeld over persvrijheid, niet onwaar, maar wordt het zonder context gebracht. ‘Het gaat steeds over afzonderlijke situaties waarover verontwaardiging ontstaat: Ebru Umar die wordt opgepakt, Turkse journalisten die worden gearresteerd. Daarop vormt zich het beeld van een land waar de persvrijheid onder druk staat, waar de president dictatoriaal gedrag vertoont en de mensenrechten in het geding zijn. Daarbij mis ik wel the bigger picture. Pas vanaf 1923 zijn de Turken officieel overgestapt op een parlementaire republiek als regeringsvorm. De voorgangers van de republiek, de Ottomanen, Seltsjoeken en Byzantijnen, waren autocraten (alleenheersers, red.). De overgang naar democratie is niet makkelijk geweest, zeker in een land waar zo veel verdeeldheid heerst. Het democratiseren van Turkije is eigenlijk een ongoing proces. Net zoals dat in het Nederland het geval was tussen 1848 en 1922. De parlementaire democratie was al in 1848 ingevoerd, maar het duurde nog tot 1922 voordat de hele bevolking stemrecht had. Nu kun je wel eisen dat Turkije net zo’n ‘voorbeeldige’ democratie is als Nederland, maar hoe fair is dat? Bovendien gaat Turkije door een heel moeilijke tijd met alle aanslagen die er plaatsvinden. Ook in het parlement is een harde politieke strijd gaande tussen de partij van Erdogan, de AKP, en de pro-Koerdische oppositiepartij HDP. Als Erdogan echt een dictator was geweest, zou hij deze partij dan in het parlement hebben geduld?’

Hier kun je een Mark Rutte hebben. In Turkije heb je iemand als Erdogan nodig.

Nurgul vindt dat een land met zulke grote problemen als Turkije een sterke leider nodig heeft. ‘Je kunt de Nederlandse situatie niet vergelijken met die van Turkije. Hier kun je een Mark Rutte hebben, daar heb je gewoon iemand als Erdogan nodig, juist vanwege de terreur van PKK en IS.’

‘Erdogan is autoritair, daarover bestaat geen twijfel’, schreef Marijn Kruk in De Groene Amsterdammer van 29 juni 2016. ‘Maar komt hij niet ook tegemoet aan in de Turkse samenleving levende verlangens? Een confronterende vraag die zijn tegenstanders liever niet stellen.’

Erdogan is een polariserende figuur, in eigen land, maar ook in de diaspora en op de Hogeschool Rotterdam. Een midden lijkt er niet meer te bestaan, constateert studievoorlichter Tulay Dalmis. ‘Ik hoor vooral de twee kampen. Er moet ook een groep zijn die hier genuanceerder over denkt. Het baart mij zorgen dat ik hen eigenlijk nauwelijks hoor. Ook stoort het mij dat er zo veel onwetendheid is bij zowel voor- als tegenstanders van Erdogan. Als het bijvoorbeeld gaat over zijn grote investeringen in de wegen van Turkije wordt vaak vergeten dat hij die deels bekostigt met EU-geld (Turkije is de grootste ontvanger van Europees ontwikkelingsgeld, bron OESO – red.).’

Artikel 7

Maar niet alleen de persoon Erdogan splijt Turken, Nederlandse Turken en autochtone Nederlanders. Ook de zaak Ebru Umar heeft een ‘lange arm’, om maar even een beeldspraak te gebruiken die veel wordt gehoord in deze discussie. Nu het stof van de actuele kwestie neerdaalt, wordt duidelijk welk thema nog lang niet is opgehelderd: de vrijheid van meningsuiting. Het is een kernwaarde van de Nederlandse cultuur, maar kernwaarden hebben de neiging niet ter discussie gesteld te worden. En daardoor worden ze vaak ook niet duidelijk gedefinieerd. Want wat is vrijheid van meningsuiting?

In artikel 7 van de grondwet staat dat ‘niemand voorafgaand verlof (toestemming- red.) nodig heeft om door de drukpers gedachten of gevoelens te openbaren, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet’. Dit biedt ruimte voor meerdere interpretaties. De opvatting die het best vertegenwoordigd wordt in ‘de media’ is dat je alles moet kunnen zeggen, ook als het ‘abject’, verwerpelijk is. De enige harde grens ligt bij smaad en discriminatie. Maar hoe houdbaar is deze opvatting in multicultureel Nederland?

Het debat speelt zich af op het niveau van schelden.

‘Het vrije woord betekent dat je respectvol bent naar mensen die een andere mening hebben dan jij’, vindt Mazlum. ‘Maar op dit moment speelt het debat zich af op het niveau van schelden.’ In de ogen van Selcuk is de vrijheid van meningsuiting misbruikt in de zaak Umar. ‘Fuck you zeggen, zoals Ebru Umar meerdere malen deed richting de Nederlandse Turken, is geen mening. Een mening is: ik vind dat ….. Vrijheid van meningsuiting is er om tegenspraak mogelijk te maken. Natuurlijk moet er ook ruimte zijn voor satire en humor die een beetje dark is, maar dat is nog steeds iets anders dan beledigen. Als je het recht wilt hebben om te beledigen of te schofferen, is dat wat mij betreft een andere discussie, en één die losstaat van de vrijheid van meningsuiting.’

Ironisch genoeg is het in Nederland niet makkelijk om een andere mening te hebben over de invulling van de vrijheid van meningsuiting. Dalmis: ‘Het klimaat is dusdanig dat je haast niet kan zeggen dat belediging iets anders is dan die vrijheid van meningsuiting.’ Ook over een andere culturele dimensie moet volgens de geïnterviewden meer worden gesproken. Selcuk: ‘Voor veel Turken in Turkije geldt: Als je onze president beledigt, dan beledig je mij. Dat is een cultureel ding. Voor mij gaat dat niet zo sterk op, maar ik snap het wel en ik denk dat het belangrijk is om je dat te realiseren.’

Kritiek

In Nederland is het niet makkelijk om een andere mening te hebben over de vrijheid van meningsuiting.

‘In de Turkse cultuur wordt kritiek sowieso heel persoonlijk opgevat’, zegt Dalmis. ‘Ik merk dat ook onder studenten op de hogeschool, terwijl je in een schoolomgeving open moet staan voor positieve kritiek. Maar goed, zelf heb ik ook moeten leren. Als ik feedback kreeg, was ik gekwetst of was mijn trots gekrenkt. In plaats van te luisteren, schoot ik in de verdediging. Kritiek ontvangen is iets wat ik heb ontwikkeld in mijn studie, op het werk en ook gewoon door ouder te worden.’

Voor docent Wim Nas (IVG en lid medezeggenschapsraad) zijn dit waardevolle inzichten. ‘Naar mijn idee durven we te weinig aan elkaar te vragen hoe het zit. Ik heb regelmatig met Selcuk gepraat. Door die gesprekken heb ik meer begrip gekregen voor de dynamiek en emoties die er de afgelopen tijd waren rondom Erdogan en Umar. Ik vind dat een belangrijke aanvulling op de berichten uit de genuanceerde avondkrant die ik lees. Door iets van de culturele context te weten, kan ik het nieuws beter wegen. Jammer dat studenten en docenten dit soort controversiële onderwerpen juist vaak mijden.’

Tulay Dalmis pleit daarom voor een verplicht vak waar culturele diversiteit centraal staat met nadruk op communicatie. Want of je nou bouwkundige wordt of docent: voor ons allemaal geldt dat we werken en leven in een multiculturele samenleving. ‘Ik bedoel dan niet dat we alle culturen moeten kennen. Waar het om gaat, is dat we ons ervan bewust worden waar gedrag vandaan komt en dat we leren open te staan. Neem nou een vraag als: Waarom voel je je beledigd? We stellen elkaar dat soort vragen bijna niet. Iedereen vult het zelf in en gaat uit van zijn eigen referentiekader.’

Onderwijs en ontmoeting als instrumenten om polarisatie tegen te gaan. Op dit moment lijkt dat het beste wat we in de aanbieding hebben tegen polarisatie. Misschien zal het daardoor weer iets minder ‘koud’ worden tussen de verschillende groepen. Selcuk wijst nog er nog op dat de polarisatie van de afgelopen maanden ook z’n weerslag kan hebben op de langere termijn. ‘We praten op deze hogeschool veel over de hoge uitval van niet-westerse allochtonen. Als de polarisatie verder stijgt, heeft dat misschien ook consequenties voor het studiesucces van deze jongeren. En het lijkt me dat niemand dat wil. De opdracht die de hogeschool daar nu in heeft, is al lastig genoeg.’

Esmé van der Molen