Canan Ziylan is voedingswetenschapper en sinds kort als docent en onderzoeker aan de slag bij de opleiding verpleegkunde en het kenniscentrum zorginnovatie. Ziylan promoveerde, vlak voor ze naar de hogeschool kwam, op het thema ondervoeding bij ouderen.

Het gaat meestal om tekort aan eiwit

‘In de praktijk gaat het bij ondervoeding meestal om een tekort aan eiwit. Eiwit-inname moet, naarmate je ouder wordt, toenemen. In de praktijk neemt het meestal af. Tot ongeveer ons 65^e hebben we genoeg aan 0,8 gram eiwit per kilo lichaamsgewicht. Na het 65^e levensjaar moet dit 1,2 gram worden en voor ouderen in het ziekenhuis, vooral na operaties en botbreuken, 1,5 gram.’

‘Heel veel ouderen komen daar niet aan. Geschat wordt dat in Nederland een op de tien thuiswonende ouderen ondervoed is, en van de ouderen die thuiszorg krijgen een op de drie.

Verminderde eetlust als aanwijzing voor ondervoeding

Ondervoeding gaat om meer dan alleen gewicht. Ook iemand met duidelijk overgewicht kan ondervoed zijn. De diagnose ondervoeding wordt gesteld als iemand in zes maanden onbedoeld zes kilo verliest, of drie kilo in een maand, of een bovenarmomtrek heeft van minder dan 25 centimeter. Verminderde eetlust en activiteit kunnen ook aanwijzingen zijn.

In Nederland wordt de SNAQ (Short Nutritional Assessment Questionnaire) gebruikt als screeningsinstrument. Op basis daarvan kan een verpleegkundige of arts iemand doorverwijzen naar de juiste specialist. Een diëtist of tandarts bijvoorbeeld.

Eenzaamheid en het overslaan van een volwaardige maaltijd

De oorzaken van ondervoeding zijn vaak complex en samenhangend. Ziylan: ‘Voor de meeste mensen geldt dat de eetlust afneemt als je ouder wordt. Eenzaamheid kan een rol spelen bij de stap van minder eetlust naar ondervoeding. Het maken van een volwaardige maaltijd kun je makkelijk overslaan als je alleen bent. Nou doen we dat allemaal weleens een keertje, maar de kans bestaat dat een oudere zonder een groot sociaal netwerk dat te vaak doet.’

10 tot 33 procent van de ouderen in Nederland is ondervoed.

Ook psychiatrische problemen, ziekte, kauw- of slikproblemen – bijvoorbeeld vanwege ontstekingen in de mond of een gebit dat niet goed meer past – kunnen leiden tot ondervoeding. En ongezonde eetgewoonten natuurlijk. ‘Het is ongelooflijk hoeveel ouderen ik heb ontmoet die ontbijten met een beschuitje met jam. Daar zit werkelijk helemaal niets in.’

Het gevolg van dit alles is afname van spiermassa en -kracht, vermoeidheid, valincidenten, verminderde weerstand en in het uiterste geval overlijden.

Zorgen voor maaltijden met extra eiwit

Ziylan enquêteerde ruim driehonderd ouderen die gebruikmaakten van een maaltijdservice. Die porties bleken voor de meeste gebruikers te groot. Daarop ontwikkelde ze, samen met een leverancier, maaltijden die met extra eiwit waren verrijkt, een grote en een kleine.

Beide varianten bleken te leiden tot een hogere eiwit-inname en werden door de klanten ook kwalitatief nog eens gewaardeerd. ‘Uit ander onderzoek weten we dat extra eiwit, in combinatie met beweging, leidt tot meer spiermassa en kracht en daardoor tot meer energie.’

Onbewust van risico van ondervoeding

Ouderen en zorgprofessionals zijn zich vaak niet bewust van het risico op ondervoeding. Ook daar is nog een wereld te winnen. En dat is precies wat Ziylan bij de Hogeschool Rotterdam wil doen. Misschien is er geen structurele aandacht voor voeding omdat de HR geen opleiding voeding en diëtetiek heeft. Er is slechts een keuzevak.

Dat moet en kan anders, vindt ze. ‘Het is mijn missie om dat voor elkaar te krijgen. Er zijn nu plannen om kennis over voeding te gaan overdragen in het reguliere curriculum en in de onderzoekslijnen revalidatiezorg ouderen en ouderen en dementie. Vanaf september ga ik college geven over voeding bij het verpleegkundevak kwetsbare ouderen.’

Studenten eten veel, vet en zoet

Kennis en bewustzijn van voeding kunnen bij studenten overigens ook beter, vindt ze. ‘Ik kom natuurlijk van een opleiding – voeding en gezondheid in Wageningen – waarin we ons hyperbewust waren van voeding. Tijdens colleges kwamen alleen een appel en een fles water op tafel. Ik schrik echt van wat ik hier allemaal aan veel, vet, zoet en energydrinks zie gebeuren.’

‘En het hóeft niet, want het bedrijfsrestaurant biedt echt gezonde alternatieven. Als studenten van gezondheidszorgopleidingen al slecht eten, hoe moeten zij dan voedingsproblemen van patiënten en cliënten tijdig signaleren?’

Tekst: Dorine van Namen
Illustratie: Demian Janssen