Er staat van alles in de verkiezingsprogramma’s en de partijen voeren veel debatten. Maandag kruisen ze de degens over hoger onderwijs en onderzoek. We nemen de belangrijkste onderwerpen onder de loep.

Opbrengst naar hoger onderwijs

Bij het afschaffen van de basisbeurs hadden regeringspartijen VVD en PvdA de hulp nodig van D66 en GroenLinks. Studeren is duizenden euro’s duurder geworden, maar er staat wel iets tegenover: de opbrengst van zeven à achthonderd miljoen per jaar (geen miljard, trap daar niet in) gaat naar het hoger onderwijs.

Het onderwerp ligt nog altijd gevoelig. In 2015, het eerste ‘dure’ studiejaar, leken jongeren uit armere gezinnen koudwatervrees te krijgen van de hoge studiekosten en kozen ook minder gehandicapte studenten voor het hoger onderwijs.

Collegegeld halveren

Daar willen D66 en GroenLinks iets aan doen: zulke studenten moeten wat meer financiële steun krijgen. De PvdA neigt daar ook naar, maar wacht nader onderzoek af. GroenLinks wil het wettelijke collegegeld halveren, zodat studeren voor iedereen goedkoper wordt. Andere partijen (SP en ChristenUnie) willen de basisbeurs gewoon weer opnieuw invoeren. Het CDA wil alleen de basisbeurs voor bachelorstudenten terug: masterstudenten redden zich wel.

De VVD ziet dat anders. Een studie is een erg goede investering in jezelf, menen de liberalen, en dat moeten we jongeren gewoon goed uitleggen. Wie afstudeert gaat meestal een prima salaris verdienen en kan een studieschuld makkelijk terugbetalen – en anders wordt die uiteindelijk nog kwijtgescholden ook.

Buiten de spits reizen

En de ov-studentenkaart? Die heeft tegenwoordig alleen nog maar vrienden. D66 wil zelfs een kaart die zeven dagen per week geldig is. Het CDA wilde er een trajectkaart van maken, maar werd door de eigen leden teruggefloten.

Wel hoopt het kabinet tweehonderd miljoen te kunnen bezuinigen door studenten wat vaker buiten de spits te laten reizen. De opbrengst maakt deel uit van het ‘miljard’ van Bussemaker en komt ten goede aan het hoger onderwijs.

Herinvoering basisbeurs?
Voor: CDA, SP, ChristenUnie
Tegen: VVD, PvdA, D66, GroenLinks, SGP

Medezeggenschap

Goed, de extra miljoenen die vrijkomen dankzij de invoering van het leenstelsel moeten het hoger onderwijs uiteindelijk beter maken. Maar hoe bewaak je de kwaliteit? Vraag dat de studenten en de docenten, zeggen sommigen. Zij weten immers precies hoe de vlag erbij hangt en zouden daarom meer inspraak moeten krijgen. Al was het maar om megalomane bestuurders in toom houden.

Er is de laatste jaren al wat veranderd: medezeggenschapsraden mogen tegenwoordig meebeslissen over de begroting van hun onderwijsinstelling (althans, op hoofdlijnen) en in september krijgen opleidingscommissies meer macht over het onderwijsprogramma. Nu is het wel genoeg, zegt de een, maak vooral goed gebruik van de rechten die er zijn. De ander wil nog verder gaan.

Meer macht: GroenLinks, D66, SP
Genoeg (of te veel) inspraak: VVD, PvdA, CDA, ChristenUnie, SGP

Tweede studie duur of niet?

Wil je een tweede studie volgen na je bachelor of master, dan moet je diep in de buidel tasten. Je betaalt al snel tien- à vijftienduizend euro per jaar. Dat is veel te duur, vinden sommige partijen. De overheid zou universiteiten en hogescholen gewoon geld moeten geven voor zulke studenten, zodat die tegen het normale tarief (zo’n tweeduizend euro) kunnen studeren.

Er zijn al genoeg uitzonderingen, vinden andere partijen. Ben je tijdens je eerste studie aan je tweede begonnen? Dan mag je die tegen het gewone tarief afmaken. Ook betaal je niets extra’s als je je laat omscholen voor de zorg of het onderwijs. In principe bekostigt de overheid één bachelor en één master, de rest zoek je zelf maar uit.

Tweede studie goedkoper:
Voor: D66, GroenLinks, ChristenUnie, SP, SGP, PvdA
Tegen: VVD
Onbekend: CDA

Selectie aan de poort

Niet iedereen kan de studie van zijn of haar keuze volgen: sommige opleidingen selecteren hun studenten aan de poort. Daar zijn niet alle partijen blij mee. Zo willen de SP en GroenLinks de selectie helemaal afschaffen, even afgezien van opleidingen als het conservatorium of geneeskunde. Ze willen vooral voorkomen dat laatbloeiers buiten de boot vallen.

D66 is er ook zeer kritisch op. Kamerlid Paul van Meenen noemde selectie zelfs ‘de duivel’, maar het partijprogramma is voorzichtiger. Selectie kan wel zijn nut hebben, maar D66 heeft ‘liever geen selectie, dan selectie die – onbedoeld – geschikt talent van een kans berooft’. Zo denkt ook de PvdA.

De VVD is het daar pertinent niet mee eens. Die wil juist opleidingen meer ruimte geven om te selecteren. Wanneer afgestudeerden weinig kans hebben op werk of als de instroom erg groot is, hoeven de opleidingen alleen de ‘zeer gemotiveerde’ kandidaten toe te laten. Het CDA wil selectie aan de poort van lerarenopleidingen en van de SGP mogen er meer selectieve tweejarige masteropleidingen komen. De ChristenUnie wil af van massastudies en denkt dat selectie daarbij kan helpen.

Voor selectie: VVD, CDA, SGP, ChristenUnie
Liever niet: PvdA, D66
Iedere student is welkom: SP, GroenLinks

Internationalisering

Steeds meer studenten komen uit het buitenland hierheen. Aan de universiteit van Maastricht komt nog maar een op de drie eerstejaars studenten uit Nederland. Met name universiteiten gaan steeds meer opleidingen in het Engels aanbieden om deze studenten hierheen te halen. Sinds er is uitgerekend hoeveel miljoenen dat oplevert, is alleen de PVV daar nog echt op tegen.

Gevoeliger ligt de expansiedrift van sommige onderwijsinstellingen. Moet er bijvoorbeeld een Groningse campus bijgebouwd worden in China? Hoe zit het daar met de mensenrechten en wie draait voor de kosten op als de plannen op een fiasco uitlopen? Daar kun je allemaal goede afspraken over maken, stellen de voorstanders, en er liggen veel kansen. De VVD wil zulk ondernemerschap graag aanmoedigen, terwijl de SP er mordicus tegen is. De PvdA heeft ook bedenkingen over een campus in China, maar waarom zou een universiteit of hogeschool op pakweg de Antillen geen goede opleidingen mogen aanbieden?

Andere partijen morren als buitenlandse studenten meedoen aan (technische) fixusopleidingen. Dan zouden Nederlandse studenten voorrang moeten krijgen, vinden ze. Ook vrezen sommige partijen dat het Nederlands ‘gedegradeerd’ wordt als Engels de voertaal van het hoger onderwijs wordt (SP, SGP, PvdD en PVV).

Nederlandse studenten voorrang bij fixusopleidingen?
Jazeker: PVV, SP, CDA, SGP.
Niet nodig: PvdA, GroenLinks, D66, VVD, ChristenUnie.

Rendementsdenken

Verdienen universiteiten en hogescholen straf als hun onderwijs tekortschiet? Moeten ze studenten dwingen sneller hun opleiding af te ronden? Of leiden zulke ideeën tot een intellectuele woestijn waarin studenten en onderwijsinstellingen alleen nog maar bang zijn om fouten te maken?

Dat is een actueel thema in het hoger onderwijs. Het toverwoord is ‘rendementsdenken’. De discussie spitst zich toe op de prestatieafspraken die universiteiten en hogescholen met het ministerie van Onderwijs moesten maken over het studietempo van hun studenten, het aantal lesuren, de bijscholing van docenten en nog veel meer. Wie goed presteert, krijgt er geld bij, maar wie de doelstellingen niet behaalt, verliest een deel van zijn geld.

‘Prestatieafspraken bij grofvuil’

De VVD is groot voorstander van zulke afspraken (ze zouden zelfs ‘substantieel uitgebreid’ moeten worden), maar die partij is zo ongeveer de enige. De SGP zou de wildgroei aan plannen, agenda’s en beleidsinstrumenten graag inperken en ook GroenLinks en de SP zetten de prestatieafspraken liever bij het grofvuil. Andere partijen zoeken een middenweg. Zo willen CDA, D66, ChristenUnie en PvdA dat onderwijsinstellingen ‘kwaliteitsafspraken’ maken met hun eigen studenten, docenten en andere belanghebbenden. Wat er moet gebeuren als die afspraken niet worden nagekomen, is nog onduidelijk.

Partijen houden hun kaarten tegen de borst over de komende kwaliteitsafspraken.

Kleine partijen en PVV

Er zijn natuurlijk ook kleinere partijen en one-issuepartijen die we niet of nauwelijks hebben genoemd. De Partij voor de Dieren verzet zich tegen dierproeven en zou de basisbeurs graag opnieuw willen invoeren. DENK vindt dat ook een goed idee en voert vooral actie tegen discriminatie. 50Plus wil de pensioenleeftijd verlagen en de pensioenen bewaken, maar wil jongeren verder niet met een schuld opzadelen en pleit eveneens voor een terugkeer van de basisbeurs.

De PVV heeft deze keer een verkiezingsprogramma van één A4’tje en de onderwijswoordvoerder Harm Beertema was niet bereikbaar. In het verleden was de PVV voor de basisbeurs, maar volgens de Stemwijzer wil de partij hem niet opnieuw invoeren. Voor demonstrerende studenten had Beertema weinig begrip: die moesten eerst maar eens gebruik maken van de rechten die ze hebben.

HOP, Bas Belleman en Irene Schoenmacker